کشیده شدن جنگ تجاری واشنگتن و پکن به فلزات| گالیوم و ژرمانیوم چین چگونه آمریکا را «مات» کرد؟

وحید پورتجریشی؛ بازار: رقابت میان قدرت های بزرگ دستکم طی یک قرن گذشته در شکل ها و صنایع مختلف ظاهر شده و در دوران پیش از آغاز جنگ جهانی دوم به این سو، همواره در حال تغییر است.

به عنوان مثال، در دوران جنگ جهانی دوم، برخورداری از قدرت نظامی هسته ای منجر به پیروزی ایالات متحده در جنگ با ژاپن شد. به همین ترتیب، تولید پهپاد، موشک های بالستیک، تسلیحات شیمیایی، جنگنده های جت مافوق صوت و ... همه در زمره مواردی هستند که طی یک دوره زمانی منجر به ایجاد دست بالای قدرت های بزرگ در عرصه رقابت با یکدیگر در عرصه بین المللی شده اند.

اما حداقل، دو دهه گذشته را می توان به عصر کامپیوترها و داده های اطلاعاتی مرتبط دانست که تولید و توسعه آنها، به نوعی صنعت مادر برای تمامی صنایع استراتژیک دیگر به حساب می آیند. امروزه هیچ صنعتی را نمی توان در جهان یافت که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با تکنولوژی ماشین های کامپیوتری در ارتباط نباشند و لازمه هرگونه پیشرفت در صنایع مختلف، توسعه دانش تولید و استفاده از کامپیوترها است.

اهمیت چیپ ها و مشکلات مربوط به کمبود آنها در جهان

قطعا تاکنون نام چیپ یا همان تراشه ها را شنیده و با نحوه عملکرد و اهمیت آنها در وسایل مختلف الکترونیکی از جمله کامپیوترها و تبلت ها آشنایی دارید. یک چیپست مجموعه ای از واحدهای کنترل داده های مختلف یا همان چیپ یا ریزتراشه است که اطلاعات مربوط به آن واحد را برای پردازش به CPU منتقل می کنند. یک مادربرد کامپیوتر از ده ها چیپ تشکیل شده که هر یک از آنها نیز ممکن است از ده ها یا صدها چیپ در داخل خود برخوردار باشند. اما آنچه مسلم است، هیچ کامپیوتر یا تبلتی بدون این چیپست ها توانایی کار کردن و پردازش اطلاعات را ندارند.

به گفته برخی از کارشناسان، کمبود این چیپ ها در کشورهای صنعتی مانند آمریکا احتمالا تا سال ۲۰۲۴ نیز جبران نخواهد شد

از سوی دیگر، به دلیل اشاعه فناوری پردازشگرها در تمامی صنایع مدرن، تولید چیپ ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ تا جاییکه از یخچال و تلویزیون گرفته تا تجهیزات نظامی و یا جاسوسی، همگی محتاج تولید و توسعه صنعت تولید چیپ ها هستند.

پیش از هرچیز باید بدانیم که فناوری تولید چیپ در دست کشورهای محدودی از جمله آمریکا، چین، ژاپن، تایوان، سنگاپور و ... است. اما در پس همه گیری کرونا طی دو سال گذشته و تعطیلی واحدهای صنفی مختلف، شرکت های آمریکایی تولید چیپست مانند کوآلکام، اینتل و میکرون نیز به همراه بزرگان تایوانی مانند مدیاتک، با کاهش چشمگیر تولید چیپست روبرو شده و در نتیجه، ظرف مدت کوتاهی، جهان وابسته به کامپیوترها با مشکلات بسیار جدی مواجه شد که به گفته برخی از کارشناسان، کمبود این چیپ ها در کشورهای صنعتی مانند آمریکا احتمالا تا سال ۲۰۲۴ نیز جبران نخواهد شد.

از سوی دیگر، در همین دوره با توجه به رشد روزافزون اقتصاد دیجیتال به ویژه در دوران پاندمی کرونا، نیاز جهان برای چیپ ها نیز به چند برابر افزایش یافت. از سوی دیگر، گفته می شود مواد اولیه برای تولید این ریزتراشه های حیاتی در سطح جهان به شدت کاهش یافته و نیازمند استخراج معادن جدید و سرمایه گذاری سنگین برای توسعه تولید آنها است.

طی ماه های گذشته، موضوع تولید و توزیع چیپ ها یکی از مشکلات جدی در اختلافات تجاری میان آمریکا و چین بوده است. در همین راستا، پس از جنجال های متعدد در کنگره و دولت آمریکا، جو بایدن رئیس جمهور این کشور قانون موسوم به چیپ ها (CHIPS Act) را امضا ابلاغ کرد.

البته لایحه این قانون از سال گذشته برای بررسی به کنگره ارسال شده بود که نهایتا با تصویب بودجه ۵۲ میلیارد دلاری برای کمک به تامین و توسعه چیپ ها از طریق تزریق منابع مالی به شرکت های آمریکایی سازنده این قطعات مواجه شد. اگرچه شرکت هلندی ASML و دولت این کشور که از فروشندگان بزرگ و مهم کانداکتورها و چیپ های استراتژیک به چین محسوب می شود نیز در ابتدا از همراهی با ایالات متحده در این مسیر سر باز زد؛ اما چند روز پیش نهایتا خود را متعهد به رویه واشنگتن دانسته و صادرات چیپ های استراتژیک به چین را متوقف کرد؛ موضوعی که نهایتا منجر به اعتراض شدید دولت چین شد.

فلزات استراتژیک، تازه ترین زمینه جنگ تجاری میان غرب و شرق

دولت چین پس از چند ماه هشدار به واشنگتن و متحدین آمریکا همچون هلند در خصوص تبعات منفی محدودیت صادرات تراشه های استراتژیک به پکن، این اقدام را نقض آشکار تجارت خارجی خوانده و خواستار رفع این ممنوعیت شد. با اینحال، ایلات متحده همچنان بر مواضع خود پافشاری کرده و به مسیر پیش رو ادامه داد.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی شبکه CNBC، در حال حاضر تولید ۶۰ درصد ژرمانیوم و ۸۰ درصد گالیوم جهان در دست چین قرار دارد

نهایتا وزارت بازرگانی چین هفته گذشته جهان صنعت را در شوکی عظیم فرو برده و از وضع محدودیت های گسترده در صادرات دو فلز نیمه هادی بسیار پر اهمیت در تولید تراشه ها و دیگر قطعات الکترونیکی، یعنی ژرمانیوم و گالیوم به ایالات متحده و هم پیمانان این کشور خبر داد.

در خصوص اهمیت این دو فلز باید گفت که هر دو آنها در تولید موارد متعددی از تولید تراشه ها، پردازشگرها، دستگاه های رادار و ماهواره ها و به طور کلی قطعات الکترونیک، کاربرد گسترده ای دارند.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی شبکه CNBC، در حال حاضر تولید ۶۰ درصد ژرمانیوم و ۸۰ درصد گالیوم جهان در دست چین قرار داشته و می توان گفت بازار این دو فلز در وسعت جهانی کاملا در دستان پکن قرار دارد. در حقیقت، اعمال محدودیت صادرات چین بر روی این دو فلز نیز به معنای کاهش بسیار چشمگیر تامین دو عنصر حیاتی و اساسی تولید قطعات مذکور خواهد بود؛ موضوعی که می تواند صنایع و شرکت های مرتبط با تولید قطعات نیمه رسانا به ویژه تراشه های الکترونیکی را با مشکل جدی مواجه نماید.

در همین راستا، وزارت بازرگانی ایالات متحده روز پنجشنبه اعلام کرد که واشنگتن به شدت مخالف این سیاست جدید چین بوده و در خصوص محدودیت های وضع شده صادراتی برای دو فلز مذکور، با متحدین خود به رایزنی خواهد پرداخت.

با توجه به وضعیت ایجاد شده، اکنون دو راه در برابر واشنگن قرار دارد: نخست، مذاکرات و توافق احتمالی جدید با چین که به طور حتم می بایست منجر به رفع یا دستکم تقلیل شدید ممنوعیت صادراتی وضع شده برای صادرات تراشه های استراتژیک از سوی شرکت های آمریکایی به چین؛ دوم، ادامه روند کنونی که منجر به کاهش چشمگیر توان تولیدی شرکت های آمریکایی و در نتیجه نزدیک شدن آنها به مرز ورشکستگی حاصل از کاهش تولید و فروش.

اهمیت اقدام چین در برابر ایالات متحده در این است که پکن دقیقا قلب همان صنعتی را هدف گرفته که واشنگتن در نظر داشت با استفاده از همان صنعت، چین را زمینگیر نماید. نمونه های شبیه به این مورد در تاریخ روابط بین الملل بسیار کم هستند.

اما اینبار، چین صادرات دو فلزی را محدود کرده که دقیقا از همان دو فلز برای تولید تراشه هایی استفاده می شود که ایالات متحده صادرات آنها به چین را ممنوع اعلام کرده است. در حقیقت، پیام پکن به واشنگتن این خواهد بود که یا هر دو کشور به نسبت عادلانه و مساوی از فناوری تراشه ها و همکاری تجاری در این زمینه بهره خواهند برد و یا هر دو از این بازار بی بهره خواهند ماند.

نکته دوم در خصوص اقدام پکن این است که چین تنها به پیشرفته ترین فناوری و محصولات تراشه و پردازشگر تولید از سوی ایالات متحده نیازمند بوده و در موارد دیگر به خودکفایی نسبی دست یافته است.

اما در صورت وضع محدودیت های صادراتی گالیوم و ژرمانیوم از سوی پکن، تمامی بخش های صنعت تولید تراشه و پردازشگر آمریکا زیر سوال خواهد خواهد رفت و غرب به لحاظ معنایی، نه تنها در تراشه های پیشرفته بلکه در تمامی موارد این صنعت وابسته به چین خواهد شد.