کنیا دروازه ورود ایران به شرق آفریقا؛ کشت فراسرزمینی، معدن و تهاتر کالا زمینه های اصلی همکاری

بازار؛ گروه بین‌الملل: در طی سفر دوره‌ای اخیر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران به آفریقا که با کنیا آغاز شد، تهران و نایروبی ۵ سند همکاری در حوزه‌های دامپزشکی، ارتباطات، فرهنگ و گردشگری، اقتصاد دیجیتال، معدن، اقتصاد آبی و شیلات و امور دریایی به امضا رساندند که گامی بزرگ در راستای ارتقای دیپلماسی اقتصادی، تقویت روابط سیاسی با کشورهای دوست و همسو و تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود.

وزرای امور خارجه، بهداشت و درمان و جهاد کشاورزی و معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و مسئولان برخی دستگاه‌های اجرایی در این سفر رئیسی را همراهی کرده‎‌اند.

جمهوری کنیا چهل‌ و هفتمین کشور بزرگ دنیاست که در شرق آفریقا قرار دارد. این کشور با تانزانیا، اوگاندا، سودان جنوبی، اتیوپی و سومالی همسایه است و دسترسی مستقیمی به اقیانوس هند دارد. این کشور با هشت استان، ۵۰ میلیون نفر جمعیت دارد و بخش زیادی از دریاچه ویکتوریا جزو سرزمین آن محسوب می‌شود.

دسترسی کنیای ۵۰ میلیونی به اقیانوس هند، آن را به یکی از بهترین مقاصد تجاری جمهوری اسلامی ایران در آفریقا و دروازه‌ای برای ورود ایران به آفریقا مبدل کرده است

بزرگترین منابع درآمد کنیا به ترتیب کشاورزی و توریسم است. آمریکا و هلند بزرگترین واردکنندگان کالا از کنیا بوده و چین و هند بزرگترین صادرکنندگان به آن محسوب می‌شوند. این کشور دسترسی مستقیم به اقیانوس هند داشته و بندر «مومباسا» یکی از مهمترین بنادر اقیانوسی آن به شمار می‌رود و به دلیل دسترسی این کشور ۵۰ میلیونی به اقیانوس هند، می‌توان آن را یکی از بهترین مقاصد تجاری جمهوری اسلامی ایران در آفریقا خواند و دروازه‌ای برای ورود ایران به آفریقا به شمار آورد.

رئیسی پیش از عزیمت خود به کنیا حوزه‌های کشت سرزمینی، کشاورزی و علم و فناوری را زمینه‌های مناسبی برای افزایش هم‌افزایی اقتصادی با آفریقا خوانده بود و این در حالی است که به گفته روح الله لطیفی، قائم مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا حجم تجارت غیرنفتی ایران با کنیا، اوگاندا و زیمبابوه ( سه کشور مقصد سفر رئیسی در سفر به آفریقا) طی سال گذشته حدود ۷۴ میلیون دلار بوده است که ۵۵ میلیون دلار آن شامل صادرات کالاهای ایرانی به این ۳ کشور بوده است. البته بنا به آمار رسمی گمرک، تجارت ایران با قاره سیاه طی دو سال اخیر رشد ۱۰۰ درصدی را تجربه کرده است.

اما بنا به آمار رسمی، سهم جمهوری اسلامی ایران از تجارت با بازار هزار و ۲۰۰ میلیارد دلاری آفریقا، تنها یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار است که با توجه به ظرفیت‌های متقابل سهم بسیاری پایینی به حساب می‌آید.

وجود معادن طلای فراوان در کنیا فرصت تهاتر طلا با کالا را برای ایران فراهم می‌کند که موجب خنثی‌سازی اثرات تحریم‌ها بر ایران می‌شود، چرا که در این صورت ایران بدون دسترسی به بانک‌های آفریقایی می‌تواند تهاتر خود را با طلا انجام دهد

وجود معادن طلای فراوان در کنیا فرصت تهاتر طلا با کالا را برای ایران فراهم می‌کند که موجب خنثی‌سازی اثرات تحریم‌ها بر ایران می‌شود، چرا که در این صورت ایران بدون دسترسی به بانک‌های آفریقایی می‌تواند تهاتر خود را با طلا انجام دهد.

سابقه روابط ایران و کنیا

آغاز روابط ایران و کنیا به سال ۱۹۷۱ برمی‌گردد. در پی خصومت و درگیری میان اتیوپی و سومالی و اتهام علیه حکومت پهلوی مبنی بر حمایت از سومالی، ارتباط با کنیا در سال ۱۹۷۷ قطع شد. از سرگیری دوباره مناسبات تهران با نایروبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۱۹۸۲ رقم خورد. کنیا از آن زمان همواره روابط خوبی با ایران داشته است. پس از سفر محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری پیشین ایران به کنیا، سطح روابط دو کشور افزایش یافت که صادرات ۴ میلیون تنی نفت به این کشور و ایجاد پرواز مستقیم بین تهران و نایروبی را در پی داشت.

