بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا کامبیز میرکریمی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه اعلام کرده به رغم تحریم های غرب علیه تهران و مسکو دو طرف در سال گذشته توافق مبادله روبل-ریال را به امضا رساندند و روابط بانکی میان دو کشور در حوزه پولی و بانکی در حال انجام است؛ اتفاقی که مسیر تعاملات تجاری و اقتصادی فی مابین دو کشور را هموارتر از پیش کرده و به آن ها این امکان را می دهد که در کنار دستیابی به بازارهای ثالث، تجارت و اقتصاد یکدیگر را به صورت مکمل تامین کنند.
اوایل فروردین ماه سال جاری محسن کریمی معاون بین الملل بانک مرکزی گفته بود با اتصال سامانه‌های بانکی ایران و روسیه، تهران دیگر نیازی به سوئیفت (سیستم پیام رسان بانکی جهانی) نخواهد داشت و قادر به دور زدن تحریم ها خواهد بود.
اقدام مشترک ایران و روسیه برای اتصال سیستم پولی دو کشور را می توان گامی مهم در جهت خنثی سازی تحریم های غربی علیه دو کشور به ویژه ایران قلمداد کرد
اقدام مشترک ایران و روسیه برای اتصال سیستم پولی دو کشور را می توان گامی مهم در جهت خنثی سازی تحریم های غربی علیه دو کشور به ویژه ایران قلمداد کرد؛ چرا که ایران پیش تر به علت انزوای بین المللی اقتصادی، حاکمیت دلار و یورو در زیرساخت بانکداری بین المللی و عدم دسترسی به سوئیفت در تعاملات مالی و بانکی خود با کشورها با چالش های فراوانی مواجه می شد.
البته عقیده کارشناسان اقتصادی، برای اتصال سریع تر بانکی میان ایران و روسیه لازم است شبکه بانکی ایران موسوم به شتاب با شبکه میر روسیه ادغام شود تا ادغام هر چه سریع تر شبکه های مالی دو کشور و رفع مشکلات مربوط به نقل و انتقال پول صورت گیرد.
ایران که سال ها است هدف تحریم های ظالمانه غرب قرار گفته است تصمیم گرفته تا برای رویارویی با تحریم ها و تهدیدهای غربی یاران دیگری برای خود بیابد و برای نیل به این هدف با توسعه سیاست شرق گرایی به سمت کشورهایی چون روسیه و چین و کشورهای آمریکای لاتین متوسل شده است. در واقع می توان اتحاد ایران، روسیه و هم چنین چین را مثلث خنثی کننده تحریم های آمریکا دانست چرا که اخیرا با توجه به سیاست دلارزدایی که مجدانه از سوی چین و روسیه پیگیری می شود، امپراطوری دلار در تعاملات مالی جهان رو به افول است که این خود نکته مثبتی در تعاملات مالی ایران با این کشورها است.
در همین راستا، اخیرا ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفته است: فشار خارجی و تحریم های غرب، نه تنها مانعی در مسیر همکاری کشورش با ایران ایجاد نکرده، بلکه بر عکس به تقویت روندهای مثبت در روابط دوجانبه به ویژه رشد مبادلات بازرگانی روسیه و ایران کمک کرده که در سالیان گذشته شکوفا شده است.
تجارت آزاد با اوراسیا اقدام ویژه اقتصادی ایران در دولت سیزدهم
شایان ذکر است که یکی از مهم‌ترین اقدامات دولت سیزدهم موافقت‌نامه تجارت آزاد با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (متشکل از بلاروس، روسیه، ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان) است که قرار است به زودی به امضا برسد و بر اساس این توافق کالاهایی که پیش از مشمول تجارت ترجیحی بودند با نرخ تعرفه صفر مبادله می‌شوند.
بنا به گفته میرکریمی، از نیمه دوم سال جاری و با تایید کشورها، تعرفه ۹۷ درصد کالاهای مورد مبادله ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به صفر می‌رسد که موجب چند برابر شدن آمار واردات و صادرات خواهد شد. زیرا پیش از این در توافق ترجیحی برخی کالاهای مورد مبادله با تعرفه تخفیفی یا اندک انتقال می‌یافت؛ اما اکنون می‌تواند با نرخ ارزان‌تری در اختیار مشتری قرار بگیرد و از سوی دیگر با قیمت واقعی به ایران برسد.
