تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط ایران و پاکستان در طول تاریخ فراز و نشیبهای زیادی را تجربه کرده است به گونه ای که روابط فی مابین در برهه ای، با خشونت های فرقه‌ای، منافع متضاد، سیاست های خارجی متفاوت و فرصت های اقتصادی ناموفق مواجه شده و همین مسئله ارتباط دو کشور را در طول سال ها تیره کرده است. در میان، اسلام آباد هم به ندرت امکان روابط عمیق تر با همسایه غربی خود را مورد بررسی قرار داده است.
اگرچه پاکستان و ایران در بسیاری از بسترها و بخش‌های مختلف با یکدیگر همکاری می‌کنند، اما میزان همکاری اغلب مورد آزمایش قرار گرفته و مشخص شده که پاکستان عامل بخش عظیمی از بروز این تیرگی روابط در طول سالها بوده است. در حقیقت، پاکستان در غل و زنجیر محدودیت‌های خارجی خود، عمدتاً در قالب نفوذ آمریکا، عربستان سعودی و تحریم‌های ایران، همواره از پیگیری روابط عمیق‌تر خودداری کرده است.
با این حال، با در نظر گرