بازار؛ گروه بین الملل: سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و ونزوئلا در کنار تقویت روابط اقتصادی و تجاری تهران با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور و کوبا نشانه تحکیم ائتلاف محور ضدامپریالیسم در حیاط خلوت آمریکا است؛ پازلی که با رزمایش مشترک برخی از این کشورها با همراهی چین و روسیه در کانال پاناما تکمیل شد.
روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آمریکای لاتین در دولت های مختلف با فراز و فرودهایی همراه بوده که اوج آن در دولت نهم و دهم و دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد بوده است. میزان مبادلات تجاری ایران و آمریکای‌لاتین از ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۷۹ به نزدیک ۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۲ رسیده بود.
در طی این بازه زمانی ایران دست به متنوع سازی شرکای اقتصادی و بازرگانی خود در آمریکای لاتین زد و طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ بالغ بر ۲۵۰ توافقتنامه تجاری با کشورهای آمریکای‌لاتین به امضا رساند که برخی از آن ها شامل ساخت۷۰ هزار واحد مسکونی، همکاری‌های آب و برق، فرآورده‌های خون و انتقال فناوری، ساخت کارخانه مهمات، کارخانه مونتاژ خودرو و کارخانه سیمان بوده است. تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت تأسیسات پتروشیمی در اکوادور، اکتشاف اورانیوم و استخراج معادن بولیوی از دیگر پروژه های ایران در آمریکای لاتین در دوره زمامداری احمدی نژاد بوده است.
حسن روحانی که در سال ۱۳۹۲ بر سر کار آمد، برخلاف خلف خود تمایل چندانی به گسترش روابط دوجانبه با آمریکای لاتین نشان نداد و محوریت دیپلماسی و اولویت اقتصادی کشور را توسعه روابط با کشورهای اروپایی و آسیایی قرار داد. روحانی در آن زمان به دنبال توافق با غرب بر سر مساله هسته ای ایران و خروج تهران از انزوای سیاسی و اقتصادی بود.
اما با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم های آمریکا علیه ایران در سال ۲۰۱۸، روحانی چرخشی در سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی خود ایجاد کرد. دولت روحانی در این زمان برای به چالش کشیدن آمریکا و دور زدن تحریم ها در ماه می ۲۰۲۰ اقدام به ارسال پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه شده به کاراکاس کرد تا کمبود شدید سوخت در این کشور را تامین کند.
دو ماه بعد و در ژوئیه همان سال برای دور زدن بیشتر تحریم‌های آمریکا و تقویت صادرات ایران به ونزوئلا، شرکت ایرانی اتکا که وابسته به وزارت دفاع است، سوپرمارکتی به نام مگاسیس در کاراکاس افتتاح کرد که محصولات وارداتی از ایران را به فروش می رسانید.
صادرات ایران به آمریکای لاتین تا سال ۲۰۱۶ روند صعودی داشت و ۲۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. البته تجارت ایران با این منطقه طی دو سال بعد هم افزایش یافت و حجم تجارت غیرنفتی ایران با آمریکای لاتین در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۰۰ میلیون دلار برآورد شد و واردات به ۵۱۱ میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل آن رشد ۳۷.۳ درصدی داشت. در این زمان برزیل ، مکزیک، کلمبیا، شیلی و ونزوئلا بزرگترین شرکای تجاری ایران در این منطقه بودند.
همچنین، اطلاعات منتشر شده توسط گمرک ایران از رشد بالای تجارت غیرنفتی بیش از ۸۰۰ میلیون دلار برای سال مالی ۹۸-۹۷ خبر داد. در این دوره، ایران روی محصولات نیمه تمام آهن/فولاد غیر آلیاژی، ماشین آلات، کفپوش‌ها، محصولات نساجی، پسته، شیشه شناور و انگور خشک متمرکز بود. در این میان هشت مقصد صادراتی ایران در آمریکای لاتین وجود داشت، در حالی که برزیل بزرگترین صادرکننده بود، آرژانتین دومین شریک تجاری بزرگ شد.
