عطر ناب گلاب به مشام گل کاران نمی رسد؛ باز هم بوی نامبارک خام فروشی!

عارف اصفهانی؛ بازار: گلابگیری، آیینی است که از هزار سال پیش تاکنون به جا مانده و استان اصفهان به ویژه کاشان همواره در این فصل میزبان گردشگران زیادی می شود. گردشگران بسیاری این روزها برای دیدن مزارع گل محمدی و مراسم زیبای گلچینی و تولید عطر و گلاب به این منطقه سفر می کنند، اما به نظر می رسد کمبود گل باعث شده فروشندگان محصولات گل نتوانند مشتریان خود را راضی نگه دارند. دلیل این موضوع هم خشکسالی هایی است که همچون تبری تنومند کمر باغستان های گل محمدی کاشان را شکسته است.

این در حالی است که وجود این باغستان ها که حجم عظیمی از گلاب ایران را تولید و صادر می کند و به عنوان مرغوب ترین گلاب در جهان به شمار می رود می تواند ارزآوری مناسبی برای افزایش صادرات غیر نفتی باشد.

صنعت گل و گلاب از جمله صنایعی است که در اقتصاد اصفهان نقش مهمی را ایفا می کند و پتانسیل خوبی برای صادرات دارد.

مشتریان اروپایی خواهان گلاب اصفهان

به گفته کارشناسان گل محمدی و فرآورده های دیگر آن اکنون مورد تقاضای کشورهای اروپایی هم هست اما تا زمانی که نتوانیم این محصول را به شکل درست و با استانداردهای کشورهای اروپایی تطبیق دهیم در جا خواهیم زد و موفق نخواهیم شد.

در حال حاضر آمار موجود سطح زیر کشت گل محمدی در ایران به ۱۲ هزار هکتار می رسد که یک هزار و ۷۰۰ هکتار آن را شهرستان کاشان در بر می گیرد و سالانه چندین هزار تن گلاب سنگین در شهرهای قمصر، برزک، نیاسر، جوشقان و کامو تولید می شود.

این در حالی است که تعداد ۲۵ کارخانه صنعتی و بیش از هزار و ۵۰۰ کارگاه سنتی در زمینه تولید گلاب در شهر کاشان وجود دارد که بیش از سه هزار و ۵۰۰ دیگ را در خود جای داده است.

به غیر از کاشان هم اکنون در شهرستان شاهین شهر، میمه، گلپایگان، آران و بیدگل و نطنز به عنوان قطب های کاشت گل محمدی به شمار می روند و با توجه به اینکه این گل می تواند در هوای گرم و خشک تاب آوری داشته باشد بنابراین با تغییر الگوی کشت در اصفهان و رفتن به سمت کاشت گل محمدی می توان این محصول ارزآور را توسعه بیشتری داد.

اکنون استان اصفهان سه هزار و ۸۱۰ هکتار گلستان گل محمدی دارد که هر ساله بیش از ۱۱ هزار تن از این محصول برداشت می شود؛ با این حجم از گلستان های اصفهان می توان گفت که این استان، پتانسیل مناسبی برای تولید گل و گیاه دارد و علاوه بر اشتغال‌زایی که در منطقه ایجاد می‌کند در تولید ثروت ملی و ارزآوری به دلیل صادرات نقش مهمی دارد در کنار این مهم توسعه کشت این نوع گیاه به جای محصولات آب بر می تواند معیشت کشاورزان را بهبود ببخشد.

اما با وجود اینکه اصفهان از لحاظ میزان گل محمدی و کشت این گیاه حرف های زیادی برای گفتن دارد اما هنوز آنطور که باید و شاید نتوانسته در امر صادرات گل و گلاب موفق عمل کند و تنها ۱۰ درصد از گل اصفهان صادر می شود.

توجه به بازارهای صادراتی نیاز امروز

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان در گفت و گو با بازار با اشاره به اینکه این فرآورده ها از جمله اقلام صادراتی محسوب می شود و در سال گذشته بیش از ۹۰۰ تن انواع گلاب و عرقیات و مشتقات گل محمدی از استان اصفهان به ارزش یک میلیون دلار به کشورهای بلغارستان، آلمان، امارات متحده عربی، ژاپن و کانادا، عراق و کویت صادر شد، اظهار داشت: با تمام اینها وقتی که اصفهان به عنوان بزرگترین تولید کننده گل در کشور به شمار می رود ظرفیت بیشتری برای صادرات دارد و ما می توانیم از طریق تولید بیشتر جایگاه بهتری داشته باشیم.

احمد رضا رئیس زاده با تأکید بر اینکه در حوزه صادرات اسانس نیز نیازمند توجه به بازارهای صادراتی هستیم، افزود: اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری به بحث اسانس‌گیری گل محمدی ورود کند، باید در زمینه بازارهای صادراتی آن نیز کار کند.

صنایع عطرسازی کشور فرانسه و اسانس‌گیری‌های کشور بلغارستان که جزو اتحادیه اروپا است و به‌راحتی می‌تواند محصولاتش را صادر کند، این روزها مواردی از اسانس‌گیری در بازارهای خارجی است و اگر قرار است به عرصه اسانس‌گیری ورود پیدا کنیم، باید به این موارد توجه ویژه‌ای داشته باشیم

در همین رابطه یکی از فعالان عمده گل و گلاب در گفت و گو با بازار گفت: یکی از مشکلات و موانعی که سر راه موضوع اسانس‌گیری وجود دارد، عدم تخصص مناسب در این رابطه و اطلاعات اندک در این رابطه است.

وی ادامه داد: صنایع عطرسازی کشور فرانسه و اسانس‌گیری‌های کشور بلغارستان که جزو اتحادیه اروپا است و به‌راحتی می‌تواند محصولاتش را صادر کند، مثالهایی از اسانس‌گیری در بازارهای خارجی است؛ بدین ترتیب، اگر قرار است به عرصه اسانس‌گیری ورود پیدا کنیم، باید به این موارد توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

حمید محمدی، ورود به این عرصه و موفقیت در این زمینه را نیازمند فناوری هایی دانست که اکنون از آنها غفلت کرده ایم.

وی با اشاره به اینکه باید سرمایه گذارانی را جذب کنیم تا در کنار فرآوری گل محمدی بتوانند در حوزه عرقیات گیاهی و گیاهان دارویی نیز ورود کنند، اظهار داشت: متاسفانه به علت گران بودن دانش و فناوری و تکنولوژی در این رابطه باید حمایت های لازم صورت گیرد تا بتوانیم موفق تر عمل کنیم و نه تنها در زمینه گلاب بلکه در زمینه اسانس گیری و استخراج و فرآوری بیشتر گل محمدی و ترکیبات شناسایی نشده آن نیز وارد شویم.

طبق بررسی‌ها اسانس گل محمدی از پیچیده‌ترین فرآورده‌های معطر است که در آن حدود ۵۰۰ ترکیب وجود دارد اما هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نشده است؛ به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و گلاب در گل محمدی اهمیت ویژه‌ای دارد.

در صنایع بهداشتی به‌ویژه در تولید صابون، لوسیون‌های پاک‌کننده پوست، کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده از گلاب و اسانس طبیعی این گل استفاده می‌شود ولی مهم‌ترین استفاده از اسانس گل‌محمدی و گلاب در صنایع عطرسازی است و اسانس این گیاه در فرمولاسیون عطرهای بسیار معروف و پرفروش دنیا به کار می‌رود.

اما به این خاطر نبود کارخانه اسانس گیری در برخی از مناطق اصفهان نمی توانیم آن طور که باید و شاید از ظرفیت منطقه برای فرآوری گل ها استفاده کنیم.

