تهمینه غمخوار؛ بازار: نشست وزرای خارجه «دوستان بریکس» با حضور حسین امیر عبداللهیان روز جمعه در کیپ تاون آفریقای جنوبی برگزار شد. در آن نشست موضوعاتی مانند مسائل منطقه‌ای و جهانی، حفاظت از چندجانبه‌گرایی، توسعه پایدار، تاثیرات اقتصادی تحریم‌های بین‌المللی یکجانبه، مبارزه با تروریسم و همچنین استفاده از واحد پول مشترک بین کشورهای بریکس که همکاری اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را دستور کار دارند و همچنین پذیرش اعضای جدید مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
وزیر امورخارجه ایران در حاشیه این نشست با وزیران خارجه عربستان، امارات، روسیه، برزیل، آفریقای جنوبی، کومور و هند دیدار و گفتگو کرد. امیرعبداللهیان در دیدار با مائورو وزیر امور خارجه بزریل ضمن دعوت وی به تهران، با تبریک مجدد پیروزی لولا داسیلوا در انتخابات ریاست جمهوری برزیل، ابراز اطمینان کرد که روابط دو کشور در دوره جدید بیش از پیش گسترش خواهد یافت.
همچنین، وزیر امور خارجه ایران با تاکید بر اولویت‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم، سیاست‌های مستقل برزیل را مورد توجه و اهتمام دولت جمهوری اسلامی ایران دانست و افزود: قدمت ۱۲۰ ساله روابط دوجانبه، سرمایه بزرگی برای دو کشور است؛ ضمن اینکه ایران برای تدوین و امضای برنامه جامع همکاری‌های بلندمدت با برزیل آمادگی دارد.
روابط ایران با کشورهای امریکای لاتین از گذشته های دور با شیب ملایمی طی شده است. حتی، با وجود آنکه این روابط در طول سالها با فراز و نشیبهایی روبرو بوده، اما به طور کلی، به دلیل اشتراکات طرفین به ویژه مقابله با امریکا مطلوب بوده است
تاریخچه روابط ایران و برزیل
روابط ایران با کشورهای امریکای لاتین از گذشته های دور با شیب ملایمی طی شده است. حتی، با وجود آنکه این روابط در طول سالها با فراز و نشیبهایی روبرو بوده، اما به طور کلی، به دلیل اشتراکات طرفین به ویژه مقابله با امریکا مطلوب بوده است. در میان کشورهای امریکای لاتین، روابط با برزیل و تحولات این کشور که یکی از بزرگترین و موثرترین کشورهای این منطقه محسوب می شود، پر اهمیت است، زیرا این کشور یک شریک تجاری استراتژیک مهم برای ایران در نظر گرفته می شود.
این امر به ویژه در طول جنگ اول خلیج فارس صادق بود؛ زمانی که تهران برزیل را بهترین گزینه خود برای تجارت بین المللی می دانست. بنابراین، ایران واردات گندم از آمریکا را متوقف کرد و به جای آن شروع به واردات آن از برزیل کرد. در همین راستا، روابط دو کشور مراحل مختلفی را طی کرده است. در برخی موارد، این تغییرات در سیاست خارجی برزیل منعکس شد و در برخی دیگر، آنها تلاش هایی را برای تعریف ماهیت روابط سیاسی از طریق روابط اقتصادی و تجاری نشان دادند. ماهیت این رابطه تحت تأثیر شخصیت روسای جمهور متوالی در هر دو کشور، اعتقادات ایدئولوژیک آنها و ماهیت روابط آنها با قدرت های غربی بوده است.
به عنوان مثال، لولا داسیلوا که از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ رئیس جمهور برزیل بود، روابط با ایران را در اولویت قرار داد، زیرا قصد داشت تا مسیر روابط خارجی برزیل را به دور از کشورهای آمریکای شمالی و اروپا و به سمت توسعه روابط با کشورهای آمریکای جنوبی، آفریقا و خاورمیانه تغییر دهد. این تغییر در روابط در حال تحول، بین برازیلیا و تهران منعکس شد.
در سال ۲۰۰۹، محمود احمدی نژاد اولین رئیس جمهور ایران بود که پس از بیش از چهار دهه از برزیل بازدید کرد. پس از حمایت برزیل از حق ایران برای انجام تحقیقات هسته ای برای مقاصد صلح آمیز، لولا در ماه مه سال بعد از ایران برای دیدار با رهبر انقلاب دیدار کرد.
برزیل همچنین در ژوئن همان سال به اعمال تحریم های جدید علیه ایران و برنامه هسته ای آن رای منفی داد. با این حال، زمانی که دیلما روسف بین سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ رئیس جمهور برزیل بود، روابط بین دو کشور به شدت بدتر شد. او روابط با ایالات متحده و حمایت از مسائل جهانی حقوق بشر را در رویکرد خود نسبت به روابط بین الملل در اولویت قرار داد.
