پیامدهای منطقه ای و اقتصادی بهبود روابط ایران و عربستان

وحید پورتجریشی؛ بازار: پایان خصومت های میان تهران و ریاض طی روزهای گذشته به یکی از جنجالی ترین تیترهای خبری نه تنها در منطقه خاورمیانه بلکه تمامی جهان بدل شده است. تنها ساعاتی پس از انتشار این خبر، خبرگزاری های رسمی دو کشور از نامه «ملک سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی از «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری ایران و دعوت وی برای سفر به ریاض خبر دادند.

پیش از هر چیز باید گفت که سرعت شگفت انگیز پیشرفت در روابط میان دو رقیب منطقه ای آن هم طی چند روز، نشان از تشنگی دو طرف به بهبود روابط و جایگزینی فاکتورهای منافع ملی در سیاست خارجی به جای اختلافات مذهبی میان رهبران جهان تشیع و اهل تسنن دارد.

در حقیقت، دو کشور پس از چند سال خصومت و جنگ های نیابتی با یکدیگر در زمین سوریه، یمن و عراق، اکنون به این نتیجه رسیده اند که رشد و توسعه اقتصادی در گرو همکاری های منطقه ای حاصل خواهد شد و نه درگیری.

اما این احساس نیاز به دلیل شکل گیری تحریم های نفس گیر علیه تهران، در طرف ایرانی به وضوح بیشتر دیده شده که البته این نشان از چرخش در سیاست خارجی دولت سیزدهم به سمت منطق گرایی و عقلانیت کارکردی بوده و نه ضعف تهران در برابر ریاض. اکنون باید به این موضوع پرداخت که برقراری چنین ارتباطی میان تهران و ریاض و بهبود آن طی ماه های آتی، چه محاسنی برای تهران در بر خواهد داشت. البته منظور از جمله آن نیست که ریاض نیازی به توسعه روابط نداشته و این تنها تهران است که از بهبود روابط سود خواهد بود.

گامی رو به جلو در حل و فصل اختلافات میان تهران و غرب

به طور طبیعی و دستکم در دوران پس از وقوع انقلاب ایران، مواضع تهران در اکثر موارد مخالف غرب بوده و بر عکس، ریاض همواره طی چند دهه گذشته، از شرکای اصلی آمریکا در منطقه به حساب می آید.

روابط میان ریاض و واشنگتن از دوران ریاست جمهوری اوباما رو به افول گذشته و طی سال های اخیر بنا به دلایل مختلف از جمله پرونده های حقوق بشری، قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار اهل عربستان و اتهامات سنگین غرب علیه محمد بن سلمان، این کشور را تا حد زیادی از واشنگتن و حتی متحدین اروپایی خود دور ساخته و به چین روسیه نزدیک تر کرده است

هرچند، روابط میان ریاض و واشنگتن از دوران ریاست جمهوری اوباما رو به افول گذشته و طی سال های اخیر بنا به دلایل مختلف از جمله پرونده های حقوق بشری، قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار اهل عربستان و اتهامات سنگین غرب علیه محمد بن سلمان، ولیعهد پادشاهی سعودی، این کشور را تا حد زیادی از واشنگتن و حتی متحدین اروپایی خود دور ساخته و به چین روسیه نزدیک تر کرده است.

اما حقیقت امر این است که تعداد لابی ها و گروه های فشار فعال عربستان در کنگره آمریکا و اتحادیه اروپا با ایران قابل قیاس نیست. لذا این لابی ها در صورت بهبود روابط می توانند نقش موثری در میانجی گری میان ایران و غرب ایفا کرده و حتی در صورت علاقه نشان دادن تهران به روند مذاکرات، منجر به وارد شدن روابط میان ایران و غرب به دوره تاریخی جدید شود.

کمک به بهبود روند پرونده هسته ای ایران

عربستان سعودی از دوران محمود احمدی نژاد و به ویژه پس از ماجرای سفارت این کشور در تهران و قطع روابط دیپلماتیک با ایران، مهمترین معضل پیش روی ایران در حل و فصل مشکلات خود با آژانس انرژی اتمی و شرکای برجامی ایران در قالب ۱+۵ بوده است.

