«گرد و غبار» چالش این روزهای خراسان رضوی| نقش سه عامل اصلی در ایجاد بحران

بازار؛ گروه استان ها: خیزش گرد و غبار در نخستین روز های مرداد ماه سال ۱۴۰۲ در خراسان رضوی که منجر به تعطیلی ادارات و هم چنین انسداد برخی شریان های ارتباطی شد. قریب به اتفاق کارگروه های اضطراری بسیاری از شهر های این استان را فعال کرد و حتی پای دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار را نیز به این استان کشاند.

شدت گرد و غبار در طی هفته گذشته در این استان به حدی بود که پا را از شرایط بحرانی نیز فراتر گذاشت و در نهایت مسئولان را مجبور کرد تا رای به تعطیلی ادارات بدهند.

به گزارش خبرنگار بازار؛ گرد و غبار پدیده‌ای نوظهور نیست و از سالیان گذشته نیز وجود داشته ولی امروزه به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی میزان آن تشدید شده است و تاثیرات مخرب بیشتری نیز بر محیط زیست گذاشته است.

سال گذشته خشک و کم بارش بود و امسال هم سال سومی است که در شرایط کم بارشی قرار داریم و متاسفانه کانون‌های گرد و غبار نیز افزایش یافته است.

وضعیت خراسان رضوی

آخرین بررسی‌های اعلام شده از سوی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری نشان از شناسایی دست‌کم ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد که تا پیش از این مطالعات، گمان می رفت شمار آنها تنها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد.

در نشیب و فراز مدیریت و کنترل کانون های گرد و غبار داخلی و وجود مشکلات متعدد در این حوزه، فعالیت ۲ کانون گرد و غبار خارجی شامل «قره قوم» در ترکمنستان و «هرات» در افغانستان، به عنوان دیگر سهامداران جدی آلودگی گاه و بی‌گاه هوای خراسان رضوی، از دیگر مشکلات این حوزه است.

درگیری خطه خشک و نیمه‌خشک خراسان رضوی با کاهش بارش ها و خشکسالی و در پی آن فرسایش آبی، بادی و خاکی، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک این استان می‌شود و این در شرایطی که پیش‌بینی ها از کاهش بارندگی ها در پاییز امسال حکایت دارد، به معنای خشکی بیشتر خاک و به هوا بلند شدن گرد و خاک بیشتر در پی وزش بادهای پاییزی و تشدید وضعیت موجود در حوزه فعالیت کانونهای گرد و غبار استان است.

استان خراسان رضوی با ۱۱ میلیون و ۷۴۰ هزار و ۶۵۹ هکتار وسعت، معادل هفت درصد گستره کل کشور را دربرگرفته است اما دارنده ۱۷ درصد بیابان‌های ایران است، اگرچه این استان دارنده رتبه نخست جنگل دست‌کاشت در کشور است اما منطقه‌ای خشک و نیمه‌ خشک محسوب شده و ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد.

به گزارش خبرنگار بازار؛ هم‌اینک ۵ و نیم میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی، یعنی ۴۸ درصد گستره این استان را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد و بنا بر اظهارات کارشناسان حدود ۳۰ درصد از وسعت استان متاثر از کانون‌های فرسایش بادی است.

ریشه خشکسالی

در چند دهه گذشته بر اثر استفاده نادرست از منابع طبیعی، بیابان‌ها به سرعت گسترش یافته‌اند که در سال های ۱۳۴۱ تا ۱۳۶۹ حدود چهار میلیون هکتار به وسعت بیابان‌های ایران افزوده شده است.

کارشناسان و دست اندرکاران منابع طبعی و محیط زیست تنها راه مقابله با بلایای طبیعی را حفاظت از منابع طبیعی، به ویژه جنگل‌ها و مراتع و توسعه آنها می دانند چرا که اثرات و فواید بی شماری دارند و هیچ چیز نمی تواند جایگزین آن شود.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی : در حال حاضر تعداد ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در ۲۳ شهرستان استان خراسان رضوی وجود دارد.

