صفورا کاظمیان؛ بازار- این روزها همه به دنبال سرمایه‌گذاری مطمئن و البته بیشتر به دنبال نوعی از سرمایه‌گذاری هستند که خیلی سریع به پول بخورد و بسیار زود یکشان را چهل کند؛ عصر عصر سرعت است و انگار دیگر دوره عمر گذاشتن برای یکی را دو تا کردن سر آمده است.
اخیراً خبرهای زیادی از ارز دیجیتال و کشف دستگاه‌های ماینر، دزدی برق و اینکه ماینر قاچاق نیست یا هست به گوشمان می‌رسد که نشان می‌دهد مردم به دنبال سرمایه‌گذاری در این حوزه پر خطر هستند.
در برخی خبرها عنوان شده افرادی در این زمینه دستگیر شده اند چراکه به شکل غیرقانونی با استفاده از برق زمین کشاورزی یا صنعتی واحد متروکه یا دامداری‌ها به استخراج ارز دیجیتال مشغول بوده اند اما گروهی نیز با راه‌اندازی سوله‌هایی به شکل قانونی با خریداری چندین ماینر به استخراج ارز دیجیتال پرداخته‌اند و سودآوری خوبی نیز دارند و برخی دیگر هم با خرید دستگاه‌های زهوار در رفته، مال‌باخته شده‌اند.
یکی از افرادی که به شکل قانونی به استخراج ارز دیجیتال مشغول است و نخواست نامش فاش شود با بیان اینکه با ۴۰۰ دستگاه ماینر و کسب مجوز مشغول استخراج ارز دیجیتال است در گفتگو با خبرنگار بازار می‌گوید: فعالیت در این زمینه نیازمند چندین ماینر است از آنجا که این دستگاه‌ها به شکل کار کرده وارد کشور می‌شود عمر محدودی دارد به این دلیل کسی که تنها با یک یا دو دستگاه وارد این کار می‌شود باید خودش را برای ضرر آماده کند چراکه ممکن است دستگاهش کمتر از ۶ ماه کار کند و حتی پول خرید دستگاه را هم برای فرد درنیاورد.
در کنار استخراج ارز، گروهی هم هستند که ارز دیجیتال را خریداری می‌کنند و سرمایه خود را به خرید بیت کوین اختصاص می‌دهند؛ طبق نامه هیئت وزیران که در مرداد سال گذشته مصوب شد، استخراج فرآورده‌های پردازشی رمزنگاری شده - رمز ارزها (ماینینگ) - با اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز است؛ اما مشمول حمایت و ضمانت دولت و نظام بانکی نبوده و استفاده از آن در مبادلات داخل کشور مجاز نیست؛ این مصوبه نوعی دوگانگی در خود گنجانده و آن دوگانه قانونی و خلاف قانون است.
*ماینر قاچاق است یا نیست؟
به گفته رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت همدان دستگاه‌های ماینر در داخل کشور تولید نمی‌شود و به صورت غیرقانونی وارد می‌شود که برای واردات قانونی دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال تمهیداتی در نظر گرفته شده تا متقاضیان، دستگاه‌های نو با کارایی بالا تهیه کنند و با وارد کردن دستگاه‌های از رده خارج سرشان کلاه نرود.
اخیراً حمیدرضا متین خبر داده که در همدان برای اولین بار در کشور دستگاه استخراج ارز دیجیتال تولید خواهد شد اما به‌طور دقیق زمان بهره‌برداری از این واحد صنعتی را اعلام نکرده است که با توجه به نامه هیئت وزیران مبنی بر عدم حمایت دولت و نظام بانکی کشور از ارز دیجیتال با این پرسش مواجه می‌شویم که مردم با چه تضمینی وارد چنین سرمایه‌گذاری می‌شوند و اصلاً چنین سرمایه‌گذاری مطمئن محسوب می‌شود؟ و چرا ساخت دستگاه استخراج ارز دیجیتال در همدان مطرح می‌شود؟ البته متین پاسخ سوال آخر را داده و گفته با ساخت ماینر در همدان از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌شود اما در هر حال به نظر می‌رسد مردم در این زمینه دچار دوگانگی و سردرگمی هستند.