نمونه بارز تمرکز مجدد ایران بر آمریکای لاتین طی دوره ابراهیم رئیسی، امضای سند همکاری ۲۰ ساله توسط رئیسی و نیکلاس مادورو همتای ونزوئلایی وی در ژوئن ۲۰۲۲ در تهران بود. این سند در واقع نقشه راه همکاری دوجانبه در زمینه های اقتصادی، انرژی، دفاع، کشاورزی، مهندسی، گردشگری و فرهنگ به مدت ۲۰ سال میان دو کشور است
اما از زمان روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، وی به جز گسترش رابطه با کشورهای همسایه و منطقه، توسعه تعاملات با کشورهای آمریکای لاتین را نیز در اولویت و محوریت سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی ایران قرار داده است. نمونه بارز تمرکز مجدد ایران بر آمریکای لاتین طی دوره رئیسی، امضای سند همکاری ۲۰ ساله توسط رئیسی و نیکلاس مادورو همتای ونزوئلایی وی در ژوئن ۲۰۲۲ در تهران بود. این سند در واقع نقشه راه همکاری دوجانبه در زمینه های اقتصادی، انرژی، دفاع، کشاورزی، مهندسی، گردشگری و فرهنگ به مدت ۲۰ سال میان دو کشور است.
به تازگی نیز وزیر خارجه حسین امیرعبداللیهان به کشورهای نیکاراگوئه، کوبا و ونزوئلا سفر کرده است. پیش تر ایران و نیکاراگوئه نیز سند همکاری بلندمدت امضا کرده بودند. نمونه دیگر کشور برزیل است که مدت‌هاست که یک شریک تجاری استراتژیک مهم برای ایران در آمریکای لاتین و مهمترین شریک تجاری ایران در این پهنه جغرافیایی است و ایران به صورت گسترده از این کشور غلات و نهاده وارد می کند. حجم تجارت دو طرف در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار و تراز تجاری به سمت برزیل مثبت بوده است.
اخیرا در راستای دیپلماسی ایران مبتنی بر گسترش تعاملات دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای آمریکای لاتین، علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه در سفر خود به بوگوتا و در دیدار با همتای کلمبیایی خود خواستار گسترش روابط دو کشور در حوزه های سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی شده است
اخیرا نیز در راستای دیپلماسی ایران مبتنی بر گسترش تعاملات دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای آمریکای لاتین، علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه در سفر خود به بوگوتا و در دیدار با همتای کلمبیایی خود خواستار گسترش روابط دو کشور در حوزه های سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی شده است.
مرداد ماه سال جاری نیز سیدمحمد حسینی، معاون امور مجلس رئیس جمهور که به منظور شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور کلمبیا گوستاوو پترو ، عازم این کشور حوزه لاتین شده بود، در دیدار جمعی از نمایندگان مجلس سنا و مجلس نمایندگان کلمبیا خاطر نشان کرده بود: جمهوری اسلامی ایران با کوبا، نیکاراگوئه، برزیل، شیلی و ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین و جنوبی روابط خوبی دارد و عدم ارتباط نزدیک با کلمبیا به دلیل سیطره آمریکا بوده است که انتظار است در دولت جدید این روابط در عرصه های گوناگون توسعه یابد.
لازم به ذکر است که «گوستاوو پترو» رئیس‌جمهوری منتخب کلمبیا نخستین رئیس دولت این کشور است که مواضع وی در مغایرت با سیاست‌های آمریکا است.
