تهمینه غمخوار؛ بازار: شمارش معکوس برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ترکیه آغاز شده و امروز سرنوشت کاخ ریاست جمهوری و پارلمان این کشور مشخص می شود. در حال حاضر «کمال قلیچدار اوغلو» رقیب اصلی و نهایی اردوغان در این نبرد است.
انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه در چهاردهم ماه جاری برگزار خواهد شد؛ در حالی پیش از این، تاریخ برگزاری انتخابات سراسری این کشور ۱۸ ژوئن اعلام شده بود که بنا به خواست حزب عدالت و توسعه تاریخ آن تغییر پیدا کرد. این انتخابات به عنوان یک رویدادی حیاتی، ممکن است نقطه عطفی در تغییر استراتژی آنکارا در عرصه داخلی و جهانی پس از بیست سال رهبری رجب طیب اردوغان باشد.
رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه در دهه ۲۰۰۰ پس از تأسیس حزبی که ریشه در اسلام سیاسی داشت و همچنین گشودن عرصه سیاسی به روی محافظه کارانی که در دولت مدرن ترکیه که توسط کمال آتاتورک تأسیس شده بود و با سکولاریسم و رویکرد غربی بیشتر احساس می کردند به حاشیه رانده شده بودند، از حمایت قوی برخوردار شدند. طی این سالها، کشور رونق اقتصادی را تجربه کرد که باعث شد افراد زیادی وارد طبقه متوسط شوند.
اما، مردم به شدت از اردوغان، به ویژه اخیرا، به دلیل واکنش او نسبت به زلزله عظیمی که کشور را لرزاند، انتقاد کرده اند. از یک طرف، بحثهای جنجالی در مورد مقررات ساختمانی وجود داشت و از سوی دیگر، زمین لرزه مناطقی را تحت تاثیر قرار داد که پایگاه های حزب عدالت و توسعه محسوب می شوند. بنابراین، اردوغان پس از اعتراف به تاخیرها و ارائه انواع خدمات به زلزله زدگان، اجماع مجدد در این شهرها به دست آورد . او برای کسب آراء رأی دهندگان، بسته های محرک اقتصادی، افزایش نرخ دستمزد ها و وعده بازسازی مناطق تخریب شده ظرف یک سال را داده در حالی که به دنبال جذب بیشترین تعداد احزاب کوچک به ائتلاف خود است.
بسته به نتایج انتخابات ترکیه، قدرت های بزرگی مانند آمریکا، روسیه و ایران ممکن است تصمیم بگیرند که استراتژی های خود را در قبال این کشور تغییر دهند
در نهایت، اگرچه رئیس‌جمهور ترکیه با ایجاد زیرساخت‌های مدرن عظیم، رأی دهندگان را جذب کرده، اما مانورهای مالی که انجام داده، ترکیه را در معرض تورم فزاینده قرار داده است. بر همین اساس، انتخابات ترکیه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، زیرا آنکارا یکی از بازیگران پیشرو در خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی و آفریقا و عضو ناتو با آرمان های بحث برانگیز است.
حال، بسته به نتایج انتخابات، قدرت های بزرگی مانند آمریکا، روسیه و ایران ممکن است تصمیم بگیرند که استراتژی های خود را در این زمینه ها تغییر دهند.
روابط ترکیه و ایران همواره ناپیوسته بوده به گونه ای که همکاری های دیپلماتیک متناوب با نیازهای ژئوپلیتیکی و استراتژی های خارجی متضاد در این روابط وجود داشته است. این رقابت را می توان در منطقه قفقاز مشاهده کرد؛ منطقه ای که ترکیه آشکارا از جمهوری آذربایجان در مناقشه قره باغ کوهستانی یا آرتساخ علیه ارمنستان حمایت کرد؛ در حالی که ایران اهداف متفاوتی داشت. در خاورمیانه نیز؛ یعنی جایی که سوریه و عراق به میدان نبرد منافع متضاد تبدیل شده اند، اهداف آنها متفاوت است. در نهایت، در جبهه انرژی، هر دو کشور در تلاش هستند تا خود را به عنوان قطب اصلی ترانزیت منطقه برای تامین انرژی معرفی کنند.
