بازار؛ گروه بین الملل: کشورهای آفریقایی یکی از اصلی‌ترین بازارهایی است که اهمیت آن برای اقتصاد ایران پررنگ است. اگر چه نام کشورهای آفریقایی عمدتا تداعی گر مفهوم فقر است، اما در واقع کشورهای آفریقایی با منابع غنی نفتی، گازی و انواع و اقسام مواد معدنی از جمله اورانیوم، نیکل، مس، کبالت، طلا، الماس و سایر منابع و ذخایر بازارهای بکر گسترده ای هستند که می توانند در زمره مقاصد صادراتی ایران جای بگیرند.
از آنجایی که این کشورها سابقه استعمار دارند و سیاست های ضد امپریالیستی را دنبال می کنند، گزینه مناسبی برای ایران برای توسعه تجارت و کاهش اثرات تحریم ها هستند، اما شوربختانه در حال حاضر سهم تجارت خارجی ایران در این کشورها رقم چشم گیری نیست و رشد تعاملات تجاری ایران با قاره سیاه نیازمند عزم جدی تر، شناسایی فرصت ها و نیازهای بازارهای آفریقا و برنامه ریزی مدون است.
کارشناسان مسائل آفریقا، این قاره را بازار مصرف مهمی در سال‌های آتی برای اقتصادهای مهم جهان می دانند چنان که بر اساس برخی از آمارها و بررسی‌های انجام شده حجم واردات کشورهای آفریقایی بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار است که در میان کشورهای افریقایی جنوبی، مصر، مراکش و الجزایر در صدر کشورهای واردکننده بوده اند.
در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای آفریقایی، حداقل در سطح شعار، همواره در دستور کار وزارت امور خارجه ایران در دولت های مختلف قرار داشته است، دستور کاری که در برخی از دولت ها تبدیل به اولویت شده است و با جدیت حداقل در حوزه سیاسی دنبال شده است که در این ارتباط می توان به عملکرد دولت های هاشمی رفسنجانی ، خاتمی و احمدی نژاد و سفرهای آنها به برخی از کشوره های این قاره اشاره کرد و در برخی دولت ها با توجه به نوع رویکرد دولت توسعه روابط با افریقا در سطح پایین تری قرار داشته است . به عنوان مثال حسن روحانی در دوران تصدی خود به عنوان رئیس جمهور با هدف خروج ایران از انزوای اقتصادی و سیاسی گسترش روابط تجاری با آسیا و اروپا را مدنظر داشت و افزایش روابط با قاره سیاه در دوران وی به انزوا رفت.
دولت سیزدهم شعار اصلی خود در حوزه سیاست خارجی را، سیاست خارجی متوازن و گسترش روابط با کشورهای مختلف از جمله افریقا در حوزه های سیاسی به خصوص اقتصادی عنوان کرده است چرا که توسعه روابط با آفریقا از راهکار های موثر در مقابله با تحریم ها، دور زدن آنها و جلوگیری از تحقق سیاست برخی از کشورهای غربی برای انزوای دیپلماتیک ایران در عرصه جهانی از سوی مسئولان تصمیم‌گیر این دولت اعلام شده است
دولت سیزدهم شعار اصلی خود در حوزه سیاست خارجی را، سیاست خارجی متوازن و گسترش روابط با کشورهای مختلف از جمله افریقا در حوزه های سیاسی به خصوص اقتصادی عنوان کرده است چرا که توسعه روابط با آفریقا از راهکار های موثر در مقابله با تحریم ها، دور زدن آنها و جلوگیری از تحقق سیاست برخی از کشورهای غربی برای انزوای دیپلماتیک ایران در عرصه جهانی از سوی مسئولان تصمیم‌گیر این دولت اعلام شده است.