بهبود روابط با ریاض می تواند زمینه بهبود روابط با تمامی جهان اهل سنت نیز باشد؛ از جمله مصر و اردن

مواضع عربستان طی سال های گذشته در حمایت از ایران هراسی و تلاش بی وقفه در آنچه ایران کشور، ایران هسته ای می خواند، بر کسی پوشیده نبوده و نیست.

بهبود روابط با ریاض می تواند زمینه بهبود روابط با تمامی جهان اهل سنت نیز باشد؛ از جمله مصر و اردن. لذا با چنین پیش زمینه ای به خوبی می توان متوجه شد که بهبود روابط با عربستان، دستکم به معنای بر طرف شدن تدریجی مخالفت کشورهای عربی و غیر عربی اسلامی با توسعه صنعت هسته ای در ایران و در نتیجه، قطع کارشکنی های مازاد در پرونده هسته ای تهران در آژانس.

بهبود روابط با اعضای شورای همکاری خلیج فارس

شورای همکاری خلیج فارس علاوه بر همسایگی با ایران و قرار گرفتن در حاشیه مهمترین آبراه های استراتژیک یعنی خلیج فارس و دریای عمان، مهمترین سازمان منطقه ای برای تهران به حساب می آید.

این شورا و مواضع کشورهای عضو آن، همانطور که در سال گذشته، به یکی از معضلات جدی پیش روی سیاست خارجی ایران در تجارت بین الملل، ترانزیت و حتی توسعه حضور نیروهای نظامی ایالات متحده در خلیج فارس و دریای عمان تبدیل شده بود، اکنون می تواند مسیری معکوس را در قبال ایران در پیش بگیرد.

همانطور که می دانیم، رهبری معنوی شورای همکاری خلیج فارس به صورت سنتی در دستان عربستان سعودی بوده و در حقیقت، عمده مشکلات میان تهران و کشورهای عضو این شورا، از زمان قطع روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض به وجود آمد؛ مشکلاتی متعدد از نقل و انتقال حواله های بانکی و صدور LC با بانک ها و صرافی های اماراتی گرفته تا ترانزیت کالا از بنادر امارات به ایران و برعکس.

به نوعی می توان گفت که یکی از دلایل افزایش بی رویه قیمت کالاهای خارجی وارداتی به ایران طی سال های اخیر، دقیقا ناشی از همین تخاصم کشورهای عضو شورا با ایران بوده است. حتی در مواردی همچون عمان که همواره روابطی بهتر با ایران داشته نیز این موضوعات کم و بیش به قوت خود باقی بوده و مسقط نیز نمی توانست بنا به دلایل مختلف، سازی مخالف با عربستان سعودی در قبال ایران کوک کند.

اکنون اما بسته به میزان پیشرفت در روابط میان تهران و ریاض، دستکم می توان به دوران سیاست خارجی منطقه ای در دولت های گذشته بازگشت و از روابط استراتژیک با کشورهای منطقه به ویژه امارات بهره برد.

شاهد این ادعا نیز بیانیه مهم رئیس بانک مرکزی ایران در روز ۲۸ اسفند و خبر از هماهنگی با بانک مرکزی امارات برای باز شدن مجرای مبادلات درهم است که می تواند گشایشی جدی در تجارت خارجی ایران حاصل نماید.

به عنوان سخن پایان، باید به این نکته اشاره کرد که فراموش نکنیم، سابقه تحریم های غرب به ویژه آمریکا علیه تهران قدمتی به طول تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ داشته و این در حالیست که فشارهای روز افزون و بی سابقه علیه ایران تنها از زمانی آغاز شد که روابط میان تهران و ریاض به خصومت تبدیل شده و در پس این دشمنی، تقریبا تمام مجاری تجاری و کانال های مالی با تهران بسته شد.

به طور حتم، آشتی مجدد تهران و ریاض به شرط ادامه با سرعت فعلی و جدیت دو طرف، پیامدهای مثبتی برای اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت.