ملکه های قاچاق؛ تهدیدی برای صنعت زنبورداری ایران| ارزش ۱۶ میلیارد دلاری بازار جهانی عسل تا ۲۰۲۳

بازار؛ گروه کشاورزی: زنبورداری یک فعالیت گسترده جهانی است که میلیون ها نفر برای امرار معاش خود به این حشرات مفید وابسته هستند. این در شرایطی است که دیگر بر کسی پوشیده نیست زنبورها با گرده افشانی خود نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی، تضمین بقا و تولید مثل دارند.

اسلوونی بیشترین زنبوردار و هند بیشترین زنبور را دارد

نکته جالب توجه اینکه بر اساس آنچه سازمان های مربوطه از جمله فائو ارائه می دهند در حال حاضر ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون کندو زنبور عسل در جهان وجود دارد که با احتساب جمعیت میانگین کندوها، می توان گفت در سراسر جهان میلیاردها زنبور وجود دارد. این در شرایطی است که در بخش اروپا کشور اسلوونی نسبت به جمعیت خود بیشترین زنبوردار را دارد و از آن طرف کشور هندوستان نیز بیشترین زنبور عسل را در جهان دارد و پس از آن نیز کشورهایی همچون چین، ترکیه، اتیوپی، روسیه و ایران قرار دارند.

با این وجود به گفته کارشناسان در حوزه زنبورداری یکی از عواملی که اهمیت بالایی دارد که زنبورستان دوام داشته باشد و تولید خوب باشد امکان بهره گیری از ملکه خوب است. ایران نیز صاحب یک زنبور اصیل ایرانی به نام «نژاد مِدا» است که مخصوص منطقه کشور ما است. به گفته کارشناسان این زنبور با توجه به شرایط اقلیمی و سازگاری هایی که پیدا کرده بهترین نژاد برای منطقه ایران محسوب می شود، با این وجود برخی زنبورداران تمایل به بهره گیری از ملکه های خارجی در زنبورستان های خود دارند که انتقادات بسیاری نیز نسبت به این اقدام وجود دارد.

«دکتر رحیم عبادی» استاد دانشگاه صنعتی اصفهان در گفتگو با بازار به وضعیت پرورش ملکه در کشور می پردازد و می گوید: از نظر پرورش ملکه این زنبور (نژاد مِدا) یکسری صفات خیلی خوب دارد و بعضا در برخی صفات هم مشکلاتی دارد که باید برطرف شود. بنابراین باید اصلاح نژاد از نظر تغییرات ژنتیکی روی آن صورت بگیرد که بتواند هم رفتار بهتری نشان بدهد و هم تولید بیشتری از منظر فراورده هایی همچون عسل، ژل رویال و غیر داشته باشد.

عبادی، استاد دانشگاه صنعتی اصفهان: ملکه های خارجی وارداتی نه تنها خصوصیات خوب خود را بعد از چند سال از دست می دهند بلکه موجب اختلاط با نژاد بومی ما می شود و به نژاد ایرانی مِدا نیز آسیب می رساند

عبادی افزود: به این ترتیب در کشور روی این نژاد سال های سال است تحقیق و کار می کنند و الان به جایی رسیده که نژاد نسبتا قابل قبولی داریم منتها ما معتقدیم این نژاد قابل قبول باز هم جای کار دارد. اما متاسفانه برخی زنبورداران معتقدند نژادهای خارجی بهتر از نژاد داخلی است بنابراین اقدام به وارد کردن نژادهای خارجی به زنبورستان های خود می کنند.

وی خاطر نشان کرد: مساله مهم اینجا است که این نژادهای خارجی عاقبت خوبی برای زنبورداری کشور ما نمی تواند داشته باشد. نه تنها بعد از یک تا دو سال خصوصیات خوب شان را از دست می دهند بلکه سازگاری با محیط ایران ندارند و نهایتا بعد از مدتی اینها باعث نامیدی زنبوردار می شود.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان همچنین خاطر نشان کرد: از سوی دیگر این نژادهای خارجی که وارد می شود باعث می شود اختلاط هایی با نژاد بومی ما انجام شود و این اختلاط ها موجب آسیب رساندن به نژاد اصلی ایران هم می شود. بنابراین در شرایطی که الان تولید ملکه در ایران تقریبا در بیشتر مناطق کشور انجام می شود بایستی مراکزی که اصلاح نژاد انجام می دهند مثل موسسه تحقیقات علوم دامی کرج، مراکز استان هایی که ایستگاه اصلاح نژاد دارند و غیره ملکه های اصلاح شده زنبورداران را به دست بیاورند.

آرام بودن؛ مهمترین صفت مطلوب زنبور

عبادی همچنین در خصوص اصلی ترین تفاوت ملکه های اصلاح شده خارجی با نژاد مدِا که موجب می شود زنبوردار به سمت ملکه های خارجی کشیده شود، می گوید: همه نژادها در هر جایی که باشند باید یکسری صفات مطلوب داشته باشند که مهمترین آن آرام بودن است؛ یعنی وقتی زنبوردار با آنها کار می کند آرام باشد.

وی افزود: از سوی دیگر جمعیت زیادی تولید کند، در هنگام تولید عسل مخصوصا فرآوری عسل مقدار تولید را بالا ببرند یعنی هرچه بیشتر راندمان تولید را بالا ببرند. برخی از زنبورداران فکر می کنند این صفات در نژادهای خارجی بیشتر است ممکن است اینطور باشد اما برای همان کشور خوب است؛ یعنی هر نژادی برای منطقه خاصی تولید شده است و در منطقه دیگر ممکن است پاسخگو نباشد. پس با توجه به تعریف نژاد که منطقه ای است ما هم بایستی برای کشور و منطقه خود نژاد خاص داشته باشیم.

عبادی همچنین در پاسخ به این سوال که قاچاق ملکه تا چه حد رایج است می گوید: در یک دهه اخیر بسیار شدید شده و زنبورداران ما عمدتا ملکه های هیبرید (دو رگه) را از کشورهای دیگر می آورند و خودشان اینجا تکثیر و سپس بین زنبورداران توزیع می کنند. بواسطه این است که مسئولین ذی ربط قدرت و یا اراده این را ندارند که جلوی این کار ناشایست را بگیرند و منجر به این می شوند که به نژاد ایرانی آسیب زده شود و زنبودراران هم در نهایت آسیب می بینند.

سایت تحلیلی Fact.MR و سازمان فائو: در حالی که چین بیشترین حجم عسل را به بازارهای جهانی صادر می کند، برآورد می شود ارزش بازار جهانی عسل تا سال ۲۰۳۳ به بیش از ۱۶ میلیارد دلار برسد

وی در پایان تاکید کرد: در خصوص ملکه زنبور عسل مساله مهم این است که هر منطقه نژاد خاص خود را دارد به طوری که مثلا در ایالات متحده هر ایالت یک نژاد مخصوص خود را دارد و روی همان کار می کنند. بنابراین بایستی نگاه بر این باشد که نژاد منطقه ای است لذا در ایران هم باید نژاد ایرانی را تولید و اصلاح کنیم و چشم به نژادهای خارجی نداشته باشیم.

گفتنی است بر اساس آنچه اخیرا سایت آماری تحلیلی Fact.MR منتشر کرده است مصرف جهانی عسل به عنوان یکی از اصلی ترین فرآورده های زنبور عسل، در یک بازه زمانی ده ساله یعنی از ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۳ به میزان ۵.۴ درصد رشد می کند. به این ترتیب پیش بینی می شود ارزش بازار جهانی عسل تا سال ۲۰۳۳ از ۱۶ میلیارد دلار هم عبور کند. این در شرایطی است که بر اساس آنچه سازمان فائو اعلام کرده، کشور چین بزرگترین صادر کننده عسل از نظر حجم صادرات است و در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۴۵.۸۹ هزار تن عسل به بازارهای جهانی صادر کرده است.