بازار؛ گروه بین‌الملل: اخیرا روح‌الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت معدن تجارت ایران اعلام کرده که تجارت غیرنفتی ایران به ارمنستان در بهار امسال به بیش از ۳۳۵ هزار تن کالا، به ارزش ۱۰۱ میلیون و ۷۴۷ هزار دلار رسیده است که این میزان در مقایسه با بهار سال قبل، با رشد ۷۰ درصدی در وزن و ۳۸.۴ درصدی در ارزش همراه بوده است.
این در حالی است که صادرات غیرنفتی ایران به ارمنستان در سال ۱۴۰۱ نیز شاهد رشد ۵۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال پیش‌تر بوده است و این روند در بهار امسال، شتاب بیشتری را با رشد ۳۸.۴ درصدی نسبت به سه ماهه نخست ۱۴۰۱ پیدا کرده است.
ارمنستان با وجود جمعیت نسبتا کم سه میلیون نفری، دروازه ورود ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و شرق اروپا است و به عبارتی تنها مرز زمینی ایران با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا با جمعیت ۱۸۴میلیون نفری و بازار خرید ۵۰۰میلیارد دلاری به شمار می‌رود. در حال حاضر حجم تجارت میان دو کشور حدود ۴۵۰ میلیون دلار است، اما دو کشور رقم ۳ میلیارد دلار را برای تجارت دوجانبه هدف گذاری کرده‌اند.
حجم کالاهای وارداتی ایران از ارمنستان در بهار سال جاری که متشکل از مواد معدنی، انواع فیلترها، چوب، تجهیزات پزشکی، دستگاه‌های سنجش، لوازم الکتریکی، محصولات آهنی و لوازم یدکی بوده است رقمی بالغ بر هفت میلیون و ۹۹۵ هزار و ۴۱۰ دلار شده که با رشد ۱۶۲ درصدی در وزن و ۳۰۰ درصدی در ارزش همراه شده است.
این در حالی است که محصولات فولادی با بیش از ۲۲ درصد، مواد غذایی، میوه و تره بار، خشکبار، قیر، اوره، مصالح ساختمانی، مشتقات نفتی، گاز، محصولات شیمیایی، محصولات بهداشتی و آرایشی، مواد پلاستیکی، لوله، سیم و کابل، خودرو، تراکتور و تریلر، لوازم یدکی، کنتور گاز، تجهیزات پزشکی، مصنوعات فلزی، ماشین آلات معدنی، تجهیزات کشاورزی، تجهیزات دامداری و مرغداری و لوازم خانگی از عمده‌ترین کالاهای صادراتی ایران به ارمنستان در این مدت است.
با تقویت مناسبات ایران با کشورهای منطقه قفقاز و کاهش تنش‌های موجود، توسعه زیرساخت‌ها و عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا، می‌توان شاهد افزایش حجم تجارت ایران با اوراسیا و شرق اروپا از طریق ارمنستان در کنار سایر مسیرهای دریایی (بنادر شمالی به روسیه و قزاقستان)، زمینی و ریلی (از جمهوری آذربایجان به روسیه) بود
با تقویت مناسبات ایران با کشورهای منطقه قفقاز و کاهش تنش‌های موجود، توسعه زیرساخت‌ها و عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا، می‌توان شاهد افزایش حجم تجارت ایران با اوراسیا و شرق اروپا از طریق ارمنستان در کنار سایر مسیرهای دریایی (بنادر شمالی به روسیه و قزاقستان)، زمینی و ریلی (از جمهوری آذربایجان به روسیه) بود.
از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم ایران سیاست توسعه روابط همه‌جانبه با همسایگان را با نگاه احترام متقابل، حفظ تمامیت ارضی و منافع مشترک دنبال می‌کند که توسعه روابط اقتصادی با ارمنستان در همین چارچوب قابل ارزیابی است.
در جنوب، ارمنستان با جمهوری اسلامی ایران، دومین شریک مهم خود، مرز مشترک دارد. حمایت تهران از ایروان به دلیل تقابل‌های سیاسی گاه و بیگاه ارمنستان با ترکیه و آذربایجان بر سر مسائلی چون جنگ سوریه و کریدور زنگزور و عدم تمایل ایران به تقویت مواضع رقبای ژئوپلیتیکی خود صورت می‌گیرد. روابط گرم ایران با روسیه و کشورهای هم‌پیمان آن نیز دلیل دیگری بر پایداری و ثبات مناسبات تهران – ایروان به شمار می‌آید.
جذابیت‌های اقتصادی منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا برای ارمنستان
هم‌چنین این واقعیت که ارمنستان یکی از اعضای اتحادیه اوراسیا است، چشم‌اندازهای بزرگی را برای همکاری ایران و ارمنستان به همراه دارد. از این حیث، ایران و ارمنستان برای یکدیگر جذابیت و منافع متقابل خاصی دارند. ایران قصد دارد روابط اقتصادی خود را با کل اتحادیه اروپا از طریق ارمنستان گسترش دهد و به دریای سیاه دسترسی پیدا کند. ارمنستان به عنوان تنها عضو EAEU که دارای مرزهای مشترک با ایران است، قصد دارد با درو کردن تمام مزایایی که این امر مستلزم آن است، به یک واسطه تبدیل شود.
ایجاد یک منطقه آزاد تجاری بین اوراسیا و ایران، برای چشم انداز ارمنستان بسیار مناسب است. ایران، غنی از نفت و گاز، یکی از کشورهای ثروتمند خاورمیانه است و ایجاد منطقه آزاد تجاری میان آن و اتحادیه اوراسیا، ارمنستان را به یکی از اعضای کلیدی اتحادیه تبدیل خواهد کرد و آن را قادر می‌سازد تا از ترافیک حمل و نقل سود کسب کند.
افزایش تجارت بین اوراسیا و ایران مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مربوطه است. این امر برای ارمنستان نیز مفید خواهد بود، زیرا این کشور مدت‌هاست که آرزوی ایجاد یک ارتباط حمل و نقل گسترده و طولانی مدت را با ایران دارد. در سال ۲۰۱۴، پروژه راه آهن ارمنستان- ایران توسط دولت ارمنستان تصویب شد، اما به دلیل کمبود بودجه اجرا نشد. اجرای این پروژه مستلزم فعالیت‌های حفاری معدنی پیچیده و بودجه ۳.۵ میلیارد دلاری است. در صورت ایجاد منطقه آزاد تجاری بین ایران و اوراسیا، تمامی کشورهای عضو اتحادیه برای احداث این راه آهن سرمایه گذاری خواهند کرد.
ارمنستان به عنوان یکی از ذینفع‌ترین کشورها، مدت‌هاست که ایده ایجاد منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا را ترویج می‌کند. در سال ۲۰۱۵، این کشور به کمیسیون اقتصادی اوراسیا پیشنهادی برای بحث در مورد این پروژه ارائه کرد. ایروان اعلام کرد که آماده است به عنوان یک واسطه در مذاکرات اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود
ارمنستان به عنوان یکی از ذینفع‌ترین کشورها، مدت‌هاست که ایده ایجاد منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا را ترویج می‌کند. در سال ۲۰۱۵، این کشور به کمیسیون اقتصادی اوراسیا پیشنهادی برای بحث در مورد این پروژه ارائه کرد. ایروان اعلام کرد که آماده است به عنوان یک واسطه در مذاکرات اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود.
به طور کلی، روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان از انگیزه ارمنستان حمایت می‌کنند. با این حال، ایجاد منطقه آزاد تجاری مستلزم یک دوره طولانی است که طی آن همه کشورها باید بر سر منافع خود به توافق برسند. بنابراین، ارمنستان برای شروع به کسب سود از همکاری با ایران، تصمیم به ایجاد منطقه آزاد اقتصادی ارمنستان-ایران گرفته است. سرمایه گذاری مشترک ایران و کشورهای اوراسیا در شهر مغری در مرز ارمنستان و ایران انجام خواهد شد. محصولات این شرکت‌ها در هنگام تحویل به بازارهای بازارهای EAEU و اروپا که تعدادی از اولویت‌های تعرفه‌ای را تحت سیستم GSP به ارمنستان ارائه می‌دهند، از عوارض گمرکی معاف خواهند بود.
تلاش ترکیه و آذربایجان برای قطع تعاملات ترانزیتی ایران – ارمنستان
تنها کریدور مواصلاتی ایران و ارمنستان مرز جلفا- نوردوز است که پیش‌تر شیطنت‌هایی از سوی ترکیه و آذربایجان با هدف راه‌اندازی دالان زنگزور و قطع مناسبات ترانزیتی ایران و ارمنستان صورت گرفته است.
ایجاد این کریدور ادعایی موجب قطع دائم ارتباط مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود و به باکو دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان را خواهد داد. این در حالی است که راه‌اندازی دالان زنگزور مغایر مفاد توافق ۹ نوامبر۲۰۲۰ به شمار می‌آید؛ توافقی که بر رفع انسداد مسیرهای مواصلاتی اشاره می‌کند، نه ایجاد یک گذرگاه به بزرگی استان سیونیک ارمنستان.