خشکسالی تبری که به ریشه گل اصفهان زده است

ناصر مهدوی، یکی از تولید کنندگان گل در اصفهان است که نزدیک به دو دهه است در این زمینه فعالیت دارد. او در گفت و گو با بازار با اشاره به اینکه خشکسالی و همچنین مشکلات بازارسازی در این عرصه باعث شده که بازار گل و گلاب اصفهان رو به کما برود، گفت: به خاطر نبود کارخانه اسانس گیری در برخی از مناطق اصفهان نمی توانیم آن طور که باید و شاید از ظرفیت منطقه برای فرآوری گل ها استفاده کنیم.

مهدوی در کنار این موانع، نبود فضایی برای نگهداری گل و مشکلات مربوط به گمرک نیز را از جمله مسائلی دانست که باعث می‌شود جایگاه ایران و اصفهان به عنوان صادرکننده، آن طور که باید و شاید واقعی نباشد و افزود: ما هر ساله با وجود تولید مناسب گل، تنها می‌توانیم ۱۰درصد از تولیداتمان را صادر کنیم و مابقی خراب یا فاسد می‌شود و روی دست ما می‌ماند.

به گفته فعالان این بخش دلیل اصلی که ما نتوانسته ایم از لحاظ صادراتی موفق باشیم؛ توجه نکردن به فرآوری گل محمدی و تولید فرآورده های دیگر و عدم شناخت و سلیقه بازارهای جهانی است.

این در حالی است که با افزایش تولید اسانس و فرآورده های جانبی با توجه به نیاز بازار جهانی، شناسایی بازارهای متنوع مصرف گل محمدی متناسب با بازار هدف و معرفی برندهای ایرانی در بازار جهانی می توان این محصول صادراتی را جایگزین نفت کرد.

افزایش تولید اسانس و فرآورده‌های جانبی با توجه به نیاز بازار جهانی، شناسایی بازارهای متنوع مصرف گل محمدی متناسب با بازار هدف، معرفی برندهای ایرانی در بازارهای جهانی از مهم‌ترین راهکارهای زنجیره ارزش گل محمدی ایران است که باید توسط نهادهای مسئول و مربوط انجام شود

حال سوال اینجاست که با توجه به ارزش افزوده بالایی که این محصول دارد چرا تاکنون این محصول نتوانسته بازارهای جهانی را از آن خود کند؟ محمود ساجدی، اولین مجری کاشت گل محمدی در نوش آباد به بازار گفت: با وجود اینکه سطح زیرکشت گل محمدی به فاصله ۱۵ سال از دو جریب به حدود ۴۰ هکتار رسیده و سالانه حدود ۱۰ تُن گل محمدی از هر هکتار این گلستان‌ها برداشت می‌شود، اما گل‌کارانی که به طور سنتی و با تجربه خود به کشت گل روی آورده‌اند با مشکلات مختلفی روبرو هستند و همین دلیل است که این محصول نتوانسته جایگاه اصلی خود در جهان را پیدا کند.

ساجدی، تاکید کرد: افزایش تولید اسانس و فرآورده‌های جانبی با توجه به نیاز بازار جهانی، شناسایی بازارهای متنوع مصرف گل محمدی متناسب با بازار هدف، معرفی برندهای ایرانی در بازارهای جهانی از مهم‌ترین راهکارهای زنجیره ارزش گل محمدی ایران است که باید توسط نهادهای مسئول و مربوط انجام شود.

رسیدن به این نکته البته یک راهکار بیشتر ندارد اینکه با رفع چالش های موجود، آنها را به فرصت تبدیل کنیم تا شاهد نتایج مؤثر آن در زمینه جذب گردشگر، افزایش صادرات و هزاران ثمره دیگر آن باشیم.

چالش های بزرگی از جمله خام فروشی که رئیس دانشگاه کاشان، از آن به عنوان یکی از چالش های بزرگ در صنعت گلاب گیری یاد می کند. به اعتقاد عباس کتابی، به‌رغم تلاشی که کشاورزان برای این محصول می‌کنند، گلاب به قیمت خیلی ارزان به دیگر کشورها ارائه می‌شود که ضروری است با کمک نخبگان دانشگاهی این محصول را با بهترین فرآیندها تبدیل به محصولات فناوری کرد تا با قیمت مناسب صادر شود.

وی از دیگر چالش های موجود بر سر راه صادرات این محصول را تعریف نشدن یک استاندارد بین المللی برای اسانس دانسته و اظهار امیدواری می کند که یک استاندارد بین‌المللی برای اسانس تعریف شود تا محصولات مشتق از گلاب کاشان با استاندارد به جهان صادر شود.

به گفته این کارشناس، این هدف می‌تواند نقطه عطفی در ارتقای جایگاه گل محمدی ایران به عنوان یک سرمایه ملی و بومی، در کشور و دنیا باشد.

این همان موضوعی است که در آذرماه سال گذشته در سخنان رئیس‌جمهور نیز نمود داشت. ابراهیم رئیسی تاکید کرده بود که اگر در صنعت گیاهان دارویی سرمایه‌گذاری شود، ارزآوری آن از نفت هم بیشتر می‌شود.

خشکسالی، کمبود بارندگی و سرمای شدید باعث شده تا محصول گل مناطق قمصر و نیاسر کاشان امسال کاهش یافته و باعث بروز مشکلات اقتصادی برای کشاورزان این مناطق شود

این گفته‌ها حالا امیدواری‌های زیادی را برای فعالان این صنعت ایجاد کرده که وزارتخانه‌های صمت و کشاورزی فضایی را ایجاد کنند که کشاورزان با خیال راحت وارد این حوزه درآمدزا شوند.

اما خشکسالی، کمبود بارندگی و سرمای شدید باعث شده تا محصول گل مناطق قمصر و نیاسر کاشان امسال کاهش یافته و باعث بروز مشکلات اقتصادی برای کشاورزان این مناطق شود.

رکود در بازار سنتی گلاب کاشان

حسین حسنی مقدم، از افرادی است که در تولید گل و فروش گلاب و عرقیجات در منطقه نیاسر فعالیت دارد، او در گفت و گو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه بیش از ۱۰۰ واحد در نیاسر کاشان هستند که در امر فروش عمده گل و گلاب فعالیت می کنند، اظهار داشت: در این بین برخی از واحدها هم هستند که به شکل خانگی فعالیت می کنند.

این فعال عرصه گل و گلاب در پاسخ به این سوال خبرنگار بازار مبنی بر اینکه مشکل اصلی واحدهای گلاب گیری سنتی کاشان چیست و به چه علت شاهد رکود در این بازار هستیم، اظهار داشت: در گلابگیری صنعتی به دلیل این که اسانس گل گرفته شده و گلابی که تهیه می شود کیفیت عالی ندارد و با قیمت پایین تر از گلاب دارای اسانس فروخته می شود، مشتری به خاطر ارزانتر بودن آن به سراغ گلاب صنعتی می رود که این مساله باعث رکود بازار ما شده است.

وی با اشاره به اینکه یکی از نشانه های گلاب اعلی تلخ بودن آن است، تصریح کرد: بسیاری از واحدهای گلاب گیری در کاشان در طی سال هایی که کرونا بود با رکود زیادی مواجه شدند و آنهایی هم که مانده اند نیازمند حمایت بیشتر هستند چرا که پتانسیل های زیادی در این عرصه وجود دارد که به اشتغالزایی و اقتصاد استان کمک می کند.

به گفته کارشناسان، حوزه اسانس‌گیری می‌تواند به همراه خود، ارزآوری بسیار بالایی را به ارمغان بیاورد. بدین‌سان باید در ابتدا زنجیره تولید گل محمدی را تکمیل کرد و کشاورزان اصفهانی را با توجه به خشکسالی ها و با توجه به اینکه گل محمدی تاب آوری زیادی با اقلیم اصفهان دارد به سمت ‌و سوی کشت گل محمدی به ‌عنوان جایگزین مناسب و سوق داد و سپس به عرصه فرآوری و اسانس‌گیری آن نیز فکر کرد و در راستای جذب سرمایه گذاران در این ارتباط گام‌های موثرتری برداشت.