منطقه‌گرایی ایران ناشی از به بن بست رسیدن مذاکرات وین در مورد توافق هسته‌ای جدید و علاقه مجدد آنکارا به منطقه اوراسیا پس از شکست‌های مکرر در دسترسی به اتحادیه اروپا، دو قدرت خاورمیانه را بر آن داشته تا نقش منطقه‌ای قاطع تری را دنبال کنند. منافع در سوریه، عراق و آسیای مرکزی و پیوستن ترکیه به ناتو، مسائلی را بین آنکارا و تهران ایجاد کرده که همگرایی سیاست‌ها را در مورد حمایت از ایجاد یک فلسطین مستقل پیدا کرده است. تضاد عثمانی و صفوی یا دیگر تضادها ممکن است دلایل دیگری برای بی اعتمادیهای متقابل باشد. با وجود این ملاحظات، منطقی است که پس از تحلیل دقیق استراتژی های دو کشور فکر کنیم که رقابت تا به امروز به سادگی در نتیجه نیازهای ژئوپلیتیک فعلی ترکیه و ایران بوده است.
با نگاهی به تاریخ، حکومت جمهوری اسلامی از نظر ایدئولوژیک با دولت سکولار و کمالیست ترکیه ناسازگار بوده است. با ظهور اربکان و حزب رفاه که در سال ۱۹۸۳ تأسیس شد، مسائل تغییر کرده است. همجواری این کشور با ایران امروزه نیز مورد بحث است. بعد از اینکه نجم الدین اربکان به نخست وزیری منصوب شد، در واقع ایران را به عنوان اولین مقصد سفر به خارج از کشور انتخاب کرد.
با این وجود، باید تأکید کرد در حالی که نزدیکی بین دو دولت در آن زمان مفهومی ایدئولوژیک به خود می گرفت، امروز همکاری به حوزه های صرفاً عمل گرایانه مربوط می شود. علیرغم تنش‌های ژئوپلیتیکی و منافع متضاد، ایران و ترکیه طی سال ها قراردادهای همکاری متعددی امضا کرده‌اند که می توان به موارد زیر اشاره کرد.
توافق تجاری برای افزایش حجم مبادلات به ارزش ۳۰ میلیارد دلار و ایجاد مناطق صنعتی مشترک برای تقویت تجارت و سرمایه گذاری. موافقت نامه همکاری انرژی برای افزایش صادرات گاز طبیعی از ایران به ترکیه و توسعه پروژه های مشترک انرژی. توافقنامه همکاری فرهنگی برای تقویت روابط فرهنگی بین دو کشور. توافقنامه حمل و نقل با تمرکز بر توسعه ارتباطات ریلی و افزایش پروازهای بین دو کشور. موافقتنامه همکاری دفاعی برای تقویت روابط نظامی که بر تبادل اطلاعات و مبارزه مشترک با تروریسم متمرکز بوده است.
ایران و ترکیه دارای استراتژی های رقابتی در حوزه های مورد علاقه مشترک هستند. اگرچه عراق و سوریه هر دو در راس دستور کار دو کشور قرار دارند، قفقاز اخیرا به میدان اصلی نبرد تبدیل شده است. تحت رهبری اردوغان، آنکارا به دنبال دستیابی به وحدت کشورهای ترکیه است و ایدئولوژی پان ترکیسم را از طریق قفقاز به آسیای مرکزی سوق می دهد.
جمهوری آذربایجان نیز یکی از ابزارهای اصلی توسعه طلبی نفوذ ترکیه بوده در حالی که موافقتنامه تأسیس شورای ترکیه در منطقه نخجوان به امضا رسیده است. در نتیجه، به باور بسیاری از تحلیلگران افزایش نفوذ آنکارا به قیمت اهداف منطقه ای تهران تمام خواهد شد. تلاش اخیر آذری ها برای اتصال نخجوان از طریق منطقه سیونیک ارمنستان، هدف آنکارا برای اتصال ترکیه به جمهوری آذربایجان، دریای خزر و جمهوری های آسیای مرکزی است. اگرچه آنکارا ثابت کرده که یک سیاست منطقه‌ای مستقل و نه لزوماً همسو دارد، اما چنین نتیجه‌ای ممکن است به نفع کشورهای ناتو باشد که می‌توانند کریدوری را برای اتصال آسیای مرکزی به اروپا ایجاد کنند.
