تهمینه غمخوار؛ بازار: کابینه عربستان سعودی به ریاست ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود در روز چهارشنبه تصمیمی مبنی بر پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به عنوان شریک گفتگو با انگیزه اقتصادی تصویب کرد و با وجود نگرانی‌های متحد سنتی خود، ایالات متحده، یک گام دیگر به چین نزدیک تر شد. این موضوع نشان می دهد که امنیت احتمالاً ملاحظات اصلی سعودی‌ها نبوده، اما به هر حال این اقدام، جذابیت چین که از سال ۲۰۱۸ بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی بوده، در ارائه جایگزینی برای غرب را برجسته کرده است.
سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ با عضویت چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان تأسیس و به عنوان جانشین گروه شانگهای پنج در نظر گرفته شد. پس از آن، هند و پاکستان نیز به عضویت کامل این گروه استراتژیک درآمدند و جمهوری اسلامی ایران نیز مراحل عضویت دائم را طی می کند.
با بررسی ابعاد مختلف این تصمیم، در میابیم که عضویت عربستان موجب نگرانی امریکایی خواهد شد که استراتژی آن در حال حاضر، خروج از خاورمیانه برای رسیدگی بهتر به مسائل داخلی و رقابت با چین است. در حقیقت، تصمیم ریاض برای حضور در سازمان شانگهای که در جریان سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین به عربستان سعودی در دسامبر سال گذشته مطرح شد، به افزایش نفوذ پکن در خاورمیانه کمک خواهد کرد؛ ضمن اینکه رویکرد شرق گرایی سعودی ها نیز تقویت خواهد شد. این اقدام یک ابتکار استراتژیک به رهبری چین و روسیه، به عنوان نمونه دیگری از تغییر تدریجی عربستان به سمت شرق تلقی می شود؛ در حالی که این کشور حاشیه خلیج فارس نیز در تلاش است به بریکس پلاس گروهی متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بپیوندد.
از طرفی، در حالی که چین به طور فزاینده ای در منطقه به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس حضور فعال دارد، این احتمال هم وجود دارد حضور ایالات متحده در منطقه پررنگ شده و امریکا مجددا به خاورمیانه بازگردد، زیرا در شرایط فعلی که عربستان چنین تصمیمی را گرفته است، امریکا در رقابت با چین تلاش می کند تا به عنوان یک بازیگر فعال در منطقه باقی بماند.
در شرایطی موضوع پیوستن عربستان به شانگهای مطرح شده که چین به عنوان یک بازیگر بی طرف در مناقشات خاورمیانه تلقی می شود و از مدتها پیش روابطی را با بازیگران کلیدی در صحنه منطقه در جهت کاهش تنش ها و کاهش وابستگی طولانی مدت به امریکا ایجاد کرده است
از سوی دیگر، در شرایطی موضوع این عضویت مطرح و از سوی کابینه عربستان تصویب شده که چین به عنوان یک بازیگر بی طرف در مناقشات خاورمیانه تلقی می شود و از مدتها پیش روابطی را با بازیگران کلیدی در صحنه منطقه در جهت کاهش تنش ها و کاهش وابستگی طولانی مدت به امریکا ایجاد کرده و در صدد است تا به تقویت وحدت و همکاری منطقه ای از طریق ترویج گفت و گوها و مذاکرات بپردازد.
این مسائل در حالی مطرح است که در اوایل ماه جاری، چین به میانجیگری میان عربستان سعودی و ایران که انتظار می‌رود به زودی به نهمین عضو کامل و رسمی سازمان همکاری شانگهای تبدیل شود، برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک بین دو کشور کمک کرد و در حال حاضر با استقبال از تصمیم عربستان، قصد دارد تا سهم بیشتری در حفظ امنیت و ثبات منطقه و ارتقای توسعه مشترک داشته باشد. در حقیقت، چین با ذینفعان مختلف منطقه مشارکت راهبردی خود را حفظ کرده تا آنها نگرش مثبت تری نسبت به سازمان های بین المللی و ابتکارات راه اندازی شده توسط این کشور داشته باشند.
چگونگی ایجاد تعادل و هماهنگی روابط عربستان و چین و همچنین، کاهش تأثیر اختلافات میان سعودی و جمهوری اسلامی بر کارایی این سازمان، موضوع مهمی برای سازمان همکاری شانگهای در آینده خواهد بود
با وجود آنکه چگونگی ایجاد تعادل و هماهنگی روابط عربستان و چین و همچنین، کاهش تأثیر اختلافات میان سعودی و جمهوری اسلامی بر کارایی این سازمان، موضوع مهمی برای سازمان همکاری شانگهای در آینده خواهد بود، اما برخی از تحلیلگران می گویند که نباید در خصوص عضویت عربستان به عنوان شریک گفتگو بزرگنمایی صورت گیرد، زیرا این موضوع هم اکنون در سطح ورودی است؛ مگر اینکه از سوی سعودی ها علاقه به ایفای نقش بیشتر در شانگهای نشان داده شود.
