پتانسیل گازی مدیترانه شرقی؛ از حل چالشهای سیاسی_اقتصادی کشورهای بحرانی تا تبدیل به واقعیت!

تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: در می ۲۰۲۳، موسسه بیکر هیوز، شرکت نفت و گاز آمریکایی و یکی از بزرگترین شرکت‌های خدمات نفتی جهان میزبانی سومین میزگرد انرژی خاورمیانه را به عهده داشت که نشانگر بخشی از همکاری مرکز مطالعات انرژی موسسه و مرکز ادوارد پی جورجیان برای خاورمیانه بود. آن نشست، بر استراتژی‌های کسب درآمد برای گاز مدیترانه شرقی متمرکز بود و کارشناسان نفت و گاز و رهبران این صنعت از شرکتهای انی ایتالیا، شورون و مشاوران ادریسی حضور داشتند.

همچنین،این میزگرد بر روی منافع دیپلماتیک، تجاری و ملی مختلف که بر تصمیمات سرمایه گذاری انرژی در منطقه مدیترانه شرقی تأثیر می گذارد، تمرکز داشت و شرکت کنندگان بررسی کردند که آیا منافع مشترک در گاز می تواند همکاری بین کشورهایی را که در گذشته در تضاد بوده اند و در حال حاضر با مناطق تنش حل نشده مواجه هستند، تقویت کند یا خیر.

افزون بر این، آنها موانع متعددی را برای سرمایه گذاران در گاز طبیعی (از جمله دو شرکت بین المللی نفت) که به دنبال صادرات گاز از شرق مدیترانه به بازارهای خارج از منطقه، به ویژه اتحادیه اروپا هستند، مورد بحث قرار دادند؛ ضمن اینکه پیامدهای انتخابات در ترکیه و یونان، دولت‌های اخیراً تشکیل‌شده در قبرس و اسرائیل، و بن‌بست سیاسی جاری در لبنان مورد بحث و بررسی قرار گرفت و روندهای کلیدی برای نظارت شناسایی شد.

این مباحث نشان می دهد که مدیترانه شرقی و مسائل مرتبط با آن همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. منطقه مدیترانه شرقی دارای منابع گاز طبیعی در یک موقعیت استراتژیک سودمند است. در حالی که این ذخایر، که عمدتاً فراساحلی بوده و برای تجاری‌سازی جذاب به نظر می رسند، اما به دلیل محدودیت‌های دریایی و مسائل حقوقی در مورد دسترسی و تجارت، چالش‌هایی در رابطه با توسعه خط لوله وجود دارد.

جنگ روسیه و اوکراین که در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد، اروپا را به یافتن منابع جدید گاز برای جایگزینی جریان روسیه سوق داد و در میان مناطق مختلف، مدیترانه شرقی به دلیل نزدیکی جغرافیایی یکی از امیدوار کننده ترین منابع برای اروپاییها بود

جنگ روسیه و اوکراین که در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد، اروپا را به یافتن منابع جدید گاز برای جایگزینی جریان روسیه سوق داد و در میان مناطق مختلف، مدیترانه شرقی به دلیل نزدیکی جغرافیایی یکی از امیدوار کننده ترین منابع برای اروپاییها بود.

از آنجایی که ملاحظات تجاری به اندازه ملاحظات ژئوپلیتیکی در توسعه منابع گاز مهم است، تمرکز فوری بر کسب درآمد کوتاه مدت از طریق توسعه گاز طبیعی برای تغذیه صادرات گاز طبیعی مایع از منطقه وجود دارد، در حالی که بهترین فرصت‌های صادرات ال ان جی در حال حاضر و آینده، پایانه‌های مصر در دمیتا و ایدکو هستند که مورد استفاده قرار نگرفته‌اند و از طرفی می‌توانند کلیدی برای گسترش عرضه به اروپا و آسیا باشند.