ارمنستان بارها تاکید کرده که تلاش‌های باکو برای افتتاح مسیرهای حمل‌ونقل منطقه‌ای هیچ ارتباطی با مذاکرات و بیانیه‌های امضا شده در این زمینه تا به امروز ندارد و برای ارمنستان غیرقابل قبول است. از همین رو باید بار دیگر عنوان شود که ایران تنها با تغییر مرزها، تغییر آرایش ژئوپلیتیکی و نقض حاکمیت کشورهای منطقه مشکل دارد
در همین حال ارمنستان بارها تاکید کرده که تلاش‌های باکو برای افتتاح مسیرهای حمل‌ونقل منطقه‌ای هیچ ارتباطی با مذاکرات و بیانیه‌های امضا شده در این زمینه تا به امروز ندارد و برای ارمنستان غیرقابل قبول است. از همین رو باید بار دیگر عنوان شود که ایران تنها با تغییر مرزها، تغییر آرایش ژئوپلیتیکی و نقض حاکمیت کشورهای منطقه مشکل دارد.
این در حالی است که ارمنستان یکی از گزینه‌های ایران برای صادرات گاز و واردات برق است و آذربایجان از مسیر گرجستان و ترکیه به دنیا گاز صادر می‌کند و ایران نیز می‌تواند از مسیر ارمنستان و آذربایجان اقدام به صادرات نفت و گاز کند اما این مسیر صادراتی نیازمند موافقت‌نامه‌های سه‌جانبه بین ایران، گرجستان و ارمنستان و مشتریان است.
اما در پی مناقشات قفقاز جنوبی؛ اقداماتی از سوی ترکیه و آذربایجان جهت راه‌اندازی دالان زنگزور با هدف دور زدن مسیر ایران برای اتصال به ارمنستان صورت گرفته است، هر چند که اخیرا حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران در کنفرانس خبری با همتای ارمنی خود در تهران آرارات میرزویان از اطمینان بخشی رئیس جمهوری آذربایجان الهام علی اف مبنی بر عدم بستن کریدورهای سنتی و مواصلاتی میان ایران و ارمنستان خبر داده است.
دالان زنگزور پروژه ترکیه، آذری و اروپایی است که بر خلاف منافع ایران است و قطعا ایران را به لحاظ سیاسی واقتصادی متضرر خواهد کرد و اسرائیل یکی از مشتریان اصلی پروژه زنگزور است چرا که ۴۰ درصد نفت مورد نیاز اسرائیل را آذربایجان از طریق باکو-جیحان- تفلیس تامین می‌کند
دالان زنگزور پروژه ترکیه، آذری و اروپایی است که بر خلاف منافع ایران است و قطعا ایران را به لحاظ سیاسی واقتصادی متضرر خواهد کرد و اسرائیل یکی از مشتریان اصلی پروژه زنگزور است چرا که ۴۰ درصد نفت مورد نیاز اسرائیل را آذربایجان از طریق باکو-جیحان- تفلیس تامین می‌کند.
آذربایجان در تلاش بوده است تا از طریق استان سیونیک (استان مرزی ایران و آذر و ارمنستان) به نخجوان دسترسی پیدا کند و به این ترتیب ایران از مناسبات ترانزیتی خط زده می شود. اخیرا نیز نخست وزیر ارمنستان دستوری مبتنی بر تشکیل کارگروهی برای ساخت مسیر جدید حمل و نقل بین المللی کالا و تبدیل شدن ایروان به یک اپراتور در بندر چابهار ایران را صادر کرده است. اهداف این کارگروه شامل توسعه مسیر جدید برای حمل و نقل بار با مشارکت ایروان است که کشورهای آسیای شرقی، هند و ایران را از طریق گرجستان و دریای سیاه به اروپا متصل می کند.
در صورت اجرای استراتژی پان ترکیسم ایروان در یک بن بست ژئوپلیتیکی و استراتژیکی گرفتار خواهد شد و باید در حال حاضر روی موقعیت ترانزیتی متمرکز شود، زیرا اتصال ارمنستان به ایران و روسیه و گرجستان اهمیت خیره کننده ای برای این کشور دارد.
