بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا رئیس سازمان توسعه تجارت از هدف گذاری تجارت ۳ میلیارد دلاری میان ایران و ارمنستان خبر داده است و به نظر می رسد در صورت عضویت دایم ایران در اوراسیا علاوه بر جهش صادراتی ایران به کشورهای این بلوک صادراتی ، تعاملات اقتصادی ایران و ارمنستان به عنوان یکی از اعضای این بلوک اقتصادی بیش از پیش تقویت شود، چرا که ایران در حال حاضر هم در میان کشورهای صادر کننده به ارمنستان ایران در جایگاه سوم پس از روسیه و چین ایستاده است.
در دنیای امروز، کشورها تلاش می کنند تا چنانچه قادر به حضور در فرآیندهای همگرایی جهانی نیستند، دست کم در فرآیندهای همگرایی منطقه ای مشارکت داشته باشند و تلاش ایران برای عضویت کامل در اوراسیا و استحکام روابط دوجانبه تجاری و اقتصادی با ارمنستان نیز با همین هدف پیش می رود.
به تازگی یک کارگاه یکروزه تجارت با ارمنستان جهت آشنایی تجار با هدف معرفی بازار کشور ارمنستان و مرکز تجاری جمهوری اسلامی ایران در ایروان با حضور علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت و برخی فعالین اقتصادی ایران برگزار شد که طی آن پیمان پاک اعلام کرده بود که در حال حاضر میزان صادرات ایران به ارمنستان ۴۳۷ میلیون دلار است و مطابق برنامه تجارت میان دو کشور باید به ۳ میلیارد دلار برسد. ارمنستان تنها کشور عضو اوراسیا است که با ایران دارای مرز مشترک است و قادر به ایفای نقش به عنوان پل ارتباطی ایران و بازار این اتحادیه است.
تبادل گاز و برق، حضور خودروسازان در ارمنستان، تولید محصولات صنعتی بخصوص لوازم خانگی ایرانی در داخل ارمنستان به صورت تولید مشترک، برگزاری نمایشگاه های مختلف، احداث پالایشگاه و ... همگی از جمله برنامه های مشترک ایران با ارمنستان به شمار می رود.
ارمنستان به‌واسطه تعرفه‌های ترجیحی مناسب با اوراسیا، ژاپن و اروپا می تواند پلتفرم مطلوبی برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی به این مقاصد باشد
ایران با هدف گسترش تجارت خود با ارمنستان و راهیابی به بازارهای کشورهای حوزه اوراسیا پاییز سال جاری مرکز تجاری خود را در این کشور راه اندازی کرد. ارمنستان کشور وارداتی و وابسته به اقتصاد وارداتی است و به‌واسطه تعرفه‌های ترجیحی مناسب با اوراسیا، ژاپن و اروپا، می تواند پلتفرم مناسبی برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی به این مناطق باشد.
موضع ایران در خصوص مناقشه قره باغ و کریدور زنگزور
روابط ایران و ارمنستان طی دهه های اخیر و از زمان استقلال آن از اتحاد جماهیر شوروی روابطی آرام و بی تنش بوده است. حتی در جنگ میان ارمنستان و آذربایجان در سال ۲۰۲۰ ایران محتاطانه وارد عمل شد.
سرآغاز درگیری میان آذربایجان و ارمنستان به سال ۱۹۹۴ میلادی و جنگ اول «قره‌باغ» برمی‌گردد، منطقه‌ای که ارمنستان و آذربایجان بر سر مالکیت آن تنش‌های زیادی را تجربه کرده و هزینه‌های دیپلماتیک، سیاسی، انسانی، نظامی و لجستیکی قابل توجهی را متحمل شده‌اند. این جنگ بدون تغییر مرزهای جغرافیایی بعد از چهار سال به حالت «آتش بس» درآمد.
از آنجا که «آتش بس» برای دو کشور با مرز زمینی مشترک وضع مطلوبی نبود، کشورهای ثالث از جمله آمریکا و فرانسه و روسیه تلاش خود را برای تغییر اوضاع حاکم به شرایط «صلح» ادامه دادند، اما علیرغم کشمکش‌های طولانی مدت، نه تنها این تلاش‌ها به صلح نینجامید، بلکه دو دهه بعد، این منطقه برای بار دوم شاهد درگیری مسلحانه میان دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان بود.
نهایتاً بعد از جنگی ۴۴ روزه در سال ۲۰۲۰، باز هم توافق بر سر آتش‌بس میان دو کشور این بار با وساطت روسیه و ایران موجب شد که آتش جنگ به صورت موقتی خاموش شود؛ البته این بار هم خبری از توافقی برای صلح به میان نیامد.
درگیری ایروان و باکو در سال ۲۰۲۰، تحول مهمی در وضعیت مرزهای جمهوری آذربایجان با ایران و ارمنستان ایجاد کرد، آنچنان که با کنار رفتن جمهوری قره‌باغ و پیوستن دوباره آن به حاکمیت جمهوری آذربایجان، پس از سه دهه نوارهای مرزی در منطقه شمال غرب رسمیت یافت.
در ایران این تحولات با استقبال مقام های ایرانی مواجه شد چنان که مقام معظم رهبری، آیت الله خامنه ای نسبت به بازگشت منطقه قره‌باغ به آذربایجان ابراز خرسندی کرده، اما اعلام کردند «البته اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است».
اما ارتباط میان درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان و به خطر افتادن مرز ایران و ارمنستان به یکی از بندهای موافقتنامه‌ای برمی‌گردد که برای آتش‌بس در جنگ قره‌باغ دوم میان باکو و ایروان امضا شد. در حقیقت مناقشه اصلی بر سر «کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان» است. این کریدور که با نام «دالان زنگزور» در نقشه‌های جغرافیایی مشخص می‌شود، دقیقاً همان مرز ۳۸ کیلومتری مشترک ایران و ارمنستان است؛ همان نوار جنوب خاک ارمنستان که می‌تواند آذربایجان را به نخجوان وصل کند.
اگرچه ارمنستان قائل به واگذاری «زنگزور» به آذربایجان یا هر کشور دیگری نیست، اما نکته قابل توجه آن است که تصمیم‌گیری بر سر این منطقه موضوعی میان حاکمیت ایروان و باکو نیست. ایران به عنوان کشور ثالثی که به صورت مستقیم تحت تأثیر این تصمیم قرار خواهد گرفت، از آغاز ماجرا، موضع خود را به صراحت اعلام کرده است. «سعدالله زارعی» کارشناس و تحلیلگر مسائل منطقه معتقد است: «به هیچ وجه نباید به جمهوری آذربایجان اجازه داد، این تحولات غیرطبیعی و توطئه‌محور را با واژه توافق فی‌مابین دو دولت تفسیر کند.»
حفظ، تقویت و گسترش سیاست همسایگی در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به ویژه در دولت سیزدهم مورد توجه جدی قرار دارد و مقامات و کارشناسان ایران بارها تاکید کرده‌اند اجازه نخواهند داد درگیری‌های دو کشور منجر به از دست رفتن مرز ایران و ارمنستان شود.
نقش جدی و محوری همکاری‌ها با ارمنستان و برنامه‌های میان‌مدت و بلند مدت ایران در توسعه مناسبات ریلی، اقتصادی، تجاری، ترانزیتی و مرزی بین تهران و ایروان و سایر کشورهای قفقاز جنوبی دلیل محکمی برای آن است که جمهوری اسلامی از هرگونه تغییرات ژئوپلیتیک ( واگذاری کریدور زنگزور به آذربایجان) پیشگیری کند
نقش جدی و محوری همکاری‌ها با ارمنستان و برنامه‌های میان‌مدت و بلند مدت ایران در توسعه مناسبات ریلی، اقتصادی، تجاری، ترانزیتی و مرزی بین تهران و ایروان و سایر کشورهای قفقاز جنوبی دلیل محکمی برای آن است که جمهوری اسلامی از هرگونه تغییرات ژئوپلیتیک ( واگذاری کریدور زنگزور به آذربایجان) پیشگیری کند. از سوی دیگر تنها مسیر ارتباطی ایران برای اتصال به دریای سیاه از طریق ارمنستان و مرز جلفا- نوردوز است که ترکیه و آذربایجان تلاش می‌کنند با باز کردن دالان زنگزور روابط ایران را با ارمنستان قطع کنند. ایران در حال حاضر به ارمنستان گاز صادر و برق دریافت می‌کند و جمهوری آذربایجان از مسیر گرجستان و ترکیه به دنیا گاز صادر می‌کند، ایران هم می‌تواند از مسیر ارمنستان و آذربایجان نفت و گاز صادر کند اما مسئله این است که این مسیر صادراتی نیاز به موافقتنامه‌های سه جانبه بین ایران، گرجستان و ارمنستان و مشتریان دارد.
