بازار؛ گروه استانها: فروردین‌ماه سال ۱۳۹۹ افزون بر ۱۱ سد خراسان رضوی براثر بارش‌های فصلی سرریز شد اما به دلیل کاهش ۷۰ درصدی بارندگی حالا میزان ذخیره این سدها به کمتر از ۱۳ درصد رسیده است.
بازار؛ گروه استانها: بارش‌های فصلی در زمستان سال ۱۳۹۸ به‌گونه‌ای بود که برخی از کارشناسان به‌عنوان ترسالی از آن یادکردند و موجب شد تا بسیاری از سدهای خراسان رضوی سرریز شود اما این روزها این سدها به پائین ترین سطح ممکن ذخیره رسیده تا آنجا که بنا بر اظهارات مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد هم‌اینک کمتر از ١٣ درصد از حجم ذخیره آب سدهای مشهد شامل سدهای دوستی، طرق، کارده و ارداک آب دارد که این میزان در مدت مشابه پارسال بیش از ٢ برابر میزان کنونی بوده است.
کسری ۱.۲ میلیارد مکعبی مخازن زیرزمینی و خالی بودن ۸۰ درصد ظرفیت سدهای استان، شوری آب‌های زیرزمینی به دلیل تغذیه کم، فرونشست، کم بارش‌ترین سال‌ها در پنج دهه گذشته، بحرانی بودن ۳۴ دشت از ۳۷ دشت استان، همه این گزاره‌ها از تهدید جدی بحران آبی برای استان به‌ویژه کلان‌شهر مشهد حکایت دارد.
کمبود آب و دغدغه تأمین آب شرب برای مشهد موجب شده تا باری دیگر بحث انتقال آب و تأمین آب مشهد از کوه‌های هزار مسجد و شهرستان کلات بر سر زبان‌ها بیفتد که البته دراین بین زمزمه مخالفت‌ها نیز از طرف جوامع محلی شنیده می‌شود.
خط انتقال آب
یکی از گزینه‌هایی که بیش از یک دهه از طرح آن می‌گذرد انتقال آب از کوه‌های هزار مسجد به مشهد است که با عنوان «بهره‌برداری بهینه از منابع آب‌های هزار مسجد» شناخته می‌شود.
بنا بر اذعان مسئولان، سالانه بیش از ۶۰ میلیون مترمکعب آب استان از مرزهای شمال شرقی کشور به خارج حوزه می‌رود که بناست در قالب طرح مدیریت آب‌های مرزی کوه‌های هزار مسجد، جلوی آن گرفته شود.
هزار مسجد یا رشته‌کوه هزار مسجد، ارتفاعات شمال خراسان را تشکیل می‌دهد که به‌صورت مرزی طبیعی دشت هموار مشهد را از صحرای سرد و خشک قره‌قوم ترکمنستان جدا می‌کند.
این رشته‌کوه از شمال غربی به سمت جنوب شرقی امتدادیافته است که در دامنه‌های سرسبز شمالی این رشته‌کوه، منطقۀ کلات نادری، در کوهپایه‌های شمالی دشت قره‌قوم ترکمنستان، در شمال غربی آن شهرستان درگز و در جنوب این کوهستان دشت مشهد واقع‌شده است.
در حال حاضر تأمین آب مشهد علاوه بر منابع زیرزمینی از طریق سدهای دوستی، ارداک، طرق و کارده صورت می‌گیرد.بر اساس طرح مزبور قرار است آب از طریق سدهای قره تیکان و چهچهه با اجرای ۱۲۰ کیلومتر خط انتقال به مشهد منتقل شود.
البته سابقه مطالعات طرح انتقال آب از رشته‌کوه‌های هزار مسجد به مشهد به ۱۵ تا ۲۰ سال قبل بازمی‌گردد.
مطالعات طرح در سال ۹۲ توسط شرکت مشاور «مهاب قدس» انجام و منجر به مصوباتی در سال ۹۶ شد و در سال‌های ۹۸ و ۹۹ مطالعات بازنگری خط قبلی انجام و مسیر جدیدی برای خط انتقال با عوارض کمتر زیست‌محیطی، فنی و اقتصادی، استخراج شد.
سال ۹۰ این طرح توسط وزارت نیرو مصوب شد و بنا بود طبق طرح مصوب در سال ۱۴۰۱ آب این پروژه به مشهد برسد. طبق آخرین برآوردها و بر اساس شرایط خشک‌سالی و کم‌بارشی منطقه بیش از ۸۰ میلیون مترمکعب آب از یال شمالی کوه‌های هزار مسجد از کشور خارج می‌شود که وزارت نیرو با در نظر گرفتن تمامی محدودیت‌های کم‌آبی و نهایت سختگیری‌ها با انتقال ۳۶.۴ میلیون مترمکعب به مشهد موافقت کرد.