برخی از کارشناسان آفریقا بر این باورند که کار با آفریقا و بهبودی روابط اقتصادی با کشورهای این قاره نیازمند حضور فعالانه اقتصادی در کشورهای آفریقایی ،ایجاد شناخت بهتر از فرهنگ و ظرفیت‌های این قاره و همچنین وجود اراده ملی در بین مقامات تصمیم‌گیر برای پیشبرد این هدف است در واقع به عبارتی دیگر باید گفت از جمله ملزومات گسترش روابط تجاری میان ایران با قاره آفریقا، گسترش و توسعه روابط بانکی میان ایران و این قاره، تقویت و توسعه بازاریابی اقتصادی، فعالیت هدفمند رایزنان اقتصادی ایران در این قاره و انتخاب سفرای قدرتمند از سوی ایران برای حضور در این کشورها ، گسترش حمل و نقل میان ایران و آفریقا، تلاش برای توسعه گردشگری میان ایران با کشورهای این حوزه و افزایش رفت و آمدهای مستمر دیپلماتیک است.
در این میان الجزایر یکی از کشورهای هدف افریقایی برای ایران است. الجزایر کشوری وسیع است که در شمال قاره آفریقا واقع شده است با کشورهای تونس، لیبی، نیجر، مالی، موریتانی و مراکش هم مرز است. دوواقع میتوان الجزایر را به نوعی دروازه ورود ایران به افریقای شمالی قلمداد کرد. لذا گسترش روابط تجاری با این کشور به نوعی میتواند دسترسی ایران به سایر بازارهای همسایه را نیز فراهم کند که خود امتیازی بزرگ است.
اخیرا محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در حاشیه ملاقات های دوجانبه خود با رؤسای مجالس حاضر در هفدهمین اجلاس اتحادیه پارلمانی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی پس از دیدار با صالح قوجیل رئیس مجلس امت الجزائر ابراز امیدورای کرده است روابط دو کشور در عرصه‌های دانش‌بنیان، اقتصادی و فنی و استارت آپ‌ها و پلتفرم‌هایی بتواند ظرفیت‌های دو کشور را به بروز و ظهور رساند و این اولین دستور کار در کمیسیون مشترک عالی دو کشور در تهران خواهد بود.
قالیباف پیش از سفر به الجزایر آفریقا را در شرایط فعلی یکی از فرصت‌های مهم مسائل اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام عنوان کرده بود و گفته بود گسترش روابط ایران و الجزایر به طور ویژه در این کنفرانس مد نظر است
قالیباف پیش از سفر به الجزایر آفریقا را در شرایط فعلی یکی از فرصت‌های مهم مسائل اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام عنوان کرده بود و گفته بود گسترش روابط ایران و الجزایر به طور ویژه در این کنفرانس مد نظر است.
از سوی دیگر الجزایر مانند کشورهایی چون نیجریه، مصر و سنگال به دنبال پیوستن به بریکس است و در صورت تحقق این امر و عضویت ایران در بریکس احتمال رشد تجارت ایران با کشورهای افریقایی افزایش می یابد.
الجزایر با نیروی کار ارزان و ذخایر غنی معدنی توجه قدرت های نوظهور را به خود جلب کرده است. به عنوان مثال پیش تر خبرگزاری رویترز از امضای تفاهم نامه ای میان چین و الجزایر برای استخراج ذخایر آهن خبر داده بود. رویترز هم چنین به قرادادهای دیگری میان دو کشور برای سرمایه گذاری به ترتیب به ارزش ۷ میلیارد دلار و ۶ میلیارد دلار برای تولید کود و ساخت کارخانه فسفات در این کشور خبر داده بود.
هم چنین به گزارش پایگاه خبری المانیتور، ۱۵۰۰ شرکت ترکیه ای در الجزایر مشغول به کار هستند و بیش از سی هزار نیروی کار را پوشش می دهند که شامل پروژه های محصولات نساجی، تاسیس شرکت اکتشاف نفت و گاز طبیعی، ساخت مجتمع پتروشیمی برای تولید پلی پروپیلن است. قطر نیز یکی دیگر از کشورهای منطقه است که وارد بازار الجزایر شده و در صنعت گردشگری آن سرمایه گذاری کرده است.
