بازار؛ گروه بین الملل: بهبود روابط سیاسی میان ایران و عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگری در منطقه به سود عراق تمام می شود؛ کشوری با اکثریت شهروندان شیعه از جمله کشورهایی به شمار می رود که ارتباط وثیقی با ایران دارد.
به همین دلیل، طی سال های پس از قطع روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض و افزایش تنش ها میان دو طرف، عراق به عنوان یکی از مراکز اصلی تقابل میان گروه های سنی و شیعی در منطقه تبدیل شده بود.
اکنون با بهبود مناسبات تهران و ریاض، به نظر می رسد آینده عراق نیز چشم اندازی رو به بهبود به خود گرفته و دولت عربستان به دنبال بازگرداندن بغداد به جمع اعضای شورای همکاری خلیج فارس و افزایش سرمایه گذاری های کلان در این کشور است.
سرمایه گذاری عربستان برای اتصال ریلی با عراق
ماه گذشته شاهد برگزاری نشست مشترک اقتصادی میان دو کشور عربستان و عراق بودیم که طرح های قابل توجهی از طرف ریاض برای سرمایه گذاری در عراق نیز ارائه شد. یکی از مهمترین این طرح ها که در راستای چشم انداز توسعه ۲۰۳۰ عربستان تدوین شده، تاسیس راه آهن مشترک میان دو کشور است که از سواحل دریای سرخ آغاز شده و به داخل خاک عراق کشیده خواهد شد.
سناریوی دولت عربستان در خصوص موضوع عراق، بازجذب مجدد بغداد به سمت اعضای شورای همکاری خلیج فارس است؛ رویه ای نسبتا مشابه با مساله سوریه و دولت بشار اسد
به نوشته «العربی الجدید» پیش نویس این طرح اکنون برای بررسی بیشتر در دست وزارت حمل و نقل عربستان قرار داشته و این در حالیست که «ماجد القصبی»، وزیر بازرگانی این کشور از قرارگیری طرح مذکور در چشم انداز ۲۰۲۳ عربستان خبر داده است.
بر اساس آخرین آمار موجود، حجم مبادلات تجاری میان عربستان و عراق در سال ۲۰۲۰ به ۱.۳۴ میلیارد دلار افزایش یافته است. از این حجم تجارت، ۸۹۸ میلیون دلار سهم صادرات عربستان و ۴۱.۸ میلیون دلار نیز سهم صادرات عراق است.
اهداف احتمالی عربستان از ارتباط ریلی با عراق
مهمترین سناریوی دولت عربستان در خصوص موضوع عراق، بازجذب مجدد بغداد به سمت اعضای شورای همکاری خلیج فارس است؛ رویه ای نسبتا مشابه با مساله سوریه و دولت بشار اسد. از آنجا که توسعه روابط تجاری همواره در طول تاریخ به عنوان بهترین ابزار نزدیکی دولت ها و ملت ها محسوب می شده است؛ لذا بهترین راه افزایش سطح مناسبات میان ریاض و بغداد نیز از همین رهگذر خواهد بود.
اما مساله مهمتر، طرح بلند پروازانه عربستان سعودی برای اتصال ریلی با ترکیه از طریق بندر فاو عراق خواهد بود؛ بندری که ساخت آن هم اکنون در دست شرکت کره ای دوو بوده و ارزش قرارداد ساخت این بندر نیز بیش از ۲.۶ میلیارد دلار برآورد شده است. کار ساخت این بندر از سال ۲۰۱۰ آغاز شده و بر اساس پیش بینی مقام های عراقی، احتمالا تا سال ۲۰۲۵ به پایان خواهد رسید.
موضوع دیگر مهم برای عربستان، یافتن مسیری بهتر از دریای سرخ و کانال سوئز برای اتصال به ترکیه و منطقه قفقاز است. در حقیقت ریاض در نظر دارد از طریق تاسیس کانال خشک ترانزیتی عربستان، عراق و ترکیه از یک سو به قفقاز و از سوی دیگر با استفاده از خاک گرجستان به شرق اروپا متصل شود. چراکه با توجه به چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان و حرکت هرچه بیشتر این کشور به سمت توسعه تولید و برندینگ، یافتن بازارهای مناسب برای محصولات صادراتی این کشور بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
مساله دیگر پیشروی ریاض، تنگه هرمز و اهمیت آن برای تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس است. اگرچه عربستان از طریق دریای سرخ به آب های آزاد متصل است؛ اما نباید نقش پدرخواندگی ریاض برای تمامی اعضای شورای همکاری خلیج فارس را نادیده گرفت؛ اعضایی که به مجرد قطع ارتباط ریاض و تهران، یکصدا از مواضع عربستان حمایت کرده و روابط خود با ایران را قطع یا به حداقل ممکن کاهش دادند. اگرچه روابط ایران و عربستان تا حد چشمگیری بهبود یافته، اما حقیقت امر این است که ماهیت روابط بین الملل همواره نسبی بوده و در قالب زمان و مکان تغییر خواهد کرد. با این حساب، در دست داشتن جایگزین مناسب و امن برای تنگه هرمز آن هم در منطقه ای همچون خاورمیانه که همواره آبستن تنش های سیاسی متعدد است؛ بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
نیم نگاه احتمالی عربستان به اتصال ریلی با ایران
فرض دیگر پیش روی ما، ابراز علاقه احتمالی عربستان سعودی برای اتصال ریلی با ایران است که البته چنین طرحی هنوز بسیار خام به نظر می رسد. «جورج مالبرونو» خبرنگار ارشد روزنامه فیگارو در خاورمیانه که نوامبر سال گذشته نیز دیداری با مقام های ارشد کویت داشته و پس از آن از مطرح شدن این طرح در اتاق فکر عربستان سعودی خبر داد.
وی با اینحال تاکید کرد که اعتقاد کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس این است که علیرغم بهبود روابط با ایران، به دلیل وجود تحریم ها علیه ایران، کار چندانی در حوزه همکاری های تجاری با تهران نمی توان از پیش برد. با وجود این وی از تمایل تجار سعودی برای افزایش همکاری با ایران خبر داده است.
مقامات آمریکایی در جریان مذاکرات دوجانبه خود با طرف عراقی، خواستار شفافیت بغداد در تصمیم گیری برای حوزه توسعه مسیرهای ریلی و جاده ای ترانزیتی با ترکیه و اروپا شده اند
اما به نظر می رسد عربستان سعودی گزینه جذاب تری نیز پیش روی خود دارد: اتصال به ترکیه و اروپا از طریق خاک عراق؛ طرحی که مورد توجه فرستاده ویژه وزارت خارجه ایالات متحده در امور تجاری در جریان سفر دو هفته پیش خود به بغداد بر آن تاکید و مقامات عراقی را به ساخت این مسیر تشویق کرده است.
اما در خصوص این هیات اعزامی باید گفت که علاوه بر «دلاور سعید» رئیس تیم اعزامی مذکور، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق و نمایندگان ۴۷ شرکت آمریکایی نیز این هیات را همراهی کرده اند. مقامات آمریکایی در جریان مذاکرات دوجانبه خود با طرف عراقی، خواستار شفافیت بغداد در تصمیم گیری برای حوزه توسعه مسیرهای ریلی و جاده ای ترانزیتی با ترکیه و اروپا شده اند؛ مسیری که از آن تحت عنوان کریدور خلیج فارس – اروپا نیز یاد شده و می تواند عراق را به یکی از مهمترین حلقه های اتصال ترانزیتی میان دو منطقه تبدیل نماید.
اما دلاور سعید به نگرانی طرف عراقی در خصوص امکان ایجاد رقابت تجاری میان پکن و واشنگتن در صورت راه اندازی این مسیر پاسخ شفافی نداده است.
با توجه به نقض پدرخواندگی عربستان سعودی برای تمکامی کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله بغداد اکه حالا روابط رو به توسعه ای نیز با ریاض برقرار کرده و در جلسات سران شورای همکاری خلیج فارس نیز شرکت دارد؛ بعید به نظر می رسد که سفر هیات آمریکایی بدون اطلاع و رضایت ضمنی عربستان انجام شده باشد.
امکان استفاده از کارت بصره – شلمچه توسط دولت عراق
فروپاشی رژیم صدام حسین و حزب بعث عراق و درگیری این کشور برای سال ها در جنگ حاصل از ظهور داعش در کنار تخریب زیرساخت های شهری و جاده ای عراق، اعتبار این کشور را طی سال های گذشته تا حد بسیار زیادی زیر سوال برده است. از همین روی، سرمایه گذاران خارجی از جممله آمریکا و چین نیز با احتیاط زیادی اقدام به ورود سرمایه خود به این کشور می کنند.
حال با توجه به حضور گسترده شرکت های چینی در عراق که به بخش های متعددی از توسعه زیرساخت های ارتباطی گرفته تا ساخت مدرسه و دانشگاه سرایت کرده، به صورت طبیعی چنین حضوری می تواند از جمله دلایل استقبال آمریکا از طرح اتصال ریلی میان ترکیه و عراق محسوب شود. چراکه واشنگتن می تواند از این طریق، دستکم حضوری متوازن در کنار بغداد در سرمایه گذاری های زیرساختی عراق داشته باشد.
مسیر پیشنهادی آمریکایی ها برای اتصال عراق به اروپا به طور طبیعی بسیار جذابتر از اتصال ریلی با شلمچه بوده و علاوه بر تعریف نقش جدید و استراتژیک برای عراق به عنوان حلقه واسط میان خلیج فارس و اروپا، درآمد سرشاری نیز برای این کشور به همراه خواهد داشت
اما آن سوی مساله، بحث اتصال ریلی میان عراق و ایران نیز مطرح است که مورد نگرانی واشنگتن طی ماه های گذشته بوده و به احتمال زیاد بخشی از موضوع شفاف سازی مد نظر هیات آمریکایی در مذاکره با طرف عراقی به همین موضوع باز میگردد. لذا به نظر می رسد، پیگیری مجدانه ایران برای اتصال ریلی به بصره در حقیقت بیش از ایران، برای طرف عراقی منفعت زا بوده و به عنوان یکی از برگ های برنده اصلی در مذاکرات میان بغداد و واشنگتن مطرح باشد.
در حقیقت می توان مساله را به این شیوه مطرح کرد که طرف عراقی از مذاکرات اتصال ریلی با ایران به عنوان اهرم فشار در مذاکره با واشنگتن استفاده خواهد کرد؛ موضوعی که می تواند منجر به امتیازدهی ایالات متحده به عراق در این خصوص شده و دست بغداد برای تحمیل هزینه ساخت مسیر ریلی و جاده ای اتصال به ترکیه و نهایتا اروپا را تا حد زیادی به آمریکا تحمیل نماید.
این دقیقا مشابه همان سیاستی است که دولت هند از سال های ابتدایی استقلال خود در دهه ۵۰ میلادی تا زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۹۰ میلادی در قبال واشنگتن و مسکو به کار بست و موفق به جذب سرمایه و حتی فناوری گسترده نظامی از سوی دو کشور با پرداخت کمترین هزینه شد.
اما سوال اصلی اینجاست که در صورت زیر بار رفتن آمریکا برای تامین خواسته های عراق در ساخت مسیر مذکور، آیا طرف عراقی باز هم حاضر به عملیاتی سازی طرح بصره – شلمچه خواهد شد؟
حقیقت امر این است که کسی نمی تواند آینده را پیش بینی کند و همه چیز به رفتار ایران و آمریکا و البته چگونگی نقش آفرینی عربستان سعودی در تنظیم روابط میان بغداد و واشنگتن بستگی دارد. تعاملات ایران و عراق از یک سو و ایران و عربستان از سوی دیگر می تواند مسیر عربستان به عراق را به فرصتی برای ایران برای انتقال کالا به آسیای مرکزی تبدیل کند.
نظر شما