در همین زمینه بهمن ماه سال گذشته هادی تیزهوش تابان رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه گفته بود اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا با تاثیر بر بخش‌های مختلف تجاری کشور می‌تواند تحول اقتصادی چشمگیری را به دنبال داشته باشد.
تولیدات صنعتی و کشاورزی ایران مورد نیاز کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است و از سوی دیگر این کشورها تامین کننده مناسبی برای مواد اولیه و مایحتاج تولید برای ایران هستند و بدیهی است که توسعه تعامل با اعضای این بلوک اقتصادی قطعا برد متقابل را برای هر دو طرف رقم خواهد زد.
افزون بر این، فراهم آوردن پیش نیازها برای اجرای این توافق به‌تنهایی می‌تواند زمینه ساز بهبود و رشد اقتصادی در کشور شود، به عنوان مثال مبادلات پولی و زیرساخت‌ها و لجستیک، موضوعاتی هستند که باید به آنها پرداخته شود که در صورت بی‌توجهی نه‌تنها این موافقت‌نامه بلکه توافقاتی از این دست نیز نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت. البته با توجه به همگرایی اعضای اوراسیا در پیگیری سیاست دلار زدایی و نزدیکی آن ها با روسیه توسل به مکانیسم هایی چون ارزهای ملی و کاهش تقاضا برای ارزهایی چون دلار و یورو کار را به مراتب برای ایران نیز آسان تر خواهد کرد.
واکاوی روابط استراتژیک ایران و روسیه از همکاری های گسترده اقتصادی تا همگرایی منطقه ای
دولت سیزدهم اصول سیاست خارجی خود را بر پایه دیپلماسی متوازن و اصول همسایگی شکل داده و با توجه به رویکرد شرق گرایی در این دولت، فدراسیون روسیه به عنوان قدرت موثر در نظام بین‌الملل و نظم جدید جهانی جایگاه ویژه‌ای نزد جمهوری اسلامی ایران دارد.
روسیه یکی از سرمایه گذاران اصلی خارجی در ایران است. احسان خاندوزی، وزیر دارایی ایران اخیرا در مصاحبه خود به فایننشال تایمز گفته که روسیه در سال مالی جاری که به تازگی به پایان رسید، ۲.۷۶ میلیارد دلار در پروژه‌هایی صنعتی، معدنی و حمل‌ونقل ایران سرمایه‌گذاری کرده است. به گفته وی ایران روابط خود با روسیه را استراتژیک تعریف می‌کند.
جدا از تعاملات گسترده تجاری میان ایران و روسیه، دو طرف در خصوص بسیاری مسایل منطقه ای نیز فصل مشترکی دارند که از جمله آن ها می توان به مواضع همگون آنها در خصوص کشورهایی چون افغانستان و حتی خروج نیروهای آمریکایی از سوریه اشاره کرد. ایران و روسیه هر دو نگران عواقب انحصار قدرت طالبان در افغانستان هستند. روسیه به رغم عدم همجواری با افغانستان، از ظهور یک بیداری مذهبی که منجر به رشد قدرت گروه‌های اسلامی مسلح افغانستان و به طبع در شمال قفقاز و آسیای مرکزی شود بیمناک است. ایران نیز نگران تقویت پایگاه های گروه‌های افراطی در افغانستان برای شروع فعالیت در خاک خود است.
یک نقطه مشترک حایز اهمیت برای ایران و روسیه پیروی از مکانیزم هایی چون دلارزدایی در تعاملات مالی بین المللی است که هژمونی غرب را به چالش می کشد و موجب استحکام هر چه بیش تر روابط تجاری میان تهران و مسکو می شود که هر دو از فشار تحریم های غربی رنج می برند
نقطه مشترک حایز اهمیت برای دو کشور پیروی از مکانیزم هایی چون دلارزدایی در تعاملات مالی بین المللی است که هژمونی غرب را به چالش می کشد و موجب استحکام هر چه بیش تر روابط تجاری میان تهران و مسکو می شود که هر دو از فشار تحریم های غربی رنج می برند. روسیه در سال ۲۰۱۴ و پس از تحریم های غربی در پی اتصال کریمه به خاک خود سیاست دلار زدایی اقتصادی را آغاز کرد. این روند پس از مسدود شدن بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی روسیه و سایر دارایی‌ها توسط غرب در سال گذشته، تسریع شده است.