وی در سوم ژانویه ۲۰۲۰ در واکنش به انتشار خبر شهادت سردار سلیمانی فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در صفحه توئیترش نوشته بود: «سلیمانی معمار غلبه بر بنیادگرایان فاشیست داعش در عراق بود، با کردها و سوری‌های عرب علیه دشمن بزرگ دموکراسی به پیروزی دست یافتند، اما آمریکا مزد او را با ترور داد. آمریکا همیشه بدترین‌ها را در خاورمیانه تقویت می‌کند.»
جذابیت های اقتصادی آمریکای لاتین و از جمله کلمبیا به حدی است که بسیاری از کشورها مایل به سرمایه گذاری در آن هستند. به طور مثال بنا گزارش سالانه بیکر مک کنزی، چین در ساخت متروبوگوتا و پروژه های زیرساخت کلمبیا سرمایه گذاری فراوانی انجام داده است. سرمایه گذاری پاناما در این کشور در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۴۰ میلیون دلار بوده است.
حاکمیت کنونی در کلمبیا که سیاست های ضدامپریالیستی و مغایر با منافع آمریکا را دنبال می کند زمینه ساز همگرایی بیش تر ایران و کلمبیا شده که خود راهگشای تعاملات اقتصادی روزافزون میان دو کشور است
بنابر آمار رسمی میزان سرمایه گذاری خارجی در کلمبیا در سال ۲۱۳ میلیارد دلار بوده است که عمدتا شامل بخش های ارتباطات و زیرساخت هتل بوده است . از سوی دیگر همگرایی سیاسی ایران و دولت فعلی کلمبیتا نیز خود مولفه دیگری برای مستحکم کردن روابط سیاسی و تجاری میان دو کشور است.
به طور کلی می توان گفت حاکمیت کنونی در کلمبیا که سیاست های ضدامپریالیستی و مغایر با منافع آمریکا را دنبال می کند زمینه ساز همگرایی بیش تر ایران و کلمبیا شده که خود راهگشای تعاملات اقتصادی روزافزون میان دو کشور است و فعالسازی پتانسیل خفته اقتصادی میان این دو کشور نیازمند تدوین نقشه راه همکاری، برنامه ریزی و مدیریت صحیح برای در دست گرفتن بازار کلمبیا است.
از سوی دیگر با توجه به دولت ایدئولوژیک حاکم در کلمبیا زمینه برای حذف دلار و استفاده از مکانیزم هایی چون ارزهای ملی در تبادلات مالی با این کشور فراهم است که این خود امتیاز دیگری برای تجارت ایران با این کشور به شمار می آید.
وجود معادن در این کشور خصوصا معادن زمرد نیز می تواند زمین ساز همکاری دو کشور در تعاملات معدنی باشد چرا که کلمبیا برای استحصال مواد معدنی خود نیازمند تکنولوژی خدمات فنی مهندسی است و شرکت های فنی مهندسی ایرانی با کارنامه درخشان در پروژه های فراسرزمینی معدنی در آمریکای لاتین در صورت ارائه قیمت های رقابتی می توانند چنین پروژه هایی را از آن خود کنند.
امتیازات حضور ایران در آمریکای لاتین
نخستین مزیت منطقه آمریکای لاتین ثروت‌های طبیعی و منابع مادی سرشار آن است که شامل ۲۵ درصد از زمین‌های جنگلی و قابل کشت و ۳۰ درصد از آب شیرین موجود در جهان می شود و از سوی دیگر ذخایر غنی معدنی در این منطقه نیز بسیار چشم گیر است که شامل ۶۵ درصد از ذخایر جهانی لیتیوم، ۴۲ درصد از ذخایر نقره، ۳۸ درصد از ذخایر مس و ۲۱ درصد از ذخایر جهانی آهن است.