در حالی که یک کشتی شناور گاز طبیعی مایع می تواند در صورت نیاز ظرفیت مایع سازی بیشتری را فراهم کند، اما فقدان ادامه راه حل دیپلماتیک در رابطه با مسئله قبرس_ تقسیم جزیره و ادعاهای ناشناخته اما بالفعل ترکیه در زمین و دریا_ همچنان یک مانع کلیدی برای توسعه قوی تر فراساحلی در منطقه است. این موضوع شامل اکتشاف فراساحلی و همچنین ساخت خط لوله زیر دریا است.

چشم انداز ال ان جی در مدیترانه شرقی

با دسترسی به بنادر و بازار رو به رشد نیاز به گاز، منطقه مدیترانه شرقی دارای منابع انرژی قابل توجهی است. به لحاظ تاریخی، مصر در این منطقه، نفت و گاز طبیعی به اسرائیل صادر کرده است. در طول دهه گذشته، پویایی مدیترانه شرقی تغییر کرده و اسرائیل اکنون گاز دریایی را از طریق خطوط لوله به مصر و اردن ارسال می کند. با این حال، پتانسیل توسعه بیشتر خط لوله با محدودیت های متعدد دریایی مورد مناقشه و بحث های پیچیده پیرامون قوانین بین المللی دریایی مانع شده اند.

شورون در اسرائیل، مصر، قبرس و اردن حضور قابل توجهی دارد، در حالی که انی بزرگترین میدان گازی دریایی مصر و همچنین پایانه صادرات ال ان جی در دمیتا را اداره می کند. مشاوران ادریسی نیز تجربه طولانی کار در منطقه را دارند. در نشست موسسه بیکر ماه می، در میان سخنرانان این اتفاق نظر وجود داشت که با توجه به اینکه توسعه خط لوله فراتر از منطقه با موانع فعلی بسیار زیادی روبرو است، سرمایه‌گذاران بهترین فرصت‌های خود را در تمرکز بر ال ان جی می‌بینند؛ ضمن این که محیط فعلی فاقد تعهد دولت‌ها برای سرمایه‌گذاری و حفاظت از پروژه‌های خطوط لوله بلندمدت است که منجر به تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌های صرفاً تجاری مانند گسترش خطوط لوله موجود و اهرم‌سازی و افزایش ظرفیت صادرات ال ان جی می‌شود.

راه اندازی خط لوله از میادین دریایی اسرائیل به ترکیه از طریق آب های لبنان و سوریه، چشم انداز بعیدی است که تعداد کمی از نهادهای تجاری با توجه به ریسک سیاسی بسیار زیاد، چنین پروژه گرانی را انتخاب می کنند

مصر با امکانات کارآمد و محیط پایدار فعلی، چشم انداز ال ان جی را ارائه داده؛ در حالی که البته با چالش هایی روبرو است. موانع پیش روی قاهره عبارتند از افزایش تقاضای گاز در تابستان، زمانی که گاز با قیمت های پایین تر از قیمت های موجود برای صادرکنندگان گاز مایع به بازار داخلی مصر هدایت می شود. علاوه بر این، چالش‌های جمعیتی مصر، از جمله نرخ بالای بیکاری و رشد جمعیت، نگرانی‌هایی را در مورد تقاضای بلندمدت گاز ایجاد کرده که هم ثبات سیاسی و هم صادرات ال ان جی را کاهش می‌دهد.

افزون بر این، فقدان مرزهای دریایی مشخص بین جمهوری قبرس و ترکیه در اطراف قبرس شمالی تحت کنترل ترکیه نشان می دهد که خطوط لوله زیر دریا به مقصد اتحادیه اروپا از میادین گازی در جنوب شرقی مدیترانه، غیرقابل دفاع باقی خواهند ماند. همچنین، راه اندازی خط لوله از میادین دریایی رژیم اسرائیل به ترکیه از طریق آب های لبنان و سوریه، چشم انداز بعید دیگری است که تعداد کمی از نهادهای تجاری با توجه به ریسک سیاسی بسیار زیاد، چنین پروژه گرانی را انتخاب می کنند.

بر همین اساس و به این دلایل، در حالی که ملاحظات تجاری قابل دوام به عنوان امری مهم تلقی می شوند، ال ان جی بهترین عایق و ایمنی را در برابر خطرات سیاسی خطوط لوله اقیانوسی در مسافت های طولانی نشان می دهد.

ملاحظات ژئوپلیتیکی بر پویایی منطقه ای

موضوع دیگری که در رابطه با این منطقه اهمیت دارد، حمله جتگ اوکراین و تأثیرات مهم دومینویی آن، به ویژه بر بخش انرژی در اروپا است. این جنگ باعث ایجاد توازن مجدد در چشم انداز انرژی اتحادیه اروپا شد و فقدان یک طرح پشتیبان برای امنیت عرضه را برجسته کرد. بر همین اساس، چالشهای اتحادیه اروپا فرصتی را برای مناطق غنی از منابع مدیترانه شرقی و همچنین کشورهای جنوب صحرای آفریقا و الجزایر، لیبی و مراکش ایجاد کرده است. افزون بر این، این جنگ به عنوان تغییر شکل مسیر اتحادیه اروپا برای دستیابی به انتشار صفر خالص یا کربن خنثی توصیف شده است.

از نظر دیپلماتیک، کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۲ (معروف به COP۲۷) در شرم الشیخ، منابع مصری را به منصه ظهور رساند؛ در حالی که اجلاس COP۲۸ اواخر سال جاری در دبی باید شفافیتی را در مورد انتقال به صفر خالص در امارات و شاید سایر صادرکنندگان نفت و گاز خاورمیانه ارائه کند.

در حالی که همکاری و چشم‌انداز بلندمدت برای غلبه بر مسائل فرازمینی و ایجاد چارچوبی برای انرژی برای کمک به صلح ضروری است، مجمع گاز مدیترانه شرقی و توافقات اخیر بین رژیم اسرائیل و لبنان گام های مثبتی را نشان داده و بر پتانسیل پولی سازی منابع انرژی از طریق همکاری و دیپلماسی تاکید می کند؛ ضمن اینکه، پویایی‌های سیاسی دیگر، مانند ارتباطات رو به رشد امارات و رژیم اسرائیل در بخش انرژی، از جمله در مدیترانه شرقی، ممکن است شروع به تغییر شکل چشم‌انداز این صنعت کنند.

تبدیل شدن آرامکو سعودی به یک سرمایه گذار در منطقه، موضوعی زمان بر خواهد بود و البته نشان می دهد که شرکت ملی نفت عربستان می تواند نقش ارزشمندی در شرق مدیترانه ایفا کند

علاوه بر آن، شرکت‌های ملی نفت ابوظبی و قطر هر دو حضور بین‌المللی خود را با موفقیت گسترش داده‌اند، اما تفکر استراتژیک در میان شرکت‌های نفتی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا یعنی منطقه منا همچنان وجود ندارد. از طرفی، تبدیل شدن آرامکو سعودی به یک سرمایه گذار در منطقه، موضوعی زمان بر خواهد بود و البته نشان می دهد که شرکت ملی نفت عربستان می تواند نقش ارزشمندی در شرق مدیترانه ایفا کند. جاه طلبی عربستان سعودی فراتر از مرزهای این کشور است و شرکت های سعودی به طور فزاینده ای در سرمایه گذاری های خارج از کشور شرکت می کنند.

همچنین، این احتمال وجود دارد که نهادهای شرکتی سعودی، از جمله آرامکو، در تولید هیدروژن در مصر مشارکت و در پروژه‌های دریایی لبنان در دهه آینده سرمایه‌گذاری کنند. این موضوعات نشان می دهد که دولت عربستان که نمی‌خواهد در داخل مرزهای خود محصور شود، مایل است آرامکو را برای انجام اقداماتی تحت فشار قرار دهد در حالی که شرکت ملی نفت یک نهاد مهم در اقتصاد عربستان در نظر گرفته می شود.