حبیب مومیوند دبیر ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان همدان دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال را قاچاق نمی‌داند و می‌گوید: اگر با دارندگان آن برخورد می‌شود مهمترین دلیل آن استفاده از برق غیرمجاز و فعالیت در این زمینه بدون دریافت مجوز است.
حال برای اینکه در مورد مطمئن بودن یا نبودن این نوع سرمایه‌گذاری به نتیجه برسیم در این مورد با کارشناسان به گفتگو نشسته ایم.
سوادکوهی: ارز دیجیتال مناسب برای سرمایه‌گذاری و دور زدن تحریم‌ها
سینا سوادکوهی کارشناس فناوری اطلاعات و امنیت شبکه در گفتگو با خبرنگار بازار بیان کرد: ارز دیجیتال یا رمز ارز (Cryptocurrency) شکل خاصی از پول دیجیتال است که بر پایه علم رمزنگاری ایجاد شده و بیشتر ارزهای دیجیتال برای بهره‌مند شدن از ویژگی‌های اساسی مانند غیرمتمرکز بودن، شفافیت و تغییرناپذیر بودن از بلاک چین استفاده می‌کنند.
وی درباره ماهیت غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال توضیح داد: ماهیت غیر متمرکز به این معنی است که هیچ نهاد، گروه یا سازمانی آنها را کنترل نمی‌کند؛ کریپتوکارنسی‌ها را می‌توان به صورت مستقیم و بدون دخالت هرگونه واسطه‌ای در اینترنت به شخص دیگری ارسال کرد یعنی برای ارسال ارزهای دیجیتال به یکدیگر نیازی به افتتاح حساب بانکی، استفاده از خدمات بانک‌ها یا هر سازمان واسطه دیگری نخواهید داشت.
این طراح وب توضیح داد: رمز ارزها همانند ریال و دلار پول‌هایی هستند که با سازوکار مختلفی ایجاد و توزیع می‌شوند و فرایند خلق برخی از این پول‌ها مانند بیت کوین با ماینینگ انجام می‌شود و برای تعدادی دیگر از آنها، تمامی سکه‌ها از قبل به صورت استخراج شده در شبکه قرار می‌گیرند.
سوادکوهی با بیان اینکه ارزهای دیجیتال بر روی فناوری دفتر کل توزیع شده ساخته شده‌اند که یکی از محصولات مهم آن، فناوری بلاک چین است، ادامه داد: بلاک چین‌های عمومی که اکثر ارزهای دیجیتال از آن استفاده می‌کنند قابلیت مشاهده تمامی تراکنش‌ها را چه برای افرادی که در شبکه حضور دارند و چه برای افراد خارج از شبکه فراهم می‌کند.
وی افزود: از دید بسیاری بیت کوین اولین ارز دیجیتال حقیقی یا رمز ارزی است که ایده آن سال ۲۰۰۸ در وایت‌پیپر بیت کوین منتشر و اولین سکه‌های آن در سال ۲۰۰۹ استخراج شد؛ هرچند پیش از بیت کوین نیز تلاش‌های زیادی برای ساخت یک ارز دیجیتال صورت گرفته بود.
سوادکوهی درباره سازوکار رمز ارزها بیان کرد: رمز ارزها برای اجرای تراکنش‌های خود، مدل‌های مختلفی را به کار می‌گیرند؛ به عنوان نمونه بیت کوین از مدل اثبات کار استفاده می‌کند که طی آن استخراج‌کنندگان یا ماینرها تراکنش‌ها را تأیید می‌کنند، این مدل‌های مختلف در بلاک چین‌ها که با نام «الگوریتم‌های اجماع» یا سازوکارهای توافق جمعی شناخته می‌شود، نحوه به اتفاق نظر رسیدن مشارکت‌کنندگان شبکه را در مورد تأیید کردن یا نکردن یک تراکنش در شبکه تعیین می‌کنند.
وی اضافه کرد: تراکنش ارزهای دیجیتال به صورت همتا به همتا (P۲P) عمل می‌کند و بر اساس مدل استفاده شده، نیاز به واسطه‌ها را از بین می‌برند.