به عقیده صاحب نظران نفت و گاز، صنایع تولید مواد غذایی، صنایع تولید مواد شیمیایی و شوینده، عمران، ساخت سد، تولید برق و انرژهای برق آبی، ساخت مسکن، معادن و فلزات، خدمات مستشاری، آموزش و مهارت افزایی، کشاورزی صنعتی و سنتی، دامداری سنتی و صنعتی، تامین و توزیع سبد غذایی، بهداشت و درمان خصوصا دارو و خدمات درمانگاهی، تکنولوژی های تک و نانوتکنولوژی از عمده نیازهای این منطقه است که با توجه به توانمندی شرکت های فنی مهندسی و دانش بنیان ایرانی در حوزه های فوق فرصتی مطلوب جهت دور زدن تحریم ها علیه ایران، ارز آوری برای ایران و تامین نیازهای این منطقه به شمار می رود.
ایالات متحده، آمریکای لاتین را 'حیاط خلوت' خود می‌داند و به خاطر نزدیکی جغرافیایی، این منطقه را برای تامین امنیت خود مهم ارزیابی می‌کند و در مقابل ایران نیز با گسترش حضور و نفوذ خود در کشورهای آمریکای لاتین که عمدتا حاکمیت چپ گرا و ضدامپریالیستی دارند درصدد پاسخ بالقوه به تهدیدهای حضور آمریکا در منطقه است
ایالات متحده، آمریکای لاتین را حیاط خلوت خود می‌داند و به خاطر نزدیکی جغرافیایی، این منطقه را برای تامین امنیت خود مهم ارزیابی می‌کند و در مقابل ایران نیز با گسترش حضور و نفوذ خود در کشورهای آمریکای لاتین که عمدتا حاکمیت چپ گرا و ضدامپریالیستی دارند درصدد پاسخ بالقوه به تهدیدهای حضور آمریکا در منطقه است.
تردد دیپلماتیک و آمد و شدهای مقامات ارشد ایران و آمریکای لاتین به سرزمین های یکدیگر علاوه بر توسعه تعاملات و مناسبات سیاسی و اقتصادی میان دوطرف زمینه را برای بهره گیری از ظرفیت های یکدیگر در مجامع و سازمان های بین المللی هموار می کند.
افزون بر این، با توجه به استراتژی اقتصادی دولت سیزدهم برای دور زدن تحریم ها از طریق مشارکت فعال اقتصادی با کشورهای آمریکای لاتین خصوصا ملل تحت حاکمیت چپ گرا، زمینه های بسیاری برای تعاملات دوجانبه ایران با این کشورها وجود دارد که از جمله آن ها می توان به تامین نفت و سوخت برای کشورهای نیازمند انرژی چون کوبا، ونزوئلا، نیکاراگوئه و کلمبیا اشاره کرد.
از سوی دیگر وجود زمین های زراعی حاصلخیز در این پهنه جغرافیایی فرصتی مغتنم بری کشت فراسرزمینی برنج یا غلات را برای ایران فراهم می کند که در عین حال می تواند با توجه به وضوع پراهمیت امنیت غذایی راهی برای تعامل بیشتر با کشورهایی چون برزیل و کوبا باشد.
نتیجه
تعاملات ایران و آمریکای لاتین در عرصه های سیاسی و اقتصادی کاملا تحت تاثیر منافع سیاسی خارجی و حکومت های ایدئولوژیک در این منطقه از جهان بوده است. اما در شرایط کنونی با توجه به فشار تحریم ها بر ایران و برخی کشورهای این منطقه ایران از اهرم های پرصلابتی مانند انرژی و کشاورزی و توانایی صادرات محصولات صنعتی و خدمات فنی مهندسی برخوردار است تا بتواند علاوه بر گسترش سهم خود از بازارهای آمریکای لاتین در جهت دور زدن تحریم ها گام بردارد.
از سوی دیگر فاصله جغرافیایی میان ایران و این کشورها یکی از مولفه های مهم در کاهش سطح تبادلات تجاری است و لازم است با اعزام هیات های تجاری و برپایی نمایشگاه های تخصصی و اعزام رایزن اقتصادی برای نیازسنجی بازار نسبت به پرکردن این خلا اقدام شود.
نظر شما