همکاری های دیپلماتیک
ریشه های روابط دیپلماتیک بین برزیل و ایران به سال ۱۹۰۳ باز می گردد؛ زمانی که معاهده دوستی تحت دستور رئیس جمهور برزیل رودریگ آلوز امضا شد. با این حال، این رابطه تا سال ۱۹۶۱ که حضور دیپلماتیک برزیل در تهران به سطح یک سفارت ارتقا یافت، به بلوغ نرسید. در همین راستا، برزیل قصد داشت تا حضور فرهنگی خود را در خاورمیانه تقویت کند و تا سال ۱۹۷۵، تهران و برازیلیا توافق کردند کمیته ای برای همکاری های اقتصادی و فنی تشکیل دهند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹، روابط ایران با کشورهای سوسیالیستی به طور کلی و به ویژه با کوبا در زمان فیدل کاسترو شکوفا شد. بعد از جنگ ایران و عراق (۱۹۸۸-۱۹۸۰) تهران روابط خود را با برزیل که در موقعیت بهتری برای ارائه کمک در بخش های تجارت و صنعت قرار داشت، تقویت کرد. در اکتبر ۱۹۸۸، یک تیم صنعتی برزیلی برای بحث در مورد تامین تجهیزات نیروگاه ها از ایران بازدید کرد. در همان زمان، وزیر صنعت ایران در سفر به برزیل اعلام کرد که دو کشور قصد دارند ارزش تجارت دوجانبه را به ۱.۵ میلیارد دلار افزایش دهند و همکاری های نظامی را از طریق فروش هواپیماهای نظامی ساخت برزیل و آموزش خلبانان ایرانی برای پرواز رونق بخشند. بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۳ تجارت دوجانبه به حدود ۱.۴ میلیارد دلار رسید که بیشتر آن از نفت وارداتی از برزیل بود. تجارت بین دو کشور سپس تا سال ۲۰۰۲ کاهش یافت و پس از آن به طور پیوسته افزایش پیدا کرد. در سال ۲۰۰۶ نیز تجارت فی مابین به ۱.۵ میلیارد دلار و در سال ۲۰۰۹ به بیش از ۲.۴ میلیارد دلار رسید. همکاری های اقتصادی و تجاری دو کشور هم علاوه بر کشاورزی بر اکتشاف نفت، گاز و معدنی متمرکز بوده است.
اگرچه روابط بین دو کشور در دوران محمد خاتمی بهبود چشمگیری داشت، اما برزیل در برخی مواقع نسبت به رفتار ایران بدبین بود. به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۵، مقامات برزیل از ارائه کمک به ونزوئلا در مورد برنامه هسته ای خود امتناع کردند، در حالی که مشخص شده بود که کاراکاس بدون همکاری مستقیم ایران آماده حرکت به جلو نیست. این امر نشان داد که علیرغم بهبود قابل توجه روابط، چارچوب نهادی برزیل هنوز اجازه هیچ نوع همکاری را نمی دهد که ممکن است جایگاه بین المللی آن را به خطر بیندازد.
علاوه بر این، سخنرانی های تحریک آمیز و تحقیر آمیز نهادهای غربی پس از روی کار آمدن احمدی نژاد به ریاست جمهوری ایران در سال ۲۰۰۵، مانع از برخورد آشکار برزیل با ایران شد. با این حال، روابط دیپلماتیک توسعه یافت و برازیلیا آشکارا از تهران در صحنه بین المللی حمایت کرد. به عنوان مثال، در ژوئن ۲۰۱۰، برزیل که در آن زمان یک کرسی موقت در شورای امنیت سازمان ملل را اشغال کرده بود، به اعمال تحریم های جدید علیه تهران به دلیل برنامه هسته ای آن رای منفی داد.
لولا از حق ایران برای پیگیری تحقیقات هسته‌ای صلح‌آمیز و غنی‌سازی اورانیوم برای مقاصد تولید برق با رعایت توافق‌های بین‌المللی دفاع کرد. در همین حال، احمدی نژاد از درخواست برزیل برای اصلاح شورای امنیت و ادعای این کشور برای کرسی دائمی در آن حمایت نمود.
در حالی که در دهه های اخیر روابط ایران و برزیل در مجموع روند رو به رشدی داشته اما از هنگامی که بولسونارو به عنوان یکی از متحدان ترامپ رئیس جمهور راست گرای امریکا در انتخابات سال ۲۰۱۸ به ریاست جمهوری برزیل منصوب شد، روابط تهران_ برازیلیا به خصوص در حوزه سیاست و بین الملل وارد رابطه سردی شد
بر همین اساس، روابط ایران و برزیل درست زمانی که احمدی نژاد و لولا در قدرت بودند، دوره ای کیفی در همکاری های سیاسی و دیپلماتیک بود. زمانی که دیلما روسف به عنوان رئیس‌جمهور برزیل منصوب شد، روابط به شدت کاهش یافت. برخی از تحلیلگران در آن زمان اینگونه استدلال کردند که سیاست خارجی برزیل روابط با ایالات متحده و حمایت از مسائل حقوق بشر در سراسر جهان بود.