در این رابطه پیش تر میرقاسم مومنی، کارشناس حوزه قفقاز گفته بود: دالان زنگزور پروژه ترکیه، آذری و اروپایی است که بر خلاف منافع ایران است و قطعا ما را به لحاظ سیاسی واقتصادی متضرر خواهد کرد. یکی از مشتریان اصلی پروژه زنگزور رژیم صهیونیستی است، ۴۰ درصد نفت مورد نیاز اسرائیل را آذربایجان از طریق باکو-جیحان- تفلیس تامین می‌کند.
موقعیت ژئوپلیتیک ویژه ارمنستان به عنوان پل ایران به اوراسیا
ارمنستان یکی از اعضای اتحادیه اوراسیا است که مانند بیش تر جمهوری های شوروی سابق وابستگی اقتصادی زیادی به روسیه دارد و افزون بر این در حال حاضر روسیه ضامن اصلی امنیت ارمنستان و اولین شریک این کشور در حوزه های دفاعی و اقتصادی است. ایران که همسایه جنوبی ارمنستان است روابط حسنه ای با این کشور برقرار کرده است. به دلیل تضادهای ایران با آذربایجان و ترکیه در خصوص مسایلی چون کریدور زنگزور و جنگ سوریه ایران مایل به تقویت مواضع رقبای ژئوپلیتیکی خود نیست. از سوی دیگر، با توجه به تعمیق روابط ایران و روسیه به عنوان شرکای اقتصادی و استراتژیک بزرگ، ایران سعی دارد با کشورهای دوست روسیه نیز روابط گرم و حسنه ایجاد کند که البته این تمایل دوسویه است.
مهرماه سال جاری در دیدار میان رئیس جمهوری ایران ابراهیم رئیسی و یکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در حاشیه در چارچوب هفتاد و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک رئیسی تاکید کرده بود : موضع ایران در خصوص تمامیت ارضی کشورها و غیرقابل قبول بودن تغییر مرزها در منطقه روشن است و نباید پیوند ایران با ارمنستان به خطر بیفتد. وی با تاکید بر اینکه ایران آماده حمایت از برقراری صلح در منطقه است، گفت: امنیت ارمنستان برای ایران مهم است. هم چنین در مراسم افتتاح سرکنسولگری ایران در قاپان ارمنستان که اوایل پاییز سال جاری برگزار شد، آرارات میزوریان، وزیر خارجه ارمنستان گفته بود : ایران شریک همیشگی ما است.
ایجاد منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا برای ارمنستان پرسود است زیرا ایران که کشوری ثروتمتد با منابع غنی نفت و گازاست در صورت ایجاد چنین منطقه ای می تواند ارمنستان را به یکی از اعضای کلیدی اتحادیه تبدیل کند تا از ترافیک حمل و نقل سود کسب کند
از سوی دیگر، ایجاد منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا برای ارمنستان هم پرسود است زیرا ایران که کشوری ثروتمتد با منابع غنی نفت و گازاست در صورت ایجاد چنین منطقه ای می تواند ارمنستان را به یکی از اعضای کلیدی اتحادیه تبدیل کند تا از ترافیک حمل و نقل سود کسب کند.
اما در این میان، توسعه تجارت میان ایران و بلوک اقتصادی اوراسیا نیاز به تکمیل زیرساخت ها از جمله تکمیل پروژه های ریلی دارد. در سال ۲۰۱۴، پروژه راه آهن ارمنستان - ایران توسط دولت ارمنستان تصویب شد، اما به دلیل کمبود بودجه اجرا نشد.این پروژه به دلیل فعالیت‌های حفاری معدنی پیچیده حدود ۳.۵ میلیارد دلار نیاز دارد. البته ارمنستان که به اهمیت درآمد ترانزیت با استفاده از موقعیت ژئواستراتژیک خود و اتصال به بازارهای اوراسیا پی برده است در حال در حال بازسازی و نوسازی شبکه های جاده ای و ریلی فرسوده خود است تا گامی در جهت تامین زیرساخت حمل و نقلی خود فراهم کند.
