بازار؛ گروه بین‌الملل: مذاکرات موفقیت‌آمیز تنش‌زدایی جدید بین عربستان سعودی و ایران یک دستاورد قابل توجه برای چین است، اگرچه حتی دیپلمات‌های ارشد چینی، با تجربه گسترده در خاورمیانه، خاطرنشان می‌کنند که باید به شیوه‌ای واقع بینانه ارزیابی شود. وو سایک، فرستاده ویژه سابق چین در امور خاورمیانه خاطرنشان کرد: این روزنه‌ای را برای عصر مداخله چین در امور پیچیده خاورمیانه باز نمی‌کند. مسائلی مانند توافق صلح اسرائیل و فلسطین به احتمال زیاد فراتر از صلاحیت دیپلماسی فعلی چین در منطقه است. مداخله دیپلماتیک چین نیز در پی مذاکرات اخیر با میانجیگری عراق بین عربستان سعودی و ایران صورت گرفت.
به طور قابل توجهی، این قرارداد همچنین آغازگر یک دوره بالقوه جدید از مشارکت اقتصادی چین با دو مهم‌ترین کشور خلیج فارس است. اگر این توافق اجرا شود، طرح کمربند و جاده چین می‌تواند به بخشی جدایی ناپذیرتر از آینده اجتماعی و اقتصادی عربستان سعودی و ایران تبدیل شود. البته باید توجه داشت که این رابطه می‌تواند تا حدودی هند، رقیب چین، را نسبت به نفوذ چین در منطقه نگران کند از همین روی به دنبال تقویت روابط با ایران به ویژه توسعه بندر چابهار خواهد بود.
واکنش دهلی بر روابط ایران- عربستان
مهدی صفری، معاون روابط اقتصادی وزیر امور خارجه، که به منظور تبلیغ «ایران اکسپو» در ماه می ۲۰۲۳ به هند سفر کرده بود، در جلسه کارگروه مشترک هند و آسیای مرکزی که در بمبئی برگزار شد، نکات جالبی را بیان کرد. او ابتدا در مورد روابط اقتصادی رو به رشد هند و ایران با وجود تحریم‌های اقتصادی صحبت کرد و اعلام کرد که صادرات ما به هند در سال ۲۰۲۲ ، ۶۰ درصد و در دو ماه گذشته ۹۰ درصد رشد داشته است. این به معنای تنوع بخشیدن به تجارت غیر نفتی است. البته ایران متعهد به تامین نیازهای انرژی هند است.
وی همچنین از لزوم تسهیل پروژه چابهار به عنوان دروازه ورود به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و اروپا از طریق کریدور بین‌المللی ترانزیتی شمال - جنوب (INSTC) خبر داد. شرکت دولتی هند ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد (IPGL) از سال ۲۰۱۸ ترمینال شهید بشتی را در بندر چابهار راه‌اندازی کرده بر اساس قرارداد دوجانبه، هر سال تمدید می‌شود. البته هر دو طرف در حال مذاکره برای یک توافق ۱۰ ساله هستند که به طور خودکار تمدید خواهد شد. هند همچنین از بندر چابهار برای حمل و نقل محموله‌های گندم تحت برنامه جهانی غذای سازمان ملل (UNWFP) استفاده کرده است.
آمریکا با اذعان به اهمیت استراتژیک پروژه چابهار، معافیت‌هایی تحریمی در خصوص توسعه بندر چابهار در نظر گرفت. روابط اقتصادی هند با ایران و پیشرفت پروژه چابهار زمانی که دهلی‌نو واردات نفت از ایران را در ماه می ۲۰۱۹ به دلیل تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده متوقف کرد، تحت تأثیر قرار گرفت.
اما از سال ۲۰۲۱، هند بر روابط خود با ایران و پروژه چابهار تمرکز کرده است. اس. جایشانکار، وزیر امور خارجه هند در آگوست ۲۰۲۱ در مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران شرکت کرد (از آن زمان تاکنون تعدادی دیدار در سطح بالا بین مقامات دو کشور برگزار شده است). هند بر چابهار نه تنها به عنوان دروازه‌ای به روسیه و آسیای مرکزی بلکه فراتر از آن تمرکز کرده است. اس.جایشانکار در توئیتی در رابطه با ارتباط بندر چابهار برای دستیابی به اهداف اتصال هند گفت: «بندر چابهار و کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب می‌توانند توانمندساز باشند.» شایان ذکر است که تجارت هند با اروپا با وجود جنگ روسیه و اوکراین از طریق INSTC در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است.
مهدی صفری جدای از ارتباط با آسیای مرکزی، روسیه و بازارهای اروپایی، دو نکته جالب را در خصوص همکاری‌های سه جانبه هند، ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بیان کرد. نخست، او گفت که INSTC همچنین برای گسترش تجارت با کشورهایی مانند امارات و قطر استفاده خواهد شد. همچنین یکی دیگر از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، عربستان سعودی به سازمان همکاری شانگهای (SCO) ملحق می‌شود که یک پلت‌فرم مهم برای اتصال و پیوندهای اقتصادی - به عنوان شریک گفتگو است. هند همچنین در مورد امکان همکاری با امارات در چارچوب سازمان همکاری شانگهای گفتگو کرده است.
با بهبود روابط ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات، دهلی نو فرصتی برای بررسی فرصت‌های سه جانبه با ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس دارد. یکی از بسترهای مهم برای چنین همکاری، سازمان همکاری شانگهای (SCO) است
دوم، معاون وزیر امور خارجه ایران درباره گسترش خط لوله گاز طبیعی زیر دریا از عمان به هند صحبت کرد. این پروژه بیش از یک دهه پیش طراحی شده است و در سال ۲۰۱۴ هند نیز به مذاکرات مربوط به خط لوله هند-عمان-ایران ملحق شده بود. در اینجا لازم است به این نکته اشاره کنیم که هند در حال حاضر روابط خوبی با عمان دارد که نه تنها توسط مهاجران هندی، بلکه روابط اقتصادی و استراتژیک قوی ایجاد شده است. هند همچنین از عمان برای شرکت در اجلاس G۲۰ به عنوان کشور مهمان برای شرکت در اجلاس سران G۲۰ که اواخر سال جاری در دهلی برگزار می‌شود، دعوت کرده است. سید بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان در نشست وزرای خارجه گروه ۲۰ در دهلی در مارس ۲۰۲۳ شرکت کرد.
اشاره معاون وزیر امور خارجه ایران مبنی بر تجارت با کشورهای حاشیه خلیج فارس از طریق چابهار و حضور هند در خط لوله هند-ایران-عمان از آن جهت حائز اهمیت است که به دلیل بلاتکلیفی در خاورمیانه، به ویژه تیره شدن روابط ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، هند وظیفه سنگین ایجاد توازن در روابط ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس را برعهده دارد.
با بهبود روابط ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات، دهلی نو فرصتی برای بررسی فرصت‌های سه جانبه با ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس دارد. یکی از بسترهای مهم برای چنین همکاری، سازمان همکاری شانگهای (SCO) است. اخیراً، کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات علاقه بیشتری به سازمان همکاری شانگهای دارند و زمینه برای هند برای بررسی همکاری در پروژه های اتصال وجود دارد.
روابط هند با ایران نه تنها در چارچوب تلاش‌های دوجانبه بلکه فراتر از آن نیز مهم است. هند اکنون می‌تواند از پروژه چابهار به عنوان ابزاری برای تقویت بیشتر پیوندهای اقتصادی با کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات استفاده کند. خیلی چیزها به نحوه حرکت هند در چشم انداز ژئوپلیتیک خاورمیانه و همچنین وضعیت ژئوپلیتیکی جهانی در حال تغییر بستگی دارد.
همکاری در بریکس
بدون تردید یکی از سازمانهای مهم و تاثیرگذار در سالهای بریکس بوده که هند یکی از بنیانگذاران آن است. اتفاقا ایران و عربستان نیز جزو نامزدهای احتمالی برای پیوستن به سازمان در حال گسترش هستند. آنچه که تنش زدایی بین عربستان سعودی و ایران را با میانجیگری چین بیش از پیش به یک تغییر تکتونیکی تبدیل می کند، مسیر کلی ژئوپلیتیک جهانی است. در حالی که در سال ۲۰۱۶، غرب علیه ایران فشار می‌آورد، امروزه ایالات متحده و غرب که به دنبال حفظ "نظم بین المللی مبتنی بر قوانین" خود هستند و به سمت صف بندی‌های جایگزین مانند بریکس فشار می‌آورد.
چین در گروه بریکس است، مجمع اقتصادی جهانی جدید که تولید ناخالص داخلی آن، وقتی برای برابری قدرت خرید تنظیم شود، اکنون از بلوک اقتصادی G۷ تحت سلطه ایالات متحده پیشی گرفته است. ایران قبلاً درخواستی برای پیوستن به چین و سایر کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی) ارائه و عربستان سعودی نیز اعلام کرده است که به زودی این کار را انجام خواهد داد. کشورهای دیگر مانند آرژانتین و مصر نیز در صف ایستاده‌اند.
احیای روابط ایران و عربستان به عنوان نامزدهای اصلی پیوستن به این گروه در تقویت دو هدف عمده آن، یعنی توسعه بانک توسعه جدید و دلارزدایی کمک خواهد کرد
با سرمایه‌گذاری زیرساختی چین از طریق ابتکار کمربند و جاده، تنش‌زدایی جدید ایران و عربستان می‌تواند به یک رابطه اقتصادی منطقه‌ای تبدیل شود که جایگزین روابط دفاعی به رهبری ایالات متحده شود که دهه‌ها سیاست خاورمیانه را تعریف کرده است. و اگر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به دعوت گزارش شده از سوی ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی برای بازدید از ریاض عمل کند، ایالات متحده و اسرائیل خواهند بود که در خارج باقی می‌مانند و منطقه‌ای را که زمانی کنترل می‌کردند، از دستشان خارج می‌کنند.
البته یکی از چالش‌های همکاری در چارچوب رابطه تیره دهلی و پکن است که خود یکی از عوامل تاثیرگذار در عدم تقویت بیشتر بریکس در سالهای گذشته بود. اما احیای روابط ایران و عربستان به عنوان نامزدهای اصلی پیوستن به این گروه در تقویت دو هدف عمده آن، یعنی توسعه بانک توسعه جدید و دلارزدایی کمک خواهد کرد. باید توجه کرد، هر دو کشور به عنوان یکی از کانون های مسیرهای کریدوری و منابع انرژی از کمبود سرمایه گذاری رنج می برند که استفاده از بانک توسعه جدید می‌تواند نتیجه برد-برد برای هر دو طرف داشته باشد.
نظر شما