با روی کار آمدن دولت یازدهم و که توسعه مناسبات با کشورهای غربی را در سرلوحه کار خود قرار داده بود و هم‌چنین با تاثیرپذیری رهبران این کشور شرق آفریقا از رژیم صهیونیستی و آمریکا، ارتباطات کنیا با ایران رو به افول رفت.

آخرین سفر مقامات ایران به آفریقا ۱۱ سال پیش توسط محمود احمدی نژاد صورت گرفت. در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، فقط ۳ رئیس جمهور آفریقایی (غنا، آفریقای جنوبی و زیمباوه) از ایران بازدید کردند.

در دولت قبل، ستاد آفریقا در وزارت امور خارجه ایران - که در دوره احمدی نژاد در سال ۲۰۰۵ تأسیس شد و مسئول گسترش روابط اقتصادی با آفریقا بود - تقریباً غیر فعال شد، علاوه بر این، برخی از رایزنان بازرگانی ایران که در سفارتخانه‌های این قاره مستقر بودند و وظیفه افزایش تجارت ایران را بر عهده داشتند، به کشورشان فراخوانده شدند. اما در سال گذشته شبکه‌ای از هشت مرکز تجاری ایران در سرتاسر قاره آفریقا فعال شد که به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکت‌های تولیدی و صادراتی می پردازند که شامل کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی می‌شود.

اما با توجه به رویکرد دولت سیزدهم مبتنی بر توازن در ارتباطات و تعاملات خارجی، انتظار می‌رود حجم و سطح ایران با جمهوری کنیا در مدار رشد قرار گیرد، کما اینکه رئیسی طی سفر خود به کنیا بر توسعه ۱۰ برابری حجم تعاملات تجاری تاکید کرده است.

تلاش قدرت‌های اقتصادی برای افزایش تجارت با آفریقا

بسیاری از قدرت‌های جهانی و میانی اقتصاد از جمله چین، ترکیه، استرالیا، آمریکا و هند طی دهه‌های اخیر روند تعاملات اقتصادی، تجاری و بازرگانی خود با قاره سیاه را در مسیر صعود قرار داده‌اند. طبق آخرین برآوردها و آمار، آمریکا حدود ۱۰۰ میلیارد دلار، چین حدود ۲۰۰ میلیارد دلار و هند حدود ۷۰ میلیارد دلار به کشورهای آفریقایی صادرات دارند و ترکیه از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، صادرات خود به آفریقا را ۲۰ درصد افزایش داد.

آنکارا هم‌چنین از سال ۲۰۰۳ میلادی تا کنون، تعداد سفارت‌خانه‌های خود را در قاره سیاه از ۱۲ عدد به ۴۲ عدد افزایش داده و ۱‌۱۵۰ پروژه سرمایه‌گذاری به ارزش ۵۵ میلیارد دلار در آفریقا اجرایی کرده است هم اکنون به بیش از ۴۰ کشور آفریقایی پرواز دارد و با هدف تسهیل فعالیت های تجار ی میان دو کشور امکان پرواز مستقیم به ۴۰ کشور آفریقایی را فراهم کره است. نکته قابل توجه این است که ترکیه ۱۰ سال پس از ایران به قاره سیاه راه پیدا کرد اما سهم صادرات آن به این قاره ۲۰ برابر ایران است که لزوم استفاده ایران از فرصت‌های اقتصادی قاره افریقا را دوچندان می‌کند.

کشت فراسرزمینی گزینه طلایی همکاری ایران و کنیا با طعم دورزدن تحریم ها

شرایط اقلیمی مناسب و بارش‌های فراوان کنیا را به کشوری مطلوب برای اهداف کشاورزی و زراعت مبدل کرده و در این میان کشت فراسرزمینی ایران در کنیا می‌تواند ارزآوری و سود متقابل را برای طرفین تامین کند.

کنیا علاوه بر ذخایر معدنی عظیم طلا، نقره، کربنات سدیم، سنگ‌های قیمتی، جواهر، فلوریت، روی ، سیلیس، سنگ آهن، منیزیم ،نمک ،میکا و مس از درآمد سرشار حاصل از صادرات مواد کشاورزی نیز برخوردار است و کشت فراسرزمینی برای تهاتر محصولات باغی و زراعی به ایران درقبال صدور ماشین آلات کشاورزی و آبیاری نیز از سایر گزینه‌های همکاری اقتصادی در شرایط تحریم کنونی و مشکلات نقل و انتقال پولی است. دانه‌های روغنی، غلات، مواد معدنی، فرآورده‌های دامی و آبزیان که بخشی از مایحتاج و کالاهای اساسی مورد نیاز ایران است را می‌توان از طریق صدور خدمات فنی مهندسی و دانش فنی در حوزه‌های مذکور به کنیا و بهره‌برداری مشترک از محصولات با هدف برد متقابل برای هر دو طرف تامین کرد.