بر اساس آخرین داده‌های بانک مرکزی روسیه، یوان چین به بازیگر اصلی تجارت خارجی روسیه تبدیل شده است. سهم یوان در حساب‌های وارداتی روسیه، از ۴ درصد در ژانویه ۲۰۲۲ تا پایان سال گذشته تا ۲۳ درصد افزایش یافته بود. سهم یوان در حساب‌های صادراتی نیز از ۰.۵ درصد تا ۱۶ درصد افزایش یافت.
در مقابل، سهم دلار و یورو در حساب صادرات روسیه در سال گذشته به میزان قابل توجهی کاهش یافت و از ۶۵ درصد در ژانویه ۲۰۲۲ به ۴۶ درصد در ماه دسامبر رسید. بر اساس داده‌های مسکو، در ماه فوریه، یوان برای اولین بار در تاریخ روسیه، از دلار پیشی گرفت و به عنوان پرمعامله‌ترین ارز در بازار روسیه پیشی گرفت.
از سوی دیگر، ایران علاوه بر موقعیت ویژه ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک خود، در خاورمیانه، قفقاز جنوبی، دریای خزر و آسیای میانه که مناطق حایز اهمیتی برای روسیه هستند بازیگر مهمی به شمار می رود. ایران دومین کشور جهان از نظر منابع گازی است و کنترل نسبی بر حرکت ناوها در تنگه هرمز دارد که محل عبور ۴۰ درصد از ذخایر نفت جهان است.
همچنین مسکو به دنبال جنگ اوکراین برای غلبه بر محاصره‌ای که غرب به دنبال تحمیل بر آن است، به شرکای قوی منطقه‌ای چون ایران نیاز دارد و دو طرف نیز در تلاش برای ایجاد یک سیستم بین المللی چند قطبی و تغییر مشارکت دارند. هر دو کشور نظام بین‌الملل کنونی را ابزاری می‌دانند که غرب برای دستیابی به منافع خود و تحمیل ارزش‌های خود از آن استفاده می‌کند.
ناگفته پیداست که خروج یک جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و عدم کنشگری مناسب از سوی اروپا در این خصوص خود موجب بی اعتمادی هر چه بیش تر ایران به غرب و گرایش آن به کشورهای شرقی چون روسیه و چین شد تا بدین سبب بر بحران انزوای اقتصادی و سیاسی خود غلبه کند. این دو به عنوان اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل می توانستند با حق وتوی خود به حمایت از برنامه هسته ای ایران بپردازند.
لزوم تکمیل خط آهن رشت - آستارا به عنوان حلقه مفقوده راه گذر شمال – جنوب
در حال حاضر کریدور شمال - جنوب یک محور بسیار مهم ترانزیتی و پدافند غیرعامل برای ایران، روسیه، هند و چین است که می تواند جایگزینی برای کانال سوئز باشد و در صورت عملیاتی شدن سالانه بیش از ۲۰ میلیادر دلار درآمد غیر نفتی برای ایران ایجاد می‌کند و بهره برداری کامل از آن مستلزم تکمیل زیر ساخت در داخل ایران خصوصا توسعه شبکه های ریلی و جاده ای است که در ارتقای جایگاه جهانی ایران به عوان هاب منطقه ای واقع در چهارراه ترانزیت جهان نقش عمده ای دارد.
کریدور بین المللی شمال - جنوب در جمهوری اسلامی ایران امکان ترانزیت ریلی کالا از هند و کشورهای خلیج فارس به جمهوری آذربایجان، روسیه و شرق و شمال اروپا را فراهم می کند؛ لذا این کریدور از اهمیت راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران، منطقه و جهان برخوردار است و اساساً این کریدور، می‌تواند دیپلماسی سیاسی- اقتصادی ایران در قفقاز را از بن بست خارج نموده و نقش آفرین کند.