گسترش عملیات و پیمایش چشم انداز انرژی در کشورهای بحرانی

در حالی که شورون از میادین دریایی رژیم اسرائیل بهره برداری کرده، فعالیت های خود را در سایر کشورهای منطقه حفظ و گاز طبیعی را برای کشورهایی مانند اردن، مصر و اسرائیل تامین کرده است. (اسرائیل اکنون گاز مصر را عمدتاً برای صادرات مجدد تامین می کند.) شرکت شورون همچنین مشغول عملیات حفاری در قبرس با تمرکز بر میدان گازی آفرودیت است که در صورت مساعد بودن شرایط، گاز این میدان می تواند از طریق خط لوله زیر دریا به مصر منتقل شده و از طریق کارخانه های مایع سازی مصر مجددا صادر گردد.

دیگر شرکت های چندملیتی نفت و گاز نیز حفاری در اطراف قبرس را آغاز کرده اند. حضور رو به رشد آنها در مدیترانه شرقی فرصت های سودآوری را برای افزایش صادرات گاز به اروپا به عنوان جایگزینی برای حجم از دست رفته روسیه نشان می دهد. از طرفی، امیدهای زیادی پیرامون اکتشاف گاز در لبنان وجود دارد؛ به ویژه پس از انعقاد قرارداد دریایی در سپتامبر ۲۰۲۲ با اسرائیل و با ایفای نقش کلیدی انی در حفاری دریایی آن. بر همین اساس، اگر یک کشف تجاری انجام شود، درآمدهای حاصل می تواند به ثبات این کشور کمک کند. با این حال، استفاده از خط لوله از مصر به سوریه و لبنان به دلیل تحریم های ایالات متحده با موانعی مواجه شده است.

شرکتهای انی و توتال انرژیز در حال فعالیت برای ایجاد یک دستور کار در این منطقه هستند؛ در حالی که اهمیت قراردادهای بلندمدت ال ان جی به منظور بقای سرمایه‌گذاری‌های عظیم مورد نیاز برای تولید گاز و ظرفیت مایع‌سازی مورد تاکید و ضروری است. این موضوع در حالی مطرح است که خریداران اتحادیه اروپا تمایلی به عقد قراردادهای بلندمدت ال ان جی ندارند.

برخی از شرکت های اروپایی انتظار نزدیک شدن روابط بین اتحادیه اروپا و روسیه را دارند که باعث می شود خطوط لوله گاز از کار افتاده روسیه ، دوباره راه اندازی شوند و واردات را با قیمت های رقابتی تر از قیمت های مرتبط با ال ان جی به ارمغان بیاورند.

چشم انداز انرژی در شرق مدیترانه این پتانسیل را دارد که در صورت حل مجموعه از مسائل سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه، تحولات قابل توجهی را تجربه کند

چشم انداز

بازار گاز مدیترانه شرقی از نظر تجاری برای اروپا که برای صنایع، تولید برق و استفاده از ساختمان (عمدتاً برای گرمایش) به گاز نیاز دارد، دارای اهمیت و جذابیت خاصی است. اما اینکه آیا این پتانسیل می تواند به واقعیت تبدیل شود به نتیجه گفتگوهای متعدد مربوط به بخش انرژی، پویایی ژئوپلیتیک، نقش بازیگران کلیدی چند ملیتی و نیاز اروپا به جایگزینی گاز طبیعی روسیه بستگی دارد.

از منابع انرژی قابل توجه منطقه گرفته تا پتانسیل ناشی از ال ان جی شناور در آب های اسرائیل یا قبرس، بدیهی است که چشم انداز انرژی در شرق مدیترانه این پتانسیل را دارد که در صورت حل این مجموعه از مسائل سیاسی و اقتصادی، تحولات قابل توجهی را تجربه کند.