برای ایران، این موضوع به معنای قطع شدن از کریدورهای انرژی و از دست دادن ارتباط زمینی خود با روسیه و ارمنستان است؛ دری که تهران می تواند از طریق آن به بازارهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا دسترسی داشته باشد. در این راستا، ایران سعی کرده وارد کریدورهای انرژی و ترانزیتی شود که کشور را به عنوان یک کشور ترانزیتی نشان می دهد.
با این حال، ایران از نظر تاریخی روابط مستحکمی با ارمنستان دارد و تلاش ترکیه برای ایجاد کریدور زنگزور که کشورهای ترکیه را از طریق منطقه سیونیک به اروپا متصل می‌کند، برای جمهوری اسلامی ایران غیرقابل قبول است و آن هم عمدتاً به این دلیل که ایران را از مسیرهای حیاتی ترانزیتی و انرژی دور می‌کند و ایران تمایل به تغییر مرزهای تاریخی ندارد.
علاوه بر این، برخی از کارشناسان می گویند تنش های اخیر بین جمهوری آذربایجان و ایران ممکن است به تشدید تنش با ترکیه منجر شود. الهام علی اف در جشنواره فناوری تکنوفست که در ۲۹ آوریل ۲۰۲۳ در استانبول برگزار شد، اعلام کرد که شرکت نظامی بایکار ترکیه یک مرکز بایراکتار در جمهوری آذربایجان ایجاد خواهد کرد؛ ضمن اینکه او گفت که مدیر شرکت بایکار در اوایل آوریل ۲۰۲۳ از باکو بازدید کرد و با این موضوع موافقت نمود.
بر همین اساس، نگرش توسعه طلبانه جمهوری آذربایجان در قبال ارمنستان و شمال ایران نگرانی عمده ای برای تهران بوده در حالی که اخیراً دو کشور تصمیم به حفظ روابط خود گرفته اند. چنین تنش‌هایی ممکن است ترکیه را درگیر کند و منجر به بی‌ثباتی خطرناک در قفقاز و دریای خزر شود.
نتیجه
نتیجه انتخابات ترکیه ممکن است باعث بی ثباتی بیشتر این کشور شود؛ در حالی که در ترکیه محافظه کاران و سکولارها دو جنبش رقیب بوده اند. با نگاهی به نامزدهای اصلی ریاست جمهوری، اردوغان و قلیچدار اوغلو نتایج ممکن است بسته به برنده به سناریوهای بسیار متفاوتی منجر شود.
قرار گرفتن ترکیه بین خاورمیانه و اروپا، انتخابات این کشور را در کانون توجهات بین المللی قرار داده است. برخلاف سیاست خارجی اردوغان، قلیچدار اوغلو ممکن است چهره سازش گرتر و صلح جوتری داشته باشد و راهبردهای آنکارا در قبال بازیگران منطقه‌ای مانند ایران را تغییر دهد.
نتیجه انتخابات آتی ممکن است دوران جدیدی را در روابط ایران و ترکیه بگشاید که به لطف تلاش های دو کشور در حوزه اقتصادی، حجم تجارت دو جانبه بهبود پیدا کند
به عنوان مثال، تهران چندین بار تلاش کرده تا گاز خود را از طریق ترکیه به اروپا برساند، در حالی که آنکارا با این امر ممانعت کرده است. با توجه به تمایل بروکسل برای بازگرداندن توافق هسته ای، ایران ممکن است در بازار انرژی که از طریق ترکیه به جهان غرب می رسد، به عراق بپیوندد و تنش ها میان جمهوری اسلامی و جمهوری آذربایجان کاهش یابد.
در سال های گذشته، ترکیه همچنین از آمریکا خواسته بود که تحریم‌های ایران را لغو کند در حالی که خود مایل به تجارت با تهران بوده است. بر همین اساس، نتیجه انتخابات آتی ممکن است دوران جدیدی را در روابط ایران و ترکیه بگشاید که به لطف تلاش های دو کشور در حوزه اقتصادی، حجم تجارت دو جانبه بهبود پیدا کند. در غیر این صورت، دو کشور به رقابت برای تبدیل شدن به قطب اصلی ترانزیت و انرژی منطقه ای ادامه خواهند داد.
نظر شما