*ارزهای دیجیتال مشهور کدامند؟
سواد کوهی افزود: در حال حاضر بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ ارز دیجیتال در بازار وجود دارد که بیشتر آنها پروژه‌های مرده یا رهاشده هستند به طوری که در عمر ۱۰ ساله ارزهای دیجیتال، برخی از آنها از همان ابتدای ورود به بازار جایگاه خود را در رده‌های بالای جدول ارزشمندترین‌ها حفظ کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به بیت کوین که از زمان ساخت این ارز دیجیتال توسط ساتوشی ناکاموتو بیش از ۱۰ سال می‌گذرد و از آن زمان تاکنون جایگاه نخست را بین ارزهای دیجیتال از دست نداده است، اتریوم و ارزهای ریپل، لایت کوین و بیت کوین کش بر اساس رتبه بندی اشاره کرد.
سوادکوهی درباره دلیل محبوبیت ارزهای دیجیتال گفت: به دلیل بازار پرنوسان، فناوری که در آنها به کار رفته و همچنین ایده‌های آزادی‌خواهانه‌ای که دارند این ارزها به سرعت بین مردم به محبوبیت بالایی دست یافتند.
فناوری به کار رفته در ارزهای دیجیتال با به کارگیری علم رمزنگاری که پایه آن ریاضیات است، امکان تقلب را از افراد می‌گیرد و نظام‌های پرداختی را در جهت راستگویی تشویق می‌کند
این کارشناس فناوری اطلاعات توضیح داد: بازار ارزهای دیجیتال به دلیل نوپایی آنها، نوسانات زیادی دارد و ممکن است در یک روز قیمت یکی از آنها تا چندصد درصد رشد کرده و یا چند ده درصد ریزش کند؛ فناوری به کار رفته در ارزهای دیجیتال نیز با به کارگیری علم رمزنگاری که پایه آن ریاضیات است، امکان تقلب را از افراد می‌گیرد و نظام‌های پرداختی را در جهت راستگویی تشویق می‌کند، علاوه بر این، جنبه آزادی‌خواهانه و کنار گذاشتن واسطه‌ها باعث شده تا افرادی که نسبت به نظام‌های مالی سنتی بدبین بودند نیز به سمت ارزهای دیجیتال متمایل شوند.
*بیت‌کوین تحت کنترل چه کسی است؟
سوادکوهی بیان کرد: بیت کوین بر خلاف پول‌های امروزی که عرضه و توزیع آنها در اختیار دولت‌هاست، در کنترل هیچ فرد، گروه و یا سازمان خاصی نیست و افرادی که وارد شبکه بیت کوین می‌شوند، باید قوانین مربوط به شبکه را بپذیرند؛ این قوانین به صورت کدهای برنامه‌نویسی است که در اینترنت توسط همه قابل مشاهده است.
وی در مورد پشتوانه بیت کوین گفت: برای پاسخ به این سوال باید گفت که هیچ چیز و در واقع بیت کوین پشتوانه‌ای ندارد!
آینده بیت‌کوین به باور و اعتماد مردم بستگی دارد
وی در مورد آینده ارز دیجیتال از جمله بیت‌کوین عنوان کرد: بیت کوین در آینده ممکن است به عنوان پولی مورد استفاده قرار گیرد که اسکناس‌های کاغذی امروز ما در برابر آن مضحک به نظر برسد یا شاید به عنوان یک فناوری که در زمان خودش سروصدایی به پا کرد به فراموشی سپرده شود و آینده بیت‌کوین به باور و اعتماد مردم بستگی دارد.
وی گفت: پذیرش این ارز دیجیتال از ابتدای تاریخ خود همواره در حال رشد بوده و تداوم این مسیر محتمل‌ترین گزینه به نظر می‌رسد اما در کنار تمامی این موارد بیت کوین مشکلاتی هم دارد که می‌تواند سرعت پذیرش آن را بکاهد و در بدترین حالت مانعی برای فراگیر شدنش باشد.
این کارشناس امنیت شبکه در پاسخ به این سوال که هاوینگ یا نصف شدن پاداش استخراج چیست؟ گفت: استخراج‌کنندگان برای اینکه در شبکه فعالیت داشته باشند و تراکنش‌ها را تأیید کنند، باید انگیزه و مشوق اقتصادی برای آنها وجود داشته باشد که در شبکه بیت کوین، کارمزد تراکنش‌ها و پاداش بلاک‌ها مشوق ماینرها هستند.
وی ادامه داد: اولین بلاک‌ها پاداش ۵۰ بیت کوین برای استخراج‌کنندگان داشت و پس از گذشت ۲۱۰ هزار بلاک این تعداد نصف شد و به ۲۵ عدد رسید؛ این فرایند که از آن به عنوان هاوینگ یا نصف شدن پاداش استخراج یاد می‌شود، در دوره‌های حدوداً ۴ ساله اتفاق می‌افتد و پاداش بلاک‌ها طی آن هر بار نصف می‌شود به طوری که در حال حاضر پاداش استخراج نسبت به سال گذشته ۶.۲۵ واحد کاهش داشته است.
این کارشناس امنیت شبکه افزود: نصف شدن پاداش هاوینگ از این جهت حائز اهمیت است که عرضه و تورم آن را کاهش می‌دهد و همین یک عامل قوی برای افزایش قیمت آن به حساب می‌آید؛ همچنین این رویداد در سودآوری استخراج ماینرها نیز تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد و از این جهت قیمت سر به سر شدن هزینه و درآمد را افزایش می‌دهد.
* ارزدیجیتال سرمایه‌گذاری مطمئنی است؟
سوادکوهی در پاسخ به اینکه ارز دیجیتال سرمایه‌گذاری مطمئنی است یا نه؟ گفت: بدون شک ارز دیجیتال و بیت کوین جزو بهترین حوزه‌های سرمایه گذاری و دارای آینده درخشان حوزه بلاکچین و فناوری است اما آموزش‌ها و پیش نیازها را در ابتدا باید یاد گرفت سپس وارد این حوزه شد.
*معاملاتی در ایران بر پایه ارز دیجیتال صورت می‌گیرد؟
سوادکوهی گفت: در ایران کسب و کارهایی هستند که خرید و فروش خود را بر پایه ارز دیجیتال انجام می‌دهند چه در داخل و چه با بازارهای خارج از ایران و استارت‌آپ‌هایی در این حوزه فعالیت می‌کنند ولی باید توجه داشت که در ایران فعلاً راه طولانی پیش رو داریم ولی در کشورهای توسعه‌یافته در این حوزه در حال حاضر دستگاه پوز ATM هایی وجود دارد که می‌توان ارز دیجیتال را به پول نقد تبدیل کرد و شرکت‌ها و برندهای پیشرویی هستند که وارد این حوزه شده‌اند.
سینا سوادکوهی با استقبال از ساخت دستگاه استخراج ارز دیجیتال در همدان گفت: یکی از مشکلات اساسی در این زمینه دستگاه‌های استخراج ارز است که بیشتر آنها به صورت غیرقانونی وارد می‌شود و یکسری از آنها به‌صورت معیوب و با کیفیت کم به فروش می‌رود و یکسری هم با قیمت خیلی بالا و غیرمنطقی، پس با این حساب اگر دستگاه با کیفیت مطلوب تولید شود قطعاً مردم از آن استقبال خواهند کرد.
این طراح وب در پاسخ به اینکه با ساخت دستگاه ماینر در همدان چقدر می‌توان از خروج ارز جلوگیری کرد؟ گفت: همسو شدن با فناوری همیشه سود به دنبال دارد؛ ارز دیجیتال باعث حذف مباحث سامانه‌های فیزیکی و منطقه جغرافیای شده و دیگر در آن سیاست‌ها و تحریم‌ها نمی‌تواند نقش داشته باشد و اگر بخواهیم مثال ساده ای بزنیم اگر ارز دیجیتال وارد معاملات ما شود رونق اقتصادی ایجاد خواهد کرد.
وی در این‌باره توضیح داد: ارز دیجیتال می‌تواند در زمینه صادرات به کمک ما بیاید پول دریافتی برپایه ارز دیجیتال، حاشیه سود بالاتری دارد و هیچ محدودیتی برای دریافت پول در این زمینه وجود ندارد؛ یعنی تحریم‌ها در زمینه نقل و انتقال ارز دیجیتال نمی‌تواند خلل ایجاد کند در واقع اگر بتوانیم مبادلات را با ارز دیجیتال انجام دهیم هم سودآوری بیشتری را تجربه خواهیم کرد و هم در دام تحریم‌ها نخواهیم افتاد.