با این حال، در حدفاصل سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ و تحت رهبری روسف، روابط اقتصادی دوجانبه با وجود تحریم‌های گسترده ادامه داشت. در آن زمان با وجود کاهش گستره روابط تجاری دوجانبه، پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۶ ارزش روابط اقتصادی دو کشور به ۲/۲ میلیارد دلار رسید. رئیس جمهور برزیل در همان سال در دیدار با حسن روحانی رئیس جمهور وقت ایران اعلام کرد که برزیل، ایران را به عنوان قدرت منطقه‌ای می‌شناسد و علاقمند به توسعه روابط تجاری و اقتصادی با این کشور است و در این مسیر از شرکت‌های ایرانی برای سرمایه‌گذاری در برزیل دعوت خواهد کرد.
پس از آن، به دلیل آنکه اقتصاد برزیل در آستانه ورود مجدد به بحران قرار داشت، بولسونارو رئیس جمهور بعدی برزیل مواضع خود را در قبال ایران تلطیف کرد تا تجارت ۲ میلیارد دلاری با ایران را از دست ندهد. از طرفی، با توجه به این نکته که ژائیر بولسونارو از جمله راست‌گرایان افراطی بود و نقاط مشترک زیادی با ترامپ داشت، تحلیلگران استدلال کردند که روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و برزیل تحت‌تاثیر نگرش‌های رادیکال سیاست خارجی او قرار خواهد گرفت.
بر همین اساس، گزارشها نشان داد در حالی که در دهه های اخیر روابط ایران و برزیل در مجموع روند رو به رشدی داشته اما از هنگامی که بولسونارو به عنوان یکی از متحدان ترامپ رئیس جمهور راست گرای امریکا در انتخابات سال ۲۰۱۸ به ریاست جمهوری برزیل منصوب شد، روابط تهران_ برازیلیا به خصوص در حوزه سیاست و بین الملل وارد رابطه سردی شد.
با توجه به نگاه مشترک ایدئولوژیکی و ضدامپریالیستی داسیلوا، جمهوری اسلامی ایران از انتخاب لولا به عنوان رئیس جمهور این کشور حمایت کرد، چرا که حضور این نوع دولت ها در قدرت و رهبری برای ایران موثرتر خواهند بود
احیای روابط دوجانبه با بازگشت لولا؟
پس از آن، «لولا داسیلوا» و «ژائیر بولسونارو» وارد عرصه رقابت شدند. در حقیقت، رقابت میان یک پوپولویست ناسیونالیست مورد حمایت محافظه‌کاران مسیحی و یک رهبر سابق اتحادیه‌های کارگری و دو دوره رئیس جمهور برزیل طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ بود که لولا در این نبرد پیروز شد.
با توجه به نگاه مشترک ایدئولوژیکی و ضدامپریالیستی داسیلوا، جمهوری اسلامی ایران از انتخاب لولا به عنوان رئیس جمهور این کشور حمایت کرد، چرا که حضور این نوع دولت ها در قدرت و رهبری برای ایران موثرتر خواهند بود.
در همین راستا، برخی از کارشناسان معتقدند که در مقایسه با دولت سابق برزیل، با توجه به سیاست ضدامپریالیستی دولت فعلی و تطابق و نزدیکی با دولت ایران، تعاملات و مراودات اقتصادی و تعاملات تجاری ایران با برزیل افزایش خواهد یافت. اما، بعضی دیگر معتقدند، از آن جایی که روابط اقتصادی چندان وابسته به سیاست دولت ها در گذر تاریخ نبوده است، باید با حضور دولت چپگرا ارتباطات قوی تر و مثمرثمر تری را میان ایران و برزیل ایجاد کرد. عده ای دیگر هم اینگونه استدلال می کنند که برزیل در دوره داسیلوا ضدآمریکایی نخواهد شد و نوعی سیاست متوازن را با امریکا در پیش خواهد گرفت.
با این حال، می توان گفت که منافع اقتصادی و تجاری، محرک اصلی روابط بین برزیل و ایران برای چندین دهه بوده و با وجود آن که تغییرات اساسی در مسیر روابط سیاسی رخ داده، اما عامل اقتصادی همچنان بخش مهم و مؤثری در توسعه روابط دوجانبه بوده است.
در حقیقت، همان گونه که پیشتر گفته شد، ماهیت این رابطه متاثر از شخصیت رؤسای جمهور هر دو کشور در هر زمان، جهت گیری های فکری و روابط آنها با قدرت های غربی بوده است.
نظر شما