با توجه به حضور قدرت های اقتصادی نوظهور در افریقا به طور کلی و به طور خاص در خصوص الجزایر، فضا برای ایران چندان خالی از رقیب نیست و حضور جدی ایران در بازارهای الجزایر نیازمند فعال کردن دیپلماسی اقتصادی، نیازسنجی دقیق از بازارهای الجزایر، برگزاری مناقصه ها، همایش ها و کمیسیون های مشترک اقتصادی به منظور شناساندن فرصت ها و پتانسیل های اقتصادی در دو کشور و سایر اقدامات مربوطه است
بنابراین به نظر می رسد با توجه به حضور قدرت های اقتصادی نوظهور در افریقا به طور کلی و به طور خاص در خصوص الجزایر، فضا برای ایران چندان خالی از رقیب نیست و حضور جدی ایران در بازارهای الجزایر نیازمند فعال کردن دیپلماسی اقتصادی، نیازسنجی دقیق از بازارهای الجزایر، برگزاری مناقصه ها، همایش ها و کمیسیون های مشترک اقتصادی به منظور شناساندن فرصت ها و پتانسیل های اقتصادی در دو کشور و سایر اقدامات مربوطه است تا بتوان جای پای ایران را در بازارهای الجزایر که به نوعی دروازه ورورد ایران به شمال آفریقا است مستحکم تر کرد.
البته در ایران از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم روند توسعه تعاملات تجاری با کشورهای افریقایی شدت بیشتری به خود گرفته است. رئیسی که در تعاملات اقتصادی رویکرد شرق به محور را در نظر گرفته است در آگوست ۲۰۲۱ در سفر خود به گینه بیسائو اعلام کرد که «تهران توسعه همه جانبه روابط با کشورهای آفریقایی را دنبال خواهد کرد». او همچنین از قدرت‌های غربی انتقاد کرد که «عمدتاً به دنبال بهره‌برداری از منابع قاره آفریقا هستند در حالی که از نظر توسعه این قاره تغییر ایجاد نمی‌کنند». وی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران شریک واقعی خواهد بود و سیاست‌های منافع متقابل را با آفریقا دنبال خواهد کرد.بنابراین به نظر می رسد رئیسی پی به ظرفیت ها و پتانسیل های اقتصادی مغفول مانده افریقا برای ایران شده و سعی دارد با گسترش روابط تجاری علاوه بر استفاده حداکثری از این ظرفیت ها، راه را برای گشایش های اقتصادی برای ایران از طریق کاهش اثر تحریم ها و خلاص از فشارهای اقتصادی باز کند.
تلاش ایران برای حضور در قاره افریقا تنها به این موارد ختم نمی شود. پیش تر همایش هایی در خصوص شناسایی فرصت های تجاری در افریقا با حضور نمایندگان و سفرای کشورهای غرب افریقا و فعالان اقتصادی در ایران برگزار شده است که تجارت آزاد و ترجیحی بین ایران و کشورهای آفریقایی، ایجاد کریدورهای سبز گمرکی، لجستیک و انتقال ارز از محورهای اصلی آنها بوده است. هم چنین برگزاری کمیسیون های مشترک با کشورهایی چون نیجر، ساحل عاج، زیمبابوه و سایر کشورهای افریقایی در دستور کار دارد.
همچنین دی ماه سال جاری سید محمد صادق قنادزاده مدیرکل دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت ایران از آغاز فعالیت ۸ مرکز تجاری در قاره آفریقا تا پایان سال خبر داده و گفته بود این مراکز به شکل شبکه‌ای به فعالین اقتصادی که قصد تجارت در کشورهای کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی را دارند، خدمات می‌دهند.
نقطه قوت در خصوص الجزایر موضع مشترک تهران و الجزیره در خصوص مساله فلسطین است که هر دو کشور سیاست های مشابهی در خصوص رژیم اشغالگر اسرائیل در فلسطین دارند. از سوی دیگر مراکش بعنوان رقیب اصلی منطقه‌ای الجزایر در شمال آفریقا، روابط دیپلماتیک خود را با ایران در سال ۲۰۱۸ با متهم کردن تهران قطع کرد. البته تنش بین ایران و مراکش با پیوستن رباط به روند عادی سازی روابط با اسرائیل در کنار بحرین و امارات متحده عربی تشدید شد، روندی که ایران کاملاً آن را محکوم کرد.
در تحولی دیگر، در چارچوب ششمین اجلاس صادرکنندگان گاز در فوریه ۲۰۲۲ در تهران، عبدالمجید تبون، رئیس جمهور الجزایر با ابراهیم رئیسی دیدار کرد تا با همراهی قطر و روسیه برای همکاری بیشتر در مواجهه با قیمت بالای گاز با توجه به تاثیر بحران بهداشت کووید-۱۹ بر اقتصاد جهانی مذاکره کنند.