کارشناسان عوامل موثر بر ایجاد و افزایش کانون های بحرانی فرسایش بادی را در ۲ گروه عوامل طبیعی مانند خشکسالی‌ها، گرمایش کره زمین، تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی شامل رشد جمعیت انسانی و به تبع آن افزایش دام در مراتع، تخریب اراضی ملی با عناوین واگذاری های متعدد برای بخش صنعت، کشاورزی و بهره برداری بی رویه معادن می دانند.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در همین رابطه به ما می گوید: در حال حاضر ۵ و نیم میلیون هکتار از اراضی خراسان رضوی دارای اقلیم بیابانی است که حدود ۴۸ درصد گستره این استان می‌باشد.

محسن فنودی با اشاره به اینکه هشت میلیون هکتار از اراضی استان اراضی ملی تحت مدیریت این اداره کل است می افزاید: حدود ۶۹ درصد اراضی تحت مدیریت دارای اقلیم بیابانی هستند.

وی اظهار می کند: از مجموع اراضی دارای اقلیم بیابانی در استان معادل یک و دو دهم میلیون هکتار را کانون های فرسایش بادی تشکیل می‌دهند که به تعداد ۳۰ کانون در ۲۳ شهرستان استان قابل تقسیم است.

افزایش کانون های گرد و غبار

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به این مطلب که کانون‌های گرد و غبار این استان طی چهار سال گذشته رشد ۲ برابری را تجربه کرده است ادامه می دهد: متاسفانه در حال حاضر تعداد ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در ۲۳ شهرستان استان خراسان رضوی وجود دارد.

وی اذعان می کند: این در حالی است که تعداد کانون های گرد و غبار خراسان رضوی در سال ۱۳۹۷ تنها ۱۵ کانون و مربوط به ۲۰ شهرستان با گستره ۷۶۸ هزار هکتار بوده است.

وی خاطر نشان می کند: سطح کنونی مناطق بحرانی زیر تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است و حال آنکه این سطح قبل از این ۷۵۰ هزار هکتار بوده است.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی: افزون بر ۳ و نیم میلیون واحد دامی برای چرا از مراتع این استان استفاده می کنند که این رقم ۲ برابر ظرفیت این مراتع است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در خصوص اینکه چه اقدامی برای مهار ریزگرد ها انجام پذیرفته توضیح می دهد: برای مدیریت مناطق بحرانی تاکنون در سطحی معادل ۵۷۰ هزار هکتار در استان با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.

وی با اشاره به اینکه خراسان رضوی از نظر ایجاد جنگل دست کاشت بیابانی رتبه نخست کشور را دارد می افزاید: در استان یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار جنگل وجود دارد که ۷۵۰ هزار هکتار آن جنگل طبیعی و ۵۵۰ هزار هکتار جنگل بیابانی است.

فنودی اذعان می کند: این استان با ۵۵۰ هزار هکتار جنگل بیابانی رتبه اول کشور را دارد که ۲۵۰ هزار هکتار آن طبیعی و ۳۰۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت است.

مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی هم چنین با اشاره به نقش مراتع در جلوگیری از ریزگرد ها نیز یادآور می شود: خراسان رضوی دارای بیش از 6 و نیم میلیون هکتار مرتع است که 4 و دو دهم میلیون هکتار از این مراتع، فقیر و بقیه مراتع متوسط و خوب هستند.

وی در این رابطه به چرای بیش از ظرفیت دام نیز به عنوان یک تهدید برای مراتع استان می گوید: افزون بر 3 و نیم میلیون واحد دامی برای چرا از مراتع این استان استفاده می کنند که این رقم ۲ برابر ظرفیت این مراتع است.