با عنایت به این موضوع که برخی کشورها کریدورهای جایگزین را انتخاب و درحال دور زدن ایران هستند، می توان به اهمیت این کریدور بیش تر پی برد؛ به عنوان مثال، هند ارسال محمولات تجاری «غیر تحریمی» به روسیه را از طریق کشور گرجستان آغاز کرده است. همچنین در غیاب نقش بنادر و راه آهن روسیه به دلیل تحریم‌های بین المللی وضع شده بر علیه مسکو، کارشناسان بانک جهانی به کمک گرجستان و جمهوری آذربایجان آمده‌اند تا مسیر ترانزیتی آنها در امتداد کریدور میانی از عملکرد بهتری برخوردار شود؛ از این‌رو بانک توسعه آسیایی هم قرار است میلیون‌ها دلار برای توسعه کریدور میانی در اختیار گرجستان قرار دهد تا با ظرفیت بالاتر به حمل ریلی کالا و کانتینر از آسیا به اروپا کمک کند.
از سوی دیگر، به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در بنادری نظیر شهید رجایی (بندرعباس)، شهید بهشتی (چابهار)، امیر آباد و انزلی و آستارا؛ به جهت توسعه نقطه‌ای این بنادر و عدم اتصال خطوط مواصلات ریلی و جاده‌ای به یک شبکه موثر حمل‌ونقلی، ایران هنوز نتوانسته است به یک بازیگر کلیدی برای مبادلات تجاری منطقه ای، فرامنطقه ای و بین المللی تبدیل شود و عدم تکمیل راه آهن رشت - بندر کاسپین - بندر انزلی - آستارا و تأخیر در تکمیل پروژه ساخت خط ریل زاهدان - چابهار و همچنین مشکلات ظرفیت حمل و سیر و حرکت راه آهن در مسیر بندر عباس به بندر امیرآباد در سواحل دریای خزر، حلقه های مفقوده بزرگی برای دالان ترانزیتی شمال جنوب محسوب می‌شوند. این درحالی است که اگر خط ریلی رشت - آستارا در ادامه به راه‌آهن جمهوری آذربایجان متصل شود، ارتباط بندر عباس در خلیج فارس (و در آینده بندر چابهار در مجاورت اقیانوس هند) را به مسکو در روسیه و هلسینکی در فنلاند میسر خواهد ساخت.
راه‌اندازی خط آهن رشت- آستارا، از آنجا ضرورت دارد که این مسیر، تکمیل کننده خط حمل و نقل شمال- جنوب و محور برنامه رشد ترانزیتی کشور است. مسیر ترانزیتی شمال- جنوب برای انتقال کالا، محوری‌ترین کریدور کشور است که بخش ریلی آن معطل تکمیل ۱۶۰ کیلومتر خط آهن از رشت تا آستارا است
به عبارت بهتر، راه‌اندازی خط آهن رشت- آستارا، از آنجا ضرورت دارد که این مسیر، تکمیل کننده خط حمل و نقل شمال- جنوب و محور برنامه رشد ترانزیتی کشور است. مسیر ترانزیتی شمال- جنوب برای انتقال کالا، محوری‌ترین کریدور کشور است که بخش ریلی آن معطل تکمیل ۱۶۰ کیلومتر خط آهن از رشت تا آستارا است. با تکمیل این ۱۶۰ کیلومتر، ریل به‌صورت مستقیم از بندرعباس در جنوب به بندر آستارا در شمال کشور متصل می‌شود و با توجه به هزینه پایین حمل و نقل ریلی و امکان حمل یکسره کالا از جنوب تا شمال و بالعکس، بخش ریلی کریدور شمال- جنوب اهمیت ویژه‌ای در برنامه ترانزیتی کشور دارد و این موضوعی است که بارها از سوی روسیه نیز مورد تاکید قرار گرفته و این کشور پیشنهادات مالی جهت تکمیل آن به ایران مطرح کرده است.
نتیجه
روابط استراتژیک تهران و مسکو ریشه در عواملی چون عدم اختلاف نظر جدی در عمده مسایل منطقه ای و بین المللی، حفظ منافع متقابل در تعاملات سیاسی و اقتصادی و اتحاد برای رویارویی با تحریم ها و فشارهای غرب خصوصا آمریکا است.
به رغم اختلاف نظر دو کشور در مسایلی چون کشورهای حوزه خلیج فارس و یا اسرائیل چشم انداز کلی مراودات دیپلماتیک و تجاری دو طرف به قدری گسترده است که این دو همسایه را مبدل به دو شریک راهبردی کرده است که تعاملات فی مابین آنها منافع متقابل را برای یکدیگر تضمین می کند.
نظر شما