همچنین الجزایر همیشه از حق ایران برای توسعه فناوری هسته‌ای حمایت کرده است و پس از نزدیک روابط در ماه‌های اخیر، مکانیسم‌هایی برای گفت‌وگوی بیشتر از طریق ایجاد یک کمیسیون مشترک اقتصادی برای کار بر روی موضوعات مربوط به امور مالی، آموزشی و سلامت... ایجاد شده است.
نگاهی به روند تجارت ایران و الجزایر
به گفته مسئولان تجاری ایران، از اقتصاد بیش از ۱۱۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا، حجم تجارت ایران با این قاره عدد ۱.۲ میلیارد دلار است؛ این درحالی است که در سال‌های اخیر، سهم تجارت ترکیه با قاره آفریقا از کمتر از ۲-۳ میلیارد دلار به ۳۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است.
تجارت میان ایران و الجزایر در سال ۱۳۹۹ با یک رشد چشمگیر به بیش از ۱۲۳ میلیون دلار و در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۶۷ میلیون دلار بالغ شد و این در حالی است که آهن و محصولات فولادی عمده اقلام صادراتی ایران به این کشور بوده اند.
طی دو دهه اخیر محصولاتی به صورت سنتی همانند خشکبار (کشمش و پسته) از ایران به الجزایر صادر شده است اما بازار مصرفی این محصولات در الجزایر محدود است و این اقلام ظرفیت افزایش قابل توجه صادرات از لحاظ ارزشی را ندارند، اما فولاد یکی از محصولاتی است که میتواند در افزایش صادرات ایران نقش داشته باشد.
غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازگانی تهران در این رابطه اعلام کرده است در صورت رفع موانع بانکی و حمل و نقل میان دو کشور می توان رقم تجارت دو طرف را به ۵۰۰ میلیون دلار و در دراز مدت به ۲ میلیارد دلار رساند.
ایران و الجزایر هریک در منطقه سیاسی و اقتصادی خاورمیانه و شمال آفریقا از جایگاه ژئوپلیتیکی و پراهمیت و ظرفیت‌های زیادی برخوردار بوده و می‌توانند پرچم‌دار ارتباطات اقتصادی در این دو منطقه باشند
ایران و الجزایر هریک در منطقه سیاسی و اقتصادی خاورمیانه و شمال آفریقا از جایگاه ژئوپلیتیکی و پراهمیت و ظرفیت‌های زیادی برخوردار بوده و می‌توانند پرچم‌دار ارتباطات اقتصادی در این دو منطقه باشند. نفت و انرژی زمینه کاری مساعدی برای همکاری فعالین بخش خصوصی ایران در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی و تجهیزات انتقال گاز و خدمات پالایشگاهی به الجزایر فراهم آورده است. ایران در بخش انبوه‌سازی مسکن و صنایع مرتبط با صنعت ساختمان، خودرو تجهیزات و لوازم آن فرآوری محصولات کشاورزی لوازم خانگی انرژی‌های نو انتقال تکنولوژی و راه‌اندازی خطوط تولید صنایع مختلف به ویژه صنایع غذایی دارای تجربه و تکنولوژی پیشرفته بوده و به دنبال همکاری‌های مشترک با شرکت‌های الجزایری و استفاده متقابل از توانمندی‌های این کشور در حوزه‌های مختلف و محصولات تولیدی آن است.
از سوی دیگر با توجه به سابقه درخشان بخش خصوصی ایران در بهره‌برداری و فناوری استخراج معادن و همچنین مرغوبیت و کیفیت بالای معادن الجزایر به ویژه معادن فسفات و پتاس این کشور، بخش‌های خصوصی دو کشور می‌توانند همکاری‌های خوبی را در این زمینه پایه‌گذاری کنند.
موقعیت ویژه و بسیار مطلوب ترانزیتی و تجاری ایران و سهولت دسترسی به بازارهای ۱۵ کشور همسایه از جمله کشورهای قفقاز و آسیای میانه با جمعیتی بالغ بر ۴۰۰ میلیون نفر، برخورداری از ۶ منطقه آزاد، ۳۰ منطقه ویژه اقتصادی، زیرساخت‌های مناسب و مشوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی و موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای مجموعه‌ای از اهم توانمندی‌های ایران است که شرکت‌های الجزایری می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند.