در ادامه گفتگو نظر یک اقتصاددان و کارشناس مسائل بانکی را هم جویا شدیم؛
یوسف کاووسی کارشناس مسایل اقتصادی و مدیرکل اسبق بازرسی و حسابرسی بانک مرکزی برخلاف سینا سوادکوهی چندان به سرمایه‌گذاری در حوزه ارز دیجیتال خوش‌بین نیست و معتقد است که باید ضوابط قانونی این سرمایه‌گذاری از سوی قانون‌گذار مشخص شود.
ضوابط و مقررات به‌گونه‌ای نیست که بتوان به‌صراحت در مورد ارز دیجیتال اظهار نظر کرد
وی در این‌باره عنوان کرد: ضوابط و مقررات به‌گونه‌ای نیست که بتوان به‌صراحت در مورد ارز دیجیتال اظهار نظر کرد؛ در شرایط فعلی که مردم دنبال سرمایه‌گذاری مطمئن هستند قطعاً سرمایه‌گذاری روی ارز دیجیتال مطمئن محسوب نمی‌شود و دلیلش هم این است هرجایی که بتوانیم در آنجا سرمایه‌گذاری انجام دهیم و اختیار آن سرمایه‌گذاری در دست خود ما باشد می‌توانیم در مورد آن نظر بدهیم که آن حوزه مطمئن هست یا نیست و حتی در جاهایی که خود ما هم بر آن نظارت و اشراف داریم و مقررات هم اجازه این کار را به ما می‌دهد باز هم نمی‌توانیم با اطمینان خاطر به سوال‌کنندگان و سرمایه‌گذاران این اطمینان را در مورد امن بودن آن سرمایه‌گذاری بدهیم بنابراین در هیچ حوزه‌ای حتی آنجا که بر آن نظارت و اشراف داریم هم نمی‌توانیم قول سودآوری به افراد بدهیم.
سرمایه‌گذاران خارجی تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند چراکه فضا را اقتصادی نمی‌بینند تا بخواهند بررسی‌های فنی و اقتصادی و مالی داشته باشند
وی ادامه داد: از آنجاکه کشور ما یک کشور سیاسی است و تصمیمات آن هم سیاسی و تابع موارد سیاسی است و تصمیمات اقتصادی در آن گرفته نمی‌شود می‌بینیم که با یک حرکت در یک فضای عادی روز دیگر به شدت همان فضای عادی غبارآلود و بحرانی می‌شود و آن سرمایه‌گذاری که برای سودآوری مدنظر است به یک‌باره تبدیل به سرمایه‌گذاری زیان‌ده می‌شود؛ به همین دلیل است که سرمایه‌گذاران خارجی تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند چراکه فضا را اقتصادی نمی‌بینند تا بخواهند بررسی‌های فنی و اقتصادی و مالی داشته باشند بلکه فضا، فضای سیاسی، فضای رقابت جناح‌هاست و فضای چوب لای چرخ یکدیگر گذاشتن است و از این جهت نمی‌شود آینده سرمایه گذاری را تضمین کنیم.
کاووسی گفت: در ایران خرید و فروش بر مبنای ارز دیجیتال اتفاق نمی‌افتد چراکه مقررات معامله با آن وجود ندارد مثلاً بانک مرکزی و وزارت صمت و ارتباطات به عنوان متولی ایجاد زیرساخت بعد از کشف ماینرهایی که به شکل غیرقانونی فعال بودند به این نتیجه رسیدند که مثلاً برق مورد استفاده ماینرها را با تعرفه برق صادراتی که ۷ برابر قیمت برق معمولی است محاسبه کنند یا ورود ماینرها را آزاد کردند در حالی که پیش از این ورود دستگاه استخراج ارز دیجیتال با ممنوعیت روبه‌رو بود بنابراین استخراج ارز دیجیتال قانونی اعلام شد اما خرید و فروش آن غیرقانونی است.
وی تصریح کرد: به دلیل اینکه در نظام ارزی کشور این ارز پذیرفته شده نیست و جایگاهی ندارد و در مبادلات بین‌الملل- نمی‌توانیم بگوییم به شکل قاچاق- اما به صورت خودجوش در مورد آن عمل می‌شود نمی‌توانیم مردم را به این سرمایه‌گذاری ترغیب کنیم.