قتل طبیعت

منطقه سرخس در نزدیکی مشهد ۲۱۰ هزار هکتار بیابان دارد که همواره کانون های گرد و غبار آن هم بر روی کیفیت هوای مشهد تاثیر گذار بوده است.

احسان میر یکی از کارشناسان و فعالان محیط زیست در این شهرستان در گفت و گو با بازار اظهار می کند: مجموع کانون های بحرانی گرد و غبار در این شهرستان به حدود ۶۰ هزار هکتار می رسد که هوای مشهد را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است.

وی با بیان اینکه برای مقابله با کانون های ریزگرد نیاز به تامین اعتبار و بودجه برای مطالعات علمی داریم اظهار می کند: این در حالی است که مطالعه این کانون ها هنوز به سرانجام نرسیده است.

وی از مناطق خانگیران، آبمال- چاله‌زرد و صمدآباد به عنوان سه کانون اصلی گرد و غبار در شهرستان سرخس یاد کرده و می گوید: دست اندازی در طبیعت و بهره کشی از مراتع و تاغ زار ها می توان به عنوان عوامل تشدید کننده پدیده گرد و غبار در این شهرستان یاد کرد.

وی ادامه می دهد: البته در کنار این مشکلات باید چرای بی‌رویه دام که موجب از بین رفتن پوشش گیاهی شده را به سایر عوامل اضافه کرد.

میر اذعان می کند: با توجه به خشکسالی‌های پیش‌ رو لذا به هیچ وجه اجازه رویش پوشش گیاهی به مرتع داده نمی شود و این سیکل معیوب با چرای سنگین دام ها هم چنان ادامه دارد.

کارشناس منابع طبیعی: با توجه به نزدیکی شهرستان سرخس به مشهد و جهت وزش باد غالب از شرق و جنوب شرق لذا سرخس یکی از مهم‌ترین کانون‌های آلودگی تأثیرگذار بر شهر مشهد است لذا نمی توان در خصوص مشکلات این منطقه بی تفاوت بود

این فعال محیط زیستی به ما می گوید: علاوه بر این راه رفتن دام آن هم با تعداد زیاد عملاً خاک را آسیا کرده و این مناطق را مستعد خیزش گرد و خاک می‌کند.

وی یکی دیگر از مشکلات را افزایش کشت دیم و بی توجهی مسئولان به این موضوع دانسته و می گوید: با وجود اینکه منطقه تحت تأثیر خشک‌سالی‌های مکرر قرار دارد و در سال‌های اخیر بارندگی مناسبی نداشتیم اما به طور مداوم شاهد کشت اراضی به شکل دیم هستیم.

این کارشناس منابع طبیعی اذعان می کند: شخم و شیار زدن زمین‌های دیم، خود یکی از عمده‌ترین عوامل ایجاد گرد و غبار هستند که باید مدیریت شود.

وی ادامه می دهد: با توجه به نزدیکی شهرستان سرخس به مشهد و جهت وزش باد غالب از شرق و جنوب شرق به سمت این کلان‌شهر، سرخس یکی از مهم‌ترین کانون‌های آلودگی تأثیرگذار بر شهر مشهد است لذا نمی توان در خصوص مشکلات این منطقه بی تفاوت بود.

میر با اشاره به اینکه در طی سال های گذشته تلاش بسیاری برای کاشت گونه های کویری در این منطقه شده است بیان می کند: این در حالی است که بسیاری از افراد سودجو شبانه به تاغزار ها هجوم برده و آن را برای تهیه ذغال از ریشه کنده و می سوزانند و به دلیل نبود محیط بان این موضوع خود به بیابان زایی و افزایش گرد و غبار دامن می زند.

وی به ما می گوید: افزایش بیمارهای تنفسی، مسدود شدن راه‌های مواصلاتی، تخریب زیرساخت‌هایی همچون تجهیزات شبکه توزیع برق و دیگر تاسیسات از جمله مهم‌ترین مخاطرات پیش روی ساکنان مناطق تحت تأثیر گرد و غبار است.