متقابلاً ایران هم میتواند از مزایای موافقت‌نامه تجارت آزاد الجزایر با اتحادیه اروپا و کشورهای عربی و همین‌طور استفاده از مزایای عضویت الجزایر در اتحادیه کشورهای آفریقایی از نفوذ و فعالیت شرکت‌های الجزایری در کشورهای عربی-آفریقایی جهت صادرات کالاهای ایرانی از طریق الجزایر بهره ببرد. علاوه بر این‌ها نیاز بازار الجزایر به انواع محصولات اولیه پتروشیمی، پلاستیک، مس، تجهیزات ساختمانی، تجهیزات صنایع گاز و برق از جمله انواع ژنراتورها و لوله‌های انتقال آب، گاز و نفت توسط شرکت‌های ایرانی قابل تأمین هستند.
از سوی دیگر با جود تحریم ها علیه ایران یکی از راهکارهای تسویه مالی میان دو کشور تهاتر کالا است. در همین خصوص میتوان به صادرات فولاد از ایران در قبال واردات شکر، فسفات و یا سایر محصولات مورد نیاز ایران اشاره کرد که البته برای تحقق آن ایجاد بسترهای تهاتر کالا از سوی مسئولین واجب و ضروری است.
پیش تر محمد تولایی نایب رئیس اتاق مشترک ایران و الجزایر اعلام کرده بود پیمانکاران ایرانی پروژه‌های زیادی را در الجزایر انجام دادند که از این میان میتوان به پروژه‌های آب، فاضلاب و ساخت وساز و خودروسازی اشاره کرد. از سوی دیگر تعداد محدودی از فعالان اقتصادی نیز با تاسیس کارخانه در حوزه هایی مانند منسوجات وارد بازار الجزایر شده اند اما به طور کلی حجم روابط تجاری دو طرف چندان در مقایسه با پتانسیل های موجود فاصله زیادی دارد. یکی از چالش ها در این زمینه بحث لجستیک و حمل و نقل دریایی است زیرا کشتیرانی ایران برای ارسال چند کانتینر محوله به این کشور خط مجزای کشتیرانی در نظر نمی گیرد که این خود یکی از عوامل ایجاد محدودیت در تجارت دو طرف است.
نتیجه
با توجه به ظهور قدرت های اقتصادی نوظهوری چون افریقای جنوبی و عضویت آن در بریکس و هم چنین تلاش سایر کشورهای آفریقایی برای پیوستن به بریکس و هم چنین رقابت کشورهایی چون روسیه، ترکیه و چین برای حضور قوی تر اقتصادی در آفریقا لازم است ایران نیز در این وادی وارد شده و با تقویت مراودات اقتصادی با قاره سیاه از طریق برگزاری مناقصه، نمایشگاه های تخصصصی، فعال کردن دیپلماسی اقتصادی، اعزام هیات های تجاری به آفریقا برای سرمایه گذاری و دریافت سرمایه گذاری خارجی سهم خود را بازارهای بکر و گسترده افریقایی گسترش دهد.
به عقیده صاحبنظران حوزه افریقا، مهمترین موانع توسعه تجارت بین ایران و کشورهای آفریقایی در سال های گذشته علاوه بر عدم شناخت دقیق ظرفیت های این قاره از سوی دولتمردان و بازرگانان ایرانی ، فقدان زیرساخت‌های حمل و نقل تجاری مناسب در آفریقا، نبود ارتباطات بین بانکی و موانع فراروی انتقال پول و ضمانت‌نامه بین تجار و شرکت‌ها ایرانی و آفریقایی، شک و تردید تجار ایرانی در مورد وضعیت سیاسی و ثبات اقتصادی در کشورهای آفریقایی، بروکراسی اداری و زمان بر بودن فرایندهای تجاری و عدم آینده‌نگری و توجه به بازار رو به رشد این قاره عنوان کرده‌اند که حل این مشکلات مستلزم نگاه جدی تر از جانب مسئولین و الویت توسعه تجارت با افریقا در دستور کار است.
نظر شما