به عنوان مثال در کنیا کشت آناناس بسیار مرسوم است، و بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی نظیر شرکت آمریکایی دل مونته (delmonte) از ۱۰۰ سال پیش تاکنون مشغول به کشت و فرآوری و کنسروسازی از آناناس و صادرات آن به کشورهای مختلف از جمله اروپا ‌مشغول بوده‌اند.

وجود خاک حاصلخیز و مرغوب شرایط ۴ نوبت کشاورزی و کشت متوالی را در کنیا فراهم آورده است. استرالیا و اسرائیل نیز مدت طولانی است که به کشت صنعتی در این کشور افریقای شرقی ورود کرده‌اند.

شرق آفریقا و کنیا به عنوان دروازه ورود به شرق آسیا به لحاظ موقعیت راهبردیِ تبادل شرق و غرب جهان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نزدیکی حوزه شرق آفریقا به تنگه استراتژیک بابل المندب و وجود بنادر بسیار مهم اقتصادی، بر اهمیت منطقه شرق آفریقا افزوده است که می تواند مسیر را برای صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای ثالث فراهم کند

افزون بر این، شرق آفریقا و کنیا به عنوان دروازه ورود به شرق آسیا به لحاظ موقعیت راهبردیِ تبادل شرق و غرب جهان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نزدیکی حوزه شرق آفریقا به تنگه استراتژیک بابل المندب و وجود بنادر بسیار مهم اقتصادی، بر اهمیت منطقه شرق آفریقا افزوده است که می تواند مسیر را برای صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای ثالث فراهم کند.

مهمترین اقلام صادراتی کنیا به ایران شامل مواد خام معدنی، چای و قهوه و مهمترین اقلام وارداتی آن نیز قیر، مواد غذایی و مواد شیمیایی است. توافق تهران و نایروبی برای راه‌اندازی کارخانه مونتاژ خودرو در کنیا نیز از دیگر توافقات دوجانبه در طی این سفر بوده است.

در طی مدت حضور هیات ایرانی در کنیا، ایران با هدف بازاریابی یک پهپاد پیشرفته کشاورزی برای مقاصد صادراتی از آن رونمایی کرد. این پهپاد که موسوم به پلیکان ۲ است، دارای کاربردهای دوگانه برای سم پاشی زمین‌های کشاورزی، بازرسی مزرعه، پردازش تصویر برای اموری از جمله نقشه برداری و تشخیص آفات مزارع است.

پهپاد پلیکان ۲ ساخت یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی است که دارای قابلیت‌های منحصر به فردی از جمله پیشرانه صنعتی ضد آب و گرد و غبار، دارای بازوهای جداشونده و آماده‌سازی در ۲ دقیقه، پرواز اتوماتیک، پاشش ۲ هکتار در هر پرواز، پوشش عرضی ۵ الی ۶ متر، قابلیت نصب انواع ماژول‌های کشاورزی، پمپاژ ۶ لیتر در هر دقیقه و دارای نرم‌افزار هوشمند تشخیص مسیر پرواز است و با توجه به کشت فراسرزمینی گسترده در کنیا و نیاز مبرم این کشور به تجهزات زراعت و کشاورزی مورر استقبال طرف کنیایی قرار گرفته است.

اقدامات ایران برای توسعه سهم خود از بازارهای کنیا تنها به این موارد ختم نمی‌شود و ایران پیش‌تر اقدام به تاسیس خانه نوآوری و فناوری خود در نایروبی کرده که در آن بیش از ۳۵ شرکت دانش‌بنیان ایرانی محصولات خود را در حوزه‌های دارویی، تجهیزات پزشکی، کشاورزی، ساختمانی و معماری معرفی و به کنیا صادر کرده‌اند.

نتیجه

با توه به اهمیت راهبردی شرق آفریقا و خصوصا کنیا برای ایران رفع مشکلات لجستیکی و راه‌اندازی خطوط حمل و نقل مستقیم دریایی برای کاهش بهای صادرات کالا از طریق کشورهای ثالث، توسعه همکاری‌های بانکی، راه‌اندازی نمایشگاه و مراکز تجاری ایرانی در کشورهای افریقایی از واجبات الگوی تجارت با این کشور است.

افزون بر این، با رشد صادرات محصولات پزشکی و درمانی ایران به کنیا لازم است بازارسازی و بازارسابی مطلوبی برای این حوزه صادراتی صورت گیرد تا با استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی و بنگاه‌های زودبازده ظرفیت‌های مغفول تجارت در قاره سیاه و بالاخص کنیا مجددا مورد توجه واقع شود.