تخصیص اعتبار برای کنترل ریزگرد ها

به گزارش خبرنگار بازار؛ پدید آمدن شرایط اضطراری در استان خراسان رضوی و به ویژه در شهر هایی مانند مشهد مقدس و سرخس موجب شد تا دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار شخصا در کارگروه مدیریت شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار شهرستان سرخس حضور یافته و برای حل این مشکل با مسئولان خراسان رضوی همراهی و همکاری کند.

دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار: در حال حاضر تعداد ۱۳۰ شهرستان کشور درگیر چالش گرد و غبار هستند لذا برای حل مشکل همه این شهر ها بودجه نداریم، اما باید تلاش خود را برای حل مشکل بکار ببریم

علی محمد طهماسبی دراین جلسه با بیان اینکه در حال حاضر تعداد ۱۳۰ شهرستان کشور درگیر چالش گرد و غبار هستند اظهار کرد: برای حل مشکل همه این شهر ها بودجه نداریم، اما باید تلاش خود را برای حل مشکل بکار ببریم.

مشاور رییس سازمان محیط زیست هم چنین اظها کرد: تغییر الگوی کشت و مدیریت مرتع در روند بهبود وضعیت فعلی موثر است و لذا بر اساس مصوبات ستاد ملی سیاست ملی و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار باید به مدیریت مرتع بازگردیم.

وی مناطق غبارخیز در کشور را ۳۵ میلیون هکتار عنوان کرد و افزود: از این میزان نزدیک به ۴۵ درصد اراضی مرتعی و حدود هشت درصد این میزان معادل ۵.۵ میلیون هکتار اراضی زراعی است که این اراضی سهم بالایی در ایجاد گرد و غبار دارند.

دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار با اشاره به اینکه بهره برداری غیر اصولی از مراتع عامل مهمی در ایجاد وضعیت موجود دارد، افزود: بر اساس پروانه چرای قانونی و ظرفیت مرتعی، باید «جو» به دامداران به عنوان نهاده بدهیم تا مراتع احیا شوند.

وی با بیان اینکه کشور ایران در شرایط جغرافیایی و اقلیمی خاص قرار دارد و ۸۵ درصد کشور دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است، بیان داشت: علاوه بر تاثیرات خشکسالی، بهره برداری های اشتباه موجب تشدید عوارض اقلیمی و خشکسالی شده است.

به گزارش خبرنگار بازار؛ تشکیل کارگروه مدیریت شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار شهرستان سرخس با حضوردبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار اگر چه یک هزار میلیارد ریال اعتباربرای مدیریت گرد و غبار این شهرستان به همراه داشت اما

بنا بر گفته علی محمد طهماسبی در کنار اختصاص بودجه، برنامه داشتن و پای کار بودن مهمتر است.

ضرورت حفظ منابع طبیعی

به گزارش خبرنگار بازار؛ گسترش بیابان، چالش مناطق با اقلیم خشک و نیمه خشک است که کاشت درخت و در نگاه کلان تر توسعه جنگل های دست کاشت یکی از راههای موثر برای برای مهار بیابانی شدن و مقابله با پیامدهای ناخوشایند این پدیده است.

بنا بر اعلام کارشناسان هر هکتار جنگل قادر است سالانه ۶۸ تن گرد و غبار را در خود رسوب داده و به کاهش آلایندگی هوا کمک کند و نیز در جذب امواج صوتی و کاهش آلودگی ناشی از پرتوهای رادیو اکتیو نقش قابل توجهی ایفا کند.

صیانت از منابع طبیعی از ضرورت‌های حفظ طبیعت به منظور تضمین سلامت انسان است که در تمام دنیا مورد توجه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان قرار دارد و در این میان خطه خراسان رضوی با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، عرصه‌گاه رویارویی تهدیدها و فرصت‌ها برای غلبه بر آثار تخریب‌های بشری است.