در دولت قبل پروژه‌ای به نام «سازگاری باکم آبی» مطرح شد و در قالب این پروژه طرح انتقال آب از «قره تیکان» و «چهچهه» به مشهد مطرح و مطالعه شد که کل تخصیص آن پنج میلیون مترمکعب بود که صرفه اجرایی نداشت و سرانجام پروژه رد شد و هیچ مجوزی هم برای آن صادر نشد و شرایط به حالت قبل گذشت.
با تشدید شرایط خشک‌سالی مجدد تأمین آب مشهد از دو طریق مطرح شد؛ طرح اول، تأمین آب از غرب مشهد و چناران که از طریق مدیریت چاه‌های آب به‌صورت اضطراری انجام خواهد شد و طرح بعدی تأمین آب مشهد به میزان ۴۰ میلیون مترمکعب از کوه‌های هزار مسجد.
دیدگاه کارشناسان
کارشناسان می‌گویند که حداکثر آبی که قرار است از هزار مسجد به مشهد منتقل شود، ۴۰ میلیون مترمکعب است که همین مقدار باصرفه جویی در مصرف آب، ترمیم لوله‌های فرسوده و جلوگیری از هدر رفت آب تأمین می‌شود.
حتی به گفته برخی کارشناسان با این اقدامات پیشگیرانه مقدار آبی که به دست می‌آید، حدود ۹۰ میلیون مترمکعب است؛ حدود ۲ برابر بیشتر ازآنچه قرار است از هزار مسجد منتقل شود.
ابراهیم خسروی کارشناس آب در این رابطه به بازار می گوید: بنا بر اعلام مسئولان از ۲۴ هزار کیلومتر طول شبکههای روستایی و شش هزار کیلومتر طول شبکههای شهری آب این استان حدود ۱۵ هزار کیلومتر دچار فرسودگی است که بخشی از آب شرب را هدر می‌دهد.
ابراهیم خسروی کارشناس حوزه آب: از ۲۴ هزار کیلومتر طول شبکههای روستایی و شش هزار کیلومتر طول شبکههای شهری آب این استان حدود ۱۵ هزار کیلومتر دچار فرسودگی است که بخشی از آب شرب را هدر می‌دهد
این کارشناس حوزه آب با اشاره به اینکه مطالعات وضعیت شبکه آب و فاضلاب در مناطق حاشیه شهر مشهد نشان می‌دهد حدود ۳۸ درصد شبکه آب شهری در مناطق حاشیه مشهد فرسوده است اذعان می کند: با توجه به اینکه حدود ۳۲ درصد جمعیت مشهد در مناطق حاشیه شهر ساکن هستند معادل ۳۸ درصد شبکه آب شهری در حاشیه مشهد هدر رفت دارد.
وی ادامه می دهد: این رقم از حدود ۱۸۳۴۰ مشترک غیرمجاز ساکن در حاشیه شهر به وجود می‌آید و سبب هدر رفت حجم زیادی از منابع آب در این شهر می‌شود که این امر مستلزم ایجاد مدیریت یکپارچه بحران منابع آب در حاشیه کلان‌شهر مشهد است.
وی بیان می کند: بر اساس گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی میزان تولید آب در حوزه شهری استان ۴۰۱ میلیون مترمکعب بوده است که ۲۹۹ میلیون مترمکعب آن فروخته‌شده است و طبق اعلام مسئولان ۱۰۲ میلیون مترمکعب از این میزان هدررفته آب است!
خسروی اذعان می‌کند: در شبکه آب روستایی نیز میزان آب تولیدی ۱۰۴ میلیون مترمکعب، آب فروخته‌شده ۹۲ میلیون مترمکعب و هدررفته آب ۴۹ میلیون مترمکعب است.
وی عنوان می‌کند: ازاین‌رو می‌توان بیان کرد که مجموعاً ۱۵۱ میلیون مترمکعب آب در استان هدررفته است درحالی‌که آب مصرفی مشهد ۱۸۳ میلیون مترمکعب گزارش‌شده است.
وی بابیان اینکه به نظر می‌رسد باید اقدامات لازم برای جلوگیری از هدر رفت آب در استان را کاهش دهیم عنوان می‌کند:خشک‌سالی یکی از معضلات جدی سال جاری است که بخش‌های مختلف کشاورزی و ازجمله زراعت و دامداری را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و شهرستان کلات نیز به‌عنوان قطب تولید برنج در خراسان رضوی از این موضوع مستثنا نبوده است.
این کارشناس آب اظهار می‌کند: در شهرستان کلات که پیش‌ازاین افزون بر ۱۴۰۰ هکتار به زیر کشت برنج می‌رفت حال به دلیل کمبود آب این سطح زیر کشت به کمتر از ۶۰۰ هکتار رسیده و این موضوع خود گواه آن است که تنش خشک‌سالی دامن این شهرستان را نیز گرفته است.
توزیع عادلانه آب
انتقال آب از کوه‌های هزار مسجد در حالی مطرح است که بسیاری جوامع محلی ازجمله شهرستان کلات دغدغه حقابه آب را دارند و این در حالی است که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: پیش از تأمین نیاز آبی شهرستان کلات هیچ آبی از منطقه منتقل نخواهد شد.