این کارشناس مسائل بانکی توضیح داد: ممکن است تاجری در حوزه ارز دیجیتال خطر کند و مثلاً ۱۰ هزار بیت کوین خریداری کند و در کشور دیگری مواد اولیه یا محصولی که می‌خواهد را خریداری و از کد رمز ارز دیجیتال استفاده کند و معامله را انجام می‌دهد در این حالت چنین معامله‌ای می‌تواند برای دور زدن تحریم‌ها استفاده شود و نتیجه بخش است کمااینکه تجار و شرکت‌هایی را سراغ داریم که به این طریق عمل می‌کنند و دولت هم در جریان این روند هست و این اتفاق در راستای منافع دولت صورت می گرد چراکه ورود کالا به کشور خواسته دولت است ولی به صورت علنی ضوابطی برای این کار وجود ندارد و صرافان مجاز به انجام کار با ارز دیجیتال نیستند و چند صرافی معدود هستند که این کار را انجام می‌دهند که البته کارشان قانونی نیست.
*نگاه دوگانه به ارز دیجیتال
وی در واکنش به تولید دستگاه استخراج ارز دیجیتال گفت: اساساً ساخت دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال یا ماینرها خوب است اما باید به نیازها و زیرساخت‌ها نگاه کرد و باید این را در نظر بگیریم که دولت‌ها پذیرششان نسبت به این حوزه چگونه است.
وی ادامه داد: در حال حاضر در ایران نسبت به این موضوع نگاه دوگانه وجود دارد؛ از طرفی وزارت صمت اجازه ورود ماینر را می‌دهد و بانک مرکزی هم اعلام می‌کند که می‌توانید ارز دیجیتال استخراج کنید اما خرید و فروش آن ممنوع است.
کاووسی افزود: تا زمانی که مقررات برای خرید و فروش ارز دیجیتال وجود نداشته باشد این حوزه برای سرمایه‌گذار بسیار خطرپذیر است چون هر آینه ممکن است ارز دیجیتال غیرقانونی اعلام شود اما در کشورهای توسعه‌یافته ارز دیجیتال در حال جا افتادن است و چند ماه قبل چین منطقه‌ای را به عنوان آزمونه ارز دیجیتال انتخاب کرده که اگر بتواند در این زمینه نتیجه موفقیت‌آمیز بگیرد این موارد را به سایر مناطق اقتصادی چین تعمیم می‌دهد.
* در مبادلات بر پایه ارز دیجیتال مبدأ و منشأ پول قابل ردیابی است؟
یوسف کاووسی گفت: بسیاری از کارشناسان در داخل کشور ما معتقدند که می‌شود از ارز دیجیتال برای دور زدن تحریم‌ها و دور ماندن معاملات از چشم آمریکا استفاده کرد اما موضوع اصلی این است که مشکل عمده‌ای در این زمینه پیش می‌آید که آن پولشویی و منشأ پول است که این مهمترین دغدغه صندوق بین‌المللی پول و سازمان‌های بین‌المللی، بانک جهانی و بانک‌های مرکزی است چون در این حالت و در مبادلات بر پایه ارز دیجیتال دیگر مبدأ و منشأ پول قابل ردیابی نیست نه خریدار را می‌بینیم و نه فروشنده را و فقط یک کد وجود دارد و چون با کد تعریف می‌شود و چون معاملات با رمز انجام می‌شود می‌تواند دغدغه پولشویی و مسائل تأمین مالی تروریسم در آن جایگاه داشته باشد.
آنچه با قطعیت می‌توان در مورد آن نظر داد این است که مردم برای سرمایه‌گذاری‌های خرد، ارز دیجیتال را به عنوان یکی از گزینه‌ها در نظر می‌گیرند و چندان به مخاطرات آن نمی‌اندیشند اما لازم است ساز و کاری از سوی مسؤولان برای این حوزه در نظر گرفته شود که سرمایه افرادی که وارد این سرمایه‌گذاری می‌شوند با مخاطرات کمتری مواجه شود.
شاید بهتر باشد به جای اینکه به فکر تولید دستگاه استخراج ارز باشیم به دنبال ایجاد راهکارهای قانونی سرمایه‌گذاری در این حوزه باشیم تا از اتلاف سرمایه‌ها جلوگیری شود و اگر شرایط اجازه ایجاد ساز و کارها را نمی‌دهد دست‌کم از برخورد دوگانه با این موضوع بپرهیزیم.
نظر شما