تهمینه غمخوار؛ بازار: از سال گذشته تاکنون، ما شاهد دیدارهای متعدد مقامات ارشد روسیه با همتایان ایرانی بوده ایم؛ به طوری که در جلسات و نشستهای مختلف، مباحث زیادی در جهت توسعه روابط دوجانبه با هدف دور زدن تحریم های غرب مطرح شده و توافقات ملموسی هم میان طرفین صورت گرفته است. در حقیقت، تهران و مسکو مدتهاست که تصمیم گرفته اند به عنوان دوست در عرصه های مختلف اقتصادی و سیاسی نقش آفرینی کنند؛ به خصوص که ایران دارای تجربه طولانی در برخورد با تحریمهای غرب است.
بر اساس گزارش گمرک روسیه، افزایش ۴۴.۹ درصدی ارزش تجارت دو کشور در ۶ ماه اول سال ۲۰۲۲ در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۱، نمونه تلاش دو کشور در جهت افزایش سطح مناسبات تجاری دو جانبه بوده؛ به گونه ای که وزیر نفت ایران هم چندی پیش اعلام کرد که تهران و مسکو قصد دارند تجارت خود را تا یک سال و نیم آینده به ۴۰ میلیارد دلار برسانند.
یکی از موضوعات مهمی که بارها از سوی روسیه مورد تاکید قرار گرفته؛ در حالی که البته جمهوری اسلامی ایران نیز در این زمینه تلاش خود را به کار گرفته، موضوع کریدور شمال_جنوب است.
این کریدور که می‌تواند اتصال اوراسیا را تغییر دهد، تا اندازه ای اهمیت دارد که ایگور لویتین دستیار ویژه ولادیمیر پوتین پس از گذشت سه ماه از سفر پیشین خود، بار دیگر به تهران آمده تا ضمن انجام مذاکرات و بررسی‌های جدی در مورد پروژه‌های مشترک ایران و روسیه، در روز یکشنبه با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در خصوص تسریع آغاز عملیات اجرایی کریدور شمال_جنوب دیدار و گفتگو کرد. در این ملاقات روند اجرایی سازی توافقات دو کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی و بانکی، به ویژه سرعت دادن به آغاز عملیات اجرایی تکمیل دالان شمال- جنوب مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
در سفر گذشته لویتین به ایران، دو کشور توافق کردند که بخش باقی مانده از کریدور راهبردی شمال_جنوب یعنی قطعه رشت_ به آستارا، با سرمایه گذاری مستقیم روسیه احداث شود.
در اواخر دی ماه سال گذشته، اخباری در خصوص انجام مذاکرات میان ایران و روسیه برای شروع ساخت راه‌آهن رشت_آستارا منتشر شد؛ به طوری که مذکرات دو طرف به مرحله گفت‌وگوی جدی درباره مبانی سرمایه‌گذاری رسید. در آن زمان ایران و روسیه اعلام کردند که در صورت توافق نهایی با اعتبار ۸۰۰ میلیون یورو شامل زیرسازی ۴۸۹ میلیون یورو، روسازی ۶۸ میلیون یورو، ایستگاه‌ها ۲۲ میلیون یورو، علایم ۱۶ میلیون یورو، ارتباطات پنج میلیون یورو در کنار مهندسی ۱۵ میلیون یورو، ارزیابی ۷۶ میلیون یورو، هزینه‌های جانبی ۹۲ میلیون یورو، این خط آهن تا سه سال آینده ساخته و موانع از روی تکمیل و فعال شدن این کریدور راهبردی، برداشته خواهد شد.