این دسته از تحلیلگران اینگونه استدلال می کنند که باید دید آیا سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به حل اختلافات خاورمیانه کمک کند یا خیر؟ و یا اینکه ممکن است کشورهایی مانند روسیه، چین یا هند را مشاهده کنیم که نقش بزرگ تری در امور امنیتی منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) ایفا نمایند، اما، سازمان همکاری شانگهای نقش بزرگتری به عنوان یک نهاد نخواهد داشت. علاوه بر آن، سازمان‌های بین‌المللی منطقه‌ای در خاورمیانه مانند شورای همکاری خلیج‌فارس و اتحادیه کشورهای عربی وجود دارند، بنابراین سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر دخالت زیادی در امور خاورمیانه نخواهد کرد. افزون بر این، آنها معتقدند که اگر چه پیوستن به شانگهای، موجب شکوفا شدن روابط عربستان با چین خواهد شد، اما این رابطه موضوع جدیدی نیست و به چندین دهه قبل باز می گردد.
تصمیم عربستان سعودی به عنوان سومین کشور عربی پس از مصر و قطر برای حضور در سازمان شانگهای همچنان یک تصمیم مهم است و این سازمان ممکن است نقش خود را گسترش دهد، در حالی که در حال انجام اصلاحات ساختاری است و وظایف آن از تمرکز اولیه بر امنیت مرزها به توسعه اقتصادی گسترش پیدا کرده است
در مقابل عده ای هم می گویند تصمیم عربستان سعودی به عنوان سومین کشور عربی پس از مصر و قطر برای حضور در سازمان شانگهای همچنان یک تصمیم مهم است و این سازمان ممکن است نقش خود را گسترش دهد، در حالی که در حال انجام اصلاحات ساختاری است و وظایف آن از تمرکز اولیه بر امنیت مرزها به توسعه اقتصادی گسترش پیدا کرده است. از طرفی، روابط عربستان سعودی با ایالات متحده پس از قتل جمال خاشقجی که کاخ سفید محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور را مقصر دانست، رو به افول گذاشته است و ریاض سال گذشته از افزایش تولید نفت برای کمک به کاهش قیمت‌ها خودداری کرده است.
تصمیم عربستان برای حضور در شانگهای در پی توافق اخیر امضا شده بین عربستان سعودی و ایران با میانجیگری چینی ها صورت گرفته است
بر همین اساس این کشور در تلاش است تا روابط خود را با پکن به روشهای مختلف افزایش دهد و گام های بیشتری برای تحکیم روابط خود با چین برداشته است. با توجه به اینکه آرامکو به عنوان غول نفتی عربستان اخیرا قراردادی با شرکت های چینی به منظور ایجاد یک پروژه پتروشیمی مشترک در پانجین در استان لیائونینگ چین به ارزش مالی بیش از ۱۲ میلیارد دلار امضا کرده است، بر همین اساس، این تصمیم عربستان می تواند پس از این قرارداد آرامکو و سرمایه گذاری های مشترک از سوی دو کشور مطرح شده باشد.
یکی از اهداف عربستان فاصله گرفتن تدریجی از وابستگی به غرب، به ویژه آمریکا، حرکت به سمت شرق و در حقیقت ایجاد توازن جدید قدرت در منطقه است
از طرف دیگر، یکی دیگر از اهداف عربستان فاصله گرفتن تدریجی از وابستگی به غرب، به ویژه آمریکا، و همانطور که گفته شد، حرکت به سمت شرق و در حقیقت ایجاد توازن جدید قدرت در منطقه است. با توجه به اینکه ریاض برای مدت طولانی نزدیک ترین متحد آمریکا در منطقه بوده، این اقدام در پی توافق اخیر امضا شده بین عربستان و ایران با میانجیگری چینی ها صورت گرفته است. عربستان و ایران که قبل از توافق، رقبای منطقه ای محسوب می شدند، اکنون توافق کرده اند پس از هفت سال روابط دیپلماتیک خود را مجددا برقرار کنند. هر دو کشور همچنین بر عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر به توافق رسیده اند؛ در حالی که ایجاد همکاری های سیاسی و استراتژیک بیشتر بین دو کشور در آینده فراهم خواهد شد.
عربستان به عنوان بزرگترین تامین کننده نفت خام جهان، از زمانی که محمد بن سلمان ولیعهد، برنامه چشم انداز ۲۰۳۰ خود را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد داخلی پادشاهی که به طور سنتی تحت سلطه نفت بوده است، آغاز کرده، علاقه خود را برای پیوستن به شانگهای تحت رهبری چین و روسیه ای که هم اکنون از بازیگران بزرگ بر هم زننده هژمونی یکجانبه گرایانه غرب در نظم نوین جهانی در نظر گرفته می شوند، ابراز کرده است.
نظر شما