اگر در استان سیونیک، تونلی به طول ۸ کیلومتر احداث شود، مسیر سیونیک به ایروان به راحتی گشوده خواهد شد. در همین راستا، ایران باید با انتقال امکانات و ظرفیت فنی و مهندسی خود به آن نقطه و انعقاد قراردادهای بلند مدت با ارمنستان کار احداث این تونل ۸ کیلومتری را آغاز کند
بر همین اساس، اگر در استان سیونیک، تونلی به طول ۸ کیلومتر احداث شود، مسیر سیونیک به ایروان به راحتی گشوده خواهد شد. در همین راستا، ایران باید با انتقال امکانات و ظرفیت فنی و مهندسی خود به آن نقطه و انعقاد قراردادهای بلند مدت با ارمنستان کار احداث این تونل ۸ کیلومتری را آغاز کند.
چرا که این اقدام یک برد تاریخی و تثبیت موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه و خروج ارمنستان از بن بست و موانع طبیعی به شمار می‌آید، زیرا شرایط کوهستانی و جاده های پر و پیچ خم امکان ترانزیت را در آن منطقه سلب کرده و مانع از ایجاد یک شاخه اصلی کریدور شمال - جنوب به سوی ایروان شده است.
ارمنستان مسیر اتصال زمینی ایران به اروپا
افزون بر این، برای ایران نیز مرز نوردوز و سپس اتصال با مرز مغری در ارمنستان، یکی از سه راه اصلی دسترسی حمل‌ونقل زمینی ایران به اروپا محسوب می‌شود. از این جهت می‌توان گفت مرز مغری رگ حیاتی ایران و ارمنستان به‌شمار می‌رود که قابل چشم پوشی نیست. منطقه مغری خط حائل بین نخجوان به خاک جمهوری آذربایجان است.
با در نظر گرفتن این واقعیت که ترکیه با استفاده از مرز ۱۲کیلومتری خود در شهر سَدرَک نخجوان می‌کوشد از طریق اتصال نخجوان به مغری و از آنجا به خاک اصلی جمهوری آذربایجان، عقبه استراتژیک خود را به سمت شرق گسترش دهد؛ حفظ مرز ایران و ارمنستان اهمیت بسیار بالا از منظر ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک دارد. زیرا حفظ وضعیت موجود در مرز مغری مانع اجرای برنامه بلندمدت ترکیه است که سال‌های سال در رویای پیوستن سرزمینی به جمهوری آذربایجان، خزر و از آنجا به آسیای مرکزی تا ایالت سین کیانگ چین است.
منطقه مغری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مناطق آزاد تجاری ارمنستان در ۲۴ آذرماه ۱۳۹۶ راه‌اندازی شد. از آنجا که این منطقه آزاد بازرگانی یکی از هشت منطقه آزاد تجاری در حوزه اقتصادی کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا محسوب می‌شود؛ بستری بسیار مناسب برای همکاری‌های راهبردی ایران با کشورهای عضو این اتحادیه محسوب می‌شود. ایران از آبان سال ۱۳۹۸ توانسته است توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه کشورهای اوراسیا را در مورد ۵۰۲ قلم کالا از طرف اتحادیه و ۳۶۰ قلم کالا از سوی ایران مشمول تعرفه ترجیحی قرار دهد. بی‌شک مرز ایران و ارمنستان در این زمینه نقش کلیدی ایفا می‌کند زیرا در عمل مغری دروازه دسترسی سریع و امن ایران از طریق جاده‌های زمینی به منطقه آزاد تجاری مغری و از آنجا به سایر اعضای اتحادیه اوراسیا خواهد بود.
مرز مغری تنها یک مرز محدود ۴۵کیلومتری برای ایران و ارمنستان نیست، این مرز دروازه همکاری‌های شمال-جنوب بوده و در صورت خواست ترکیه و آذربایجان می‌تواند بنیان همکاری‌های شرقی غربی را محقق کند.
نتیجه
راهبردهای مشترک تهران و ایروان در خصوص مسائل منطقه‌ای و کریدورهای مواصلاتی و نزدیکی هر دو کشور به روسیه روابط دو کشور را همواره در مداری پایدار و باثبات قرار داده است و با توجه به عضویت ارمنستان در بلوک اقتصادی اوراسیا و پیوستن دایم ایران به این سازمان اقتصادی در آینده ای نزدیک، افزایش تعاملات تجاری و ترانزیتی برد متقابل را برای هر دو کشور خصوصا ایران به واسطه ورود به بازارهای اوراسیا از طریق ارمنستان را به همراه خواهد داشت.
افزون بر این، حمایت ایران از ارمنستان به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در برابر تنش‌های این کشور با باکو و آنکارا نیز روابط تهران و ایروان را بیش از پیش به یکدیگر گره زده است که انتظار می‌رود با عضویت دائم ایران در اوراسیا این روابط هر چه بیشتر مستحکم شود.
نظر شما