ماهیت چندوجهی کریدور شمال_جنوب به گونه ای است که امکان حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و کشتی های ناوبری ترکیبی رودخانه_دریا را فراهم می کند؛ ضمن اینکه از طریق این کریدور بارگیری مجدد کامیون به اروپا از طریق قفقاز جنوبی و ترکیه انجام خواهد شد
کریدور شمال_جنوب کوتاه ترین فاصله تا مقاصد در جنوب آسیا، شرق آفریقا و خاورمیانه است؛ در حالی که ماهیت چندوجهی این کریدور به گونه ای است که امکان حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و کشتی های ناوبری ترکیبی رودخانه_دریا را فراهم می کند؛ ضمن اینکه از طریق این کریدور بارگیری مجدد کامیون به اروپا از طریق قفقاز جنوبی و ترکیه انجام خواهد شد.
افزون بر این، سابقه موفقیت آمیز تحویل کانتینرهای آزمایشی، از جمله بین ترکیه و روسیه در سال ۲۰۲۱ و بین روسیه، چین و ایران (در امتداد مسیر شرقی کریدور) در سال ۲۰۲۲ یکی دیگر از مزایای این کریدور است. با توجه به اینکه صاحبان کالا و حمل و نقل مسیرهایی را انتخاب می کردند که از طریق بنادر حوزه بالتیک، آزوف و دریای سیاه می گذشت، این کریدور زمان و هزینه های تحویل را کاهش داده و ثبات را در تمام زنجیره های لجستیک تضمین خواهد کرد.
در واقعیت جدید، زیرساخت کریدور شمال_جنوب، گسترش جغرافیایی عملیات حمل و نقل را به ویژه به سمت کشورهایی مانند هند، پاکستان و کشورهای خلیج فارس که از لحاظ تاریخی به سمت کریدور جذب شده اند تسهیل می کند، زیرا این کشورها به مقاصد تجارت خارجی جدید روسیه و بلاروس در شرایط ژئوپلیتیک تغییر یافته تبدیل خواهند شد.
از طرفی، اگر کریدور شمال_جنوب با کریدورهای حمل و نقل عرضی شرق به غرب اوراسیا متصل شود، این تأثیر ممکن است معادل ۲.۳ تا ۴.۴ میلیون تن یا حدود ۴۰ درصد از کل ترافیک بالقوه حمل و نقل کانتینری را شامل شود. به دلیل ساختار جغرافیایی و کالایی کنونی جریانات تجارت خارجی در میان کشورهای طرفدار کریدور، احتمال افزایش ترافیک باری شمال به جنوب نیز بیشتر است در حالی که تا سال ۲۰۳۰، کل ترافیک کانتینری راه آهن ممکن است بین ۹ تا ۱۸ جفت قطار کانتینری در روز متغیر باشد.
اگر خط آهن رشت_آستارا هر چه سریع تر تکمیل شود، تحول بزرگی در حوزه مبادلات کالا و بار در مسیر شرق و غرب رخ خواهد داد و مسیری مطمئن با جاذبه های اقتصادی به منظور حمل بار ایجاد خواهد شد
با توجه به مذاکرات مکتوب ایران و روسیه در خصوص این کریدور در سال گذشته و پیگیری های طرفین، اگر خط آهن رشت_آستارا هر چه سریع تر تکمیل شود، تحول بزرگی در حوزه مبادلات کالا و بار در مسیر شرق و غرب رخ خواهد داد و مسیری مطمئن با جاذبه های اقتصادی به منظور حمل بار ایجاد خواهد شد. علاوه بر این، این کریدور حمل و نقل می تواند از طریق استان سیستان و بلوچستان ایران به افغانستان امتداد یابد در حالی که ساخت خط آهن از چابهار به حاجیگک در افغانستان که هند سرمایه گذاری های قابل توجهی در آن انجام داده است، نیز در دست بررسی است. بر همین اساس، کریدور شمال_جنوب بر بندر آستاراخان روسیه و چابهار ایران به عنوان پایگاهی برای حمل و نقل بیشتر به اوراسیا تاکید دارد.