علیرضا طاهری اذعان می‌کند: ضمن تأمین آب موردنیاز بخش‌های شرب، کشاورزی، دامداری و صنعت در شهرستان کلات مازاد آب را به مشهد منتقل خواهیم کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی بابیان اینکه در پروژه انتقال آب دامنه‌های هزار مسجد، اهالی منطقه رکن اصلی هستند می‌افزاید: پس از تأمین آب موردنیاز آنان، مازاد آب به میزان ۳۰ میلیون مترمکعب به مشهد منتقل خواهد شد.
در همین راستا رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی نیز در حاشیه نشست بررسی و تعیین تکلیف آب‌های مرزی هزار مسجد اظهار کرد: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، متولی تأمین و توزیع و کلیه موارد در حوزه آب‌های سرزمینی شامل آب‌های زیرزمینی و سطحی وزارت نیرو است.
مهدی الله پور افزود: بر اساس حق آب‌هایی که بر آب‌ها متمرکز است، وزارت نیرو نسبت به تخصیص اقدام می‌کند و در موضوع انتقال آب از یال شمالی هزار مسجد از سال ٩۵ شروع‌شده است که محیط‌زیست در این سال طبق شروط و شرایطی از آب منطقه‌ای تعهداتی خواسته است.
وی ادامه داد: در این تعهدات درباره انتقال آب از یال شمالی هزار مسجد به انتقال آب از نقطه صفر مرزی اشاره دارد و ما حق آبه شرب، محیط‌زیست، کشاورزی و توسعه پایدار کلات و حوزه کلات و حوزه آبریز هزار مسجد را اولین موضوع می‌دانیم.
الله پور افزود: بر اساس اصل ۵٠ قانون اساسی، در هر منطقه‌ای افرادی که ساکن هستند قطعاً مهم‌ترین حافظان آن منطقه به شمار می‌روند و این افراد جزء محافظان اول محیط‌زیست به شمار می‌روند.
وی گفت: قطعاً ضرورت اقناع‌سازی بر اساس تأکیدات وجود دارد و از تعهدات آب منطقه‌ای به استانداری و محیط‌زیست اقناع‌سازی مردم است.
اله پور ادامه داد: اگر به مباحث مطرح‌شده خللی وارد شود در هر مرحله از پروژه نسبت به جلوگیری آن برابر قانون، محیط‌زیست موظف به اقدام است.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی به مطالعات انجام‌شده در پروژه انتقال آب از هزار مسجد اشاره کرد و گفت: در مطالعات انجام‌شده، پیوست‌های اجتماعی و محیط زیستی وجود دارد که مربوط به سنوات قبل است و آخرین پیوست مطالعاتی ارائه‌شده توسط محیط‌زیست به آب منطقه‌ای مربوط به سال ١٣٩۶ است و قرار شد بررسی مجددی بر منابع آبی هزار مسجد انجام شود و درباره هرگونه تغییرات در حوزه مطالعات اعلام نظر خواهد شد.
ضرورت انتقال آب
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی در این رابطه معتقد است: اگر به‌واسطه کمبود و ضرورت، روزی حاکمیت به این نتیجه برسد که آب شرب مشهد باید از حوزه دیگری منتقل شود، قطعاً این تصمیم اجرایی خواهد شد اما درهرحال اولویت با مدیریت منابع آبی محلی است.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی: در مطالعات انجام‌شده، پیوست‌های اجتماعی و محیط زیستی وجود دارد که مربوط به سنوات قبل است و آخرین پیوست مطالعاتی ارائه‌شده توسط محیط‌زیست به آب منطقه‌ای مربوط به سال ١٣٩۶ است و قرار شد بررسی مجددی بر منابع آبی هزار مسجد انجام شود
حجت‌الاسلام پژمان فر به بازار گفت: بخشی از مسائل در حوزه آب شرب در مشهد با اصلاح خطوط بهره‌برداری آب توسعه‌یافته است و در ادامه نیز برداشت‌های غیرمجاز آب باید اصلاح شود.
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی افزود: در راستای بهره‌وری در مصرف آب باید از پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب مشهد به‌عنوان منابع آبی جایگزین کشاورزی و صنعتی استفاده شود.
وی با تأکید بر اینکه مصرف پساب را باید جایگزین آب کشاورزی و آبیاری فضای سبز شهرداری‌ها شود ادامه داد:
با توجه به هزینه بسیار بالای انتقال آب، مانند طرح دریای عمان لذا اولویت کشور مدیریت منابع فعلی آبی شرب است.
وی گفت: هرکسی که برای مصارف خودش می‌خواهد آب دریای عمان و خلیج‌فارس را بیاورد، باید هزینه بالای آن را بدهد، لذا سیاست اولیه وزارت نیرو، انتقال آب بین‌حوزه‌ای نیست و اولویت با مدیریت منابع آب موجود است اما در صورت کمبود منابع آب شرب ناچار به انتقال آب از منابع فرا استانی نیز خواهیم بود.
نظر شما