درسال ۲۰۱۵ ایروان اعلام کرد که آماده است که نقش واسطه را در مذاکرات اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران ایفا کند که مورد استقبال سایر اعضای این بلوک یعنی روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان شد. در حال حاضر ایران در یک قدمی عضویت دایم اوراسیا است و سیدرضا فاطمی‌امین وزیر صنعت، معدن و تجارت آذر ماه سال جاری اعلام کرد: برای پیوستن به تجارت آزاد اورآسیا ۵ دور مذاکره صورت گرفته است. دور جدید آن هم به زودی انجام می‌گیرد و امیدواریم به زودی به تجارت آزاد اورآسیا بپیوندیم. عضویت ایران در بلوک اقتصادی اوراسیا مزایای ویژه ای در پی دارد زیرا نیروی محرکه این بلوک روسیه است و مابقی نیز کشورهایی هستند که در منطقه اوراسیا واقع شده اند و از سوی دیگر ایران هم اکنون عضو تشکیلات دیگری که در حوزه‌ی اقتصادی فعالیت مشابهی مانند اتحادیه ملل جنوب شرق آسیا یا اتحادیه اروپا داشته باشد نیست و چنین اتحادیه ای با توجه به رویکرد شرق گرایانه اعضای آن می توند راهگشای ایران در توسعه بازارهای صادراتی باشد، چرا که این کشورها با توجه به تحریم های غرب علیه روسیه بر سر جنگ اوکراین مایل به سیاست دلارزدایی و استفاده از ارزهای ملی هستند و این موضوع برای ایران که هدف تحریم های آمریکا قرار گرفته است نویدبخش ارزآوری و خروج از فشارهای تحریمی و اقتصادی است.
ویژگی های جغرافیایی ارمنستان و هم مرزی این کشور با گرجستان به عنوان دروازه ورود به اروپا، جایگاه ارمنستان را در بررسی های اقتصادی - ژئوپلتیک ایران تقویت می کند
از سوی دیگر در رابطه با ارمنستان به طور ویژه شایان ذکر است که با توجه به کاهش نسبی ارزش درام ارمنستان، بالا بودن نرخ بیکاری در این کشور و حتی تورم صفر و منفی در ماه های اخیر، می توان به جایگاه ارمنستان در مناسبات اقتصادی با ایران اهمییت بیشتری قائل شد. این در حالی است که ویژگی های جغرافیایی ارمنستان و هم مرزی این کشور با گرجستان به عنوان دروازه ورود به اروپا، جایگاه ارمنستان را در بررسی های اقتصادی - ژئوپلتیک ایران بیش از پیش تقویت می کند. با توجه به این موارد در کنار قرابت های فرهنگی بین ایران و ارمنستان، می توان نگاه ویژه ای به این کشور در مناسبات اقتصادی داشت.
آخرین پروژه ایران در ارمنستان را می توان احداث خط سوم انتقال برق این کشور دانست که بانک مرکزی حتی در سخت ترین شرایط مالی در سال های اخیر، باز هم خط اعتباری این پروژه را فعال کرده و همچنین بانک توسعه صادرات به کمک پیمانکاران ایرانی نیز، این پروژه را به مرحله اجرا درآورده است. این موارد نشان دهنده اهتمام تصمیم سازان اقتصاد ایران به گسترش مناسبات راهبردی اقتصادی با ارمنستان است.
نتیجه
ارمنستان در چشم ایران پایگاه اقتصادی امنی است که در آینده نیز منافع بسیاری برای ایران به همراه خواهد داشت. همچنین ارمنستان هم می تواند در نقش دروازه ورود ایران به منطقه اوراسیا عمل کرده و هم نقطه اتصال شبکه گاز و برق ایران به گرجستان به عنوان ورودی بازار اروپا باشد.
از سوی دیگر با توجه به رویکرد دولت سیزدهم در احیای ارتباط با کشورهای همسایه و شرق گرایی، باید در نظر داشت که ارمنستان کشوری محصور در خشکی با ۳ میلیون جمعیت است که مدت طولانی ترکیه و آذربایجان بخش گسترده ای از بازار آن را در دست داشتند، اما مناقشات اخیر بر سر قره باغ موجب تیرگی روابط این کشورها با ارمنستان شده است و از سوی دیگر مسکو به واسطه تحریم های غربی در پی جنگ اوکراین دیکر چون گذشته قادر به نقش آفرینی در بازارهای ارمنستان نیست و بنابراین ایران باید از پتانسیل بازار ۵ میلیارد دلاری در ارمنستان به نفع خود بهره برداری کند که تحقق آن مستلزم تسهیل صادرات، حذف تشریفات گمرکی و قوانین زائد، حمایت از ورود بخش خصوصی به بازارهای ارمنستان و رفع موانع صادراتی است.
نظر شما