با توجه به اینکه، شمال_جنوب به توسعه پایدار روابط ایران و روسیه کمک خواهد کرد؛ همکاری ایران و روسیه در تکمیل آن از طریق تسهیل حمل‌ونقل، انگیزه های سیاسی و اقتصادی قوی لازم برای همکاری کشورهای اوراسیا با ایران را برانگیخته، و تهدیدهای منطقه‌ای کاهش خواهدیافت
با توجه به اینکه، شمال_جنوب به توسعه پایدار روابط ایران و روسیه کمک خواهد کرد؛ همکاری ایران و روسیه در تکمیل آن از طریق تسهیل حمل‌ونقل، انگیزه های سیاسی و اقتصادی قوی لازم برای همکاری کشورهای اوراسیا با ایران را برانگیخته، و تهدیدهای منطقه‌ای کاهش خواهدیافت و همین مسئله رشد منافع اقتصادی جمهوری اسلامی را در منطقه به همراه خواهد داشت.
بر همین اساس، این کریدور می تواند فرصت خوبی را برای ایران ایجاد کند تا برای همکاری بیشتر بر اساس منافع دوجانبه با مسکو تلاش کند. اخیرا هم جمهوری اسلامی تلاش زیادی برای بازیابی موقعیت استراتژیک خود در خطوط ترانزیتی انجام داده و با توجه اینکه شاخه های غربی، مرکزی و شرقی این کریدور از ایران می گذرد، در قسمت غربی، محموله ها می توانند از راه جاده ای از طریق قفقاز و ایران حمل شوند؛ ضمن اینکه در قسمت مرکزی نیز، محموله ها از طریق دریای خزر و بنادر شمالی ایران مانند بنادر امیرآباد، انزلی و آستارا منتقل خواهند شد. همچنین، در محور شرقی، بارها و محموله ها نیز به وسیله راه آهن و از طریق قزاقستان، ترکمنستان و ایران حمل می شوند.
روسیه نیز با کریدور شمال_جنوب تلاش می کند تا به عنوان مرکز اتصال بین انجمن همکاری های منطقه ای جنوب آسیا، آسه آن، آسیای مرکزی و خاورمیانه، شبه قاره، ایران و شمال و شرق اروپا در نظر گرفته شود. در پی اعمال تحریم های گسترده کشورهای اروپایی و آمریکا علیه این کشور، مسکو بیش از هر زمان دیگری به مسیر کریدور شمال_جنوب نیاز دارد و با رویکردهایی مانند ارتقاء توان کشتیرانی داخلی و بهبود ارتباطات داخلی با دریای خزر سعی در افزایش حمل و نقل داشته است.
افزون بر این، برای روسیه، کریدور شمال_جنوب که می تواند به عنوان یک موازنه یا اهرم تجاری در نظر گرفته شود، جایگزینی برای کریدور حمل و نقل تراسیکا و ابزاری برای تقویت منافع اقتصادی این کشور با هند محسوب می شود. در همین راستا می توان مشاهده کرد که اگر چه گذشت دو دهه، سناریوی ژئوپلیتیکی را به طور غیرقابل برگشت به ویژه برای ایران و روسیه که تحت تحریمهای شدید غرب هستند، تغییر داده، اما نیاز به اتصال درون منطقه‌ای، همانطور که رشد طرح‌های اتصال نشان می‌دهد، افزایش یافته است.
عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و نگاهی که روسها به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران دارند، می تواند به تکمیل حلقه های مفقوده این کریدور که تا سال ۲۰۳۰، به درصد بالایی از کل ترافیک کانتینری بالقوه خود در مقایسه با کریدورهای قدیمی موجود خواهد رسید، کمک کند
آینده این کریدور تا حد زیادی به رویکرد تهران و مسکو بستگی دارد؛ در حالی که همکاری گسترده تر اعضای مشارکت کننده می تواند موجب ارتقاء ارتباطات درون قاره ای و بین قاره ای در اوراسیا شود. در همین راستا، عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و نگاهی که روسها به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران دارند، می تواند به تکمیل حلقه های مفقوده این کریدور که تا سال ۲۰۳۰، به درصد بالایی از کل ترافیک کانتینری بالقوه خود در مقایسه با کریدورهای قدیمی موجود خواهد رسید، کمک کند.
نظر شما