بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی علی اکبر صفایی اعلام کرده که اختلاف نظرات با اپراتور هندی در چابهار برای قرارداد بلندمدت حل و فصل شده و در آینده نزدیک این قرارداد نهایی خواهد شد. بر اساس اظهارات وی، توافقات اخیر برای حدود ۱۰ سال موارد مورد اختلاف میان ایران و هند بوده است.
به این ترتیب و براساس این توافق، سرمایه‌گذاری‌هایی که تاکنون صورت گرفته و بالغ بر ۲۵ میلیون دلار است در پروژه توسعه بندرچابهار مورد استفاده قرار می‌گیرد و در چند روز آینده کار تحویل آن انجام می‌شود و متعاقبا مسیر برای سرمایه گذاری بلندمدت هند به مبلغ ۸۰ میلیون دلار هموار خواهد شد.
هند و ایران دو شریک تجاری و فرهنگی کلیدی هستند که در حوزه‌های اقتصادی منافع مشترکی چون کریدور شمال – جنوب با محوریت بندر چابهار دارند و رشد ۲ برابری واردات هند از ایران در ۲ ماهه نخست سال جاری میلادی به رغم تحریم‌ها و فشارهای آمریکا خود گواه اهمیت تعاملات اقتصادی هند با ایران از محل‌های تجارت و البته ترانزیت است.
هرچند که در این میان موضوعاتی چون کاهش خرید نفت ایران از سوی هند یا کناره‌گیری دهلی نو از پروژه خط لوله صلح که هر دو به واسطه تحریم‌ها صورت گرفت، سبب فرازو نشیب‌هایی در مناسبات تهران و دهلی‌نو شده است، این چالش‌ها هرگز به خصومت میان طرفین مبدل نشد.
در پی اعمال تحریم‌های غربی علیه شاخه شمالی کریدور شمال – جنوب که از روسیه عبور می‌کند، عملا این بخش از دالان تجاری بلااستفاده شده و کشورهایی چون هند و آسیای مرکزی را به صرافت استفاده از مسیرهای جایگزین و درصدر آن بندر چابهار برای کاهش هزینه‌های تجاری انداخته است
در پی اعمال تحریم‌های غربی علیه شاخه شمالی کریدور شمال – جنوب که از روسیه عبور می‌کند، عملا این بخش از دالان تجاری بلااستفاده شده و کشورهایی چون هند و آسیای مرکزی را به صرافت استفاده از مسیرهای جایگزین و درصدر آن بندر چابهار برای کاهش هزینه‌های تجاری انداخته است. البته در این میان رقابت‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکنومیکی هند و چین نیز موضوعی بسیار بااهمیت است.
چین در قالب یک برنامه منظم و منسجم با عنوان مگاپروژه «یک کمربند یک جاده» در نظر دارد خود را از طریق شهر زینگجیانگ چین تا بندر گوادر پاکستان برساند و به همین دلیل یک سرمایه گذاری عظیم ۵۴ میلیارد دلاری را برای توسعه زیرساختهای کشور پاکستان اختصاص داده است که علاوه بر توسعه بندر گوادر شامل زیرساختهای حمل و نقل ریلی و جاده‌ای و احداث نیروگاهها و تامین تمهدات و امکانات مناسب در طول مسیر می باشد.
بندر چابهار در مناسبات اقتصادی و سیاسی منطقه و موازنه قدرت میان هند و چین از اهمیت استراتژیک برخوردار است و می‌تواند در مناسبات سیاسی – اقتصادی، هند و آسیای مرکزی نقش مهمی را ایفا کند
از سوی دیگر، بندر چابهار در مناسبات اقتصادی و سیاسی منطقه و موازنه قدرت میان هند و چین از اهمیت استراتژیک برخوردار است و می‌تواند در مناسبات سیاسی – اقتصادی، هند و آسیای مرکزی نقش مهمی را ایفا کند.
نیاز مبرم هند و آسیای مرکزی به دالان زمینی برای توسعه صادرات که بهترین و مقرون به صرفه‌ترین گزینه ممکن بندر چابهار برای اتصال جنوب آسیا به آسیای میانه است موضوعی انکارناپذیر است، چرا که بدین‌ترتیب با ارسال کالاهای هندی به افعانستان و سپس آسیای مرکزی هند در مقایسه با شرایط فعلی دست بالاتری در صادرات کسب خواهد کرد.
البته پاکستان پیش‌تر نقش واسطه برای ارسال ملزومات هند به افغانستان و درنهایت آسیای میانه را ایفا می‌کرد، اما در پی بروز تنش میان این دو همسایه خصوصا بر سر موضوع کشمیر، دهلی‌نو به اجبار مسیر جایگزین چابهار را برای دور زدن پاکستان در تجارت با افغانستان برگزید.
حدود ۷ سال قبل موافقتنامه تاسیس دالان تجاری ایران، هند و افغانستان (موسوم به توافنامه چابهار) امضا شد و بر این اساس مقرر شد که چابهار به یک دروازه جدید برای دالان ترانزیتی بین جنوب و شرق و همچنین جنوب به شمال تبدیل و با اتمام راه آهن چابهار-زاهدان و اتصال آن به خط ریلی زاهدان-سرخس، بندر چابهار، به نقطه اتصال بین کشورهای مختلف از جمله هندوستان با افغانستان، کشورهای آسیای میانه، قفقاز تبدیل و به گسترش همکاری‌های منطقه‌ای بین ایران و همسایگانش به طور موثر کمک کند.
البته اجرای این توافقنامه با مشارکت و سرمایه‌گذاری هندی‌ها می‌تواند به افزایش اشتغال در محور شرق و کسب درآمدهای حاصل از ترانزیت برای ایران هم بیانجامد و از سوی دیگر پیشرفت و تسریع در این توسعه، عاملی قدرتمند برای پیشرفت در اجرای سایر توافقنامه‌های ایران با کشورهای دیگر از جمله کریدور شمال-جنوب شود.
در کریدور شمال-جنوب، بنادر شهید بهشتی و کلانتری می‌توانند به یک گذرگاه مهم برای عبور کالا از جنوب آسیا و هندوستان به افغانستان، آسیای مرکزی و روسیه تبدیل شوند و با استفاده از این کریدور هزینه حمل و نقل کالا و کانتینر از کشورهای حوزه اقیانوس هند و جنوب آسیا به روسیه و شمال اروپا ۳۰ درصد ارزان تر و چندین روز سریعتر از مسیر کانال سوئز است
در کریدور شمال-جنوب، بنادر شهید بهشتی و کلانتری می‌توانند به یک گذرگاه مهم برای عبور کالا از جنوب آسیا و هندوستان به افغانستان، آسیای مرکزی و روسیه تبدیل شوند بطوری که گفته می‌شود با استفاده از کریدور جنوب - شمال، هزینه حمل و نقل کالا و کانتینر از کشورهای حوزه اقیانوس هند و جنوب آسیا به روسیه و شمال اروپا ۳۰ درصد ارزان تر و چندین روز سریعتر از مسیر کانال سوئز است.
با وجود تمام این فرصت‌ها برای چابهار، تاکنون جایگاه آن در مسیرهای ترانزیتی، وارداتی و صادراتی رشد چندانی نداشته است و اختلافات با اپراتور هندی و شرکت ایرانی طرف قرارداد آنها در بندر شهید بهشتی، تبعات قطع سرویس‌های منظم و مستقیم خطوط کشتیرانی کانتینری، به روی کار آمدن طالبان در افغانستان و تغییر مواضع این کشور در برابر هند و مسیر ترانزیتی از طریق ایران، عدم تحقق برنامه‌های ایران در اتصال ریلی چابهار به شبکه سراسری راه آهن از جمله دلایل عدم تحقق کامل اهداف کریدور شمال جنوب و بندرچابهار شده است.
تاکنون نگرانی‌هایی درخصوص تضعیف جایگاه ترانزیتی چابهار وجود داشته است که به واسطه فعال شدن پیمان‌ها و موافقت نامه‌های متعددی بین کشورهای همسایه چون پیمان لاجورد، تاپی و دالان اقتصادی چین در بحث ترانزیت صورت گرفته است
فعالیت های کانتینری که یک شاخص مهم و تاثیرگذار در همکاری موثر بین ایران و هند برای توسعه چابهار در قالب کریدور جنوب-شمال و همچنین توافق سه جانبه ایران و هند و افغانستان محسوب می‌شد، کاهش قابل توجهی پیدا کرده است و امید می‌رود که با اتعقاد قرارداد طولانی مدت ایران و هند در خصوص توسعه بندر چابهار این پروژه با جدیت بیشتری پیگیری شود تا ایران از رقبایی چون پاکستان، ترکیه یا گرجستان در این زمینه عقب نماند. البته لازم به ذکر است که تاکنون نگرانی‌هایی درخصوص تضعیف جایگاه ترانزیتی چابهار وجود داشته است که به واسطه فعال شدن پیمان‌ها و موافقت نامه‌های متعددی بین کشورهای همسایه در بحث ترانزیت صورت گرفته است.
برای مثال، براساس موافقتنامه تجاری-ترانزیتی افغانستان و پاکستان که سال ۲۰۱۱ به امضا رسید، کامیون‌های حامل کالای تجار افغان اجازه دارند تا تولیدات افغانستان را به بازارهای بزرگ هند و چین از طریق بنادر پاکستان (کراچی، بندر قاسم وگوادر) صادر کنند.
موافقتنامه لاجورد از دیگر توافقات ترانزیتی فعال بین کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان،گرجستان و ترکیه است که این موافقتنامه برای کاهش موانع ترانزیتی و تجاری و توسعه عملیات مشترک گمرکی بین کشورها برای تسهیل دسترسی کشورهای عضو به بازار اروپا امضا شده است.
موافقتنامه تاپی هم از دیگر پیمان‌های مهم منطقه محسوب می‌شود که مهمترین خط انتقال انرژی است که از افغانستان عبور و گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند منتقل می‌شود.
همچنین پروژه گسترده یک کمربند-یک جاده که پروژه مشترک دولت چین و پاکستان برای ایجاد دالان اقتصادی چین – پاکستان و با هدف دسترسی غرب چین به اقیانوس هند از طریق بندر گوادر در حال اجرا است. بنابراین با وجود چنین پیمان‌های محکمی غفلت از بندر چابهار می‌تواند باعث از دسترس رفتن فرصت‌های بی‌تکراری برای ایران باشد.
هند با عضویت در گروه ۲۰ (شامل بیست اقتصاد بزرگ جهان مشتمل بر کشورهای قدرتمندی چون آمریکا، انگلیس، آلمان، بریتانیا، روسیه، چین، استرالیا و ...) قادر خواهد بود در سایه بازارسازی و معافیت چابهار از تحریم، ظرفیت متنوعی از بازارهای مختلف جهان را جذب بندر چابهار کند
لازم به ذکر است که هند با عضویت در گروه ۲۰ (شامل بیست اقتصاد بزرگ جهان مشتمل بر کشورهای قدرتمندی چون آمریکا، انگلیس، آلمان، بریتانیا، روسیه، چین، استرالیا و ...) قادر خواهد بود در سایه بازارسازی و معافیت چابهار از تحریم، ظرفیت متنوعی از بازارهای مختلف جهان را جذب بندر چابهار کند.
افزون بر این، بندر چابهار جزء مهمی از طرح ایندو_پیسفیک هند محسوب می شود که شامل اتصال اوراسیا به منطقه اقیانوس هند است. این امر نقش هند را در توسعه افغانستان از طریق پروژه‌های زیربنایی و آموزشی تسهیل می‌کند و همچنین افغانستان را قادر می‌سازد تا یک ناوگان تجاری از چابهار داشته باشد. از سوی دیگر، کشورهای آسیای مرکزی مانند ازبکستان و قزاقستان نیز بندر چابهار را به عنوان مسیری به سوی اقیانوس هند می دانند.
علاوه بر این، مشارکت هند در توسعه بندر چابهار با استفاده از سرمایه گذاری قبلی هند در جاده زرنج_دلارام ساخته شده در افغانستان و همچنین یک مسیر دسترسی مطمئن و مستقیم تر از طریق دریا به منطقه آسیای مرکزی، یک مسیر دسترسی جایگزین و مطمئن به افغانستان را برای هند فراهم کرده است.
نتیجه
با توجه به رقابت‌های منطقه‌ای چین و هند برای مهار نفوذ یکدیگر از طریق بنادر گوادر و چابهار لازم است ایران با قدرت عمل و اختیار بیشتری وارد عمل شود و در تقابل این دو رقیب که در مسایلی چون کریدور اقتصادی چین- پاکستان اختلافات عمیقی دارند، با توجه به منافع ملی مشارکت جدی‌تر و سریعتر هند در پروژه توسعه بندر چابهار را پیگیری کند و با بهره‌وری از فرصت تبدیل بندر چابهار به عنوان هاب ترانزیتی آسیای میانه در تقابل هند و چین به شریک تجاری کوچک تبدیل نشود.
از سوی دیگر، افزایش تعاملات تجاری و بالطبع ترانزیتی ایران و هند در خصوص بندر چابهار نیازمند افزایش هم‌افزایی و ادغام اقتصادی هر دو کشور در بندر چابهار، توسعه همکاری‌های بخش خصوصی دو طرف در خصوص این بندر، اجرای سریع طرح‌های بین‌المللی به‌ویژه راه‌آهن چابهار- زاهدان در پس‌کرانه، پیگیری سرمایه گذاری ۸۰ میلیون دلاری هند در مکران، گسترش زیرساختهای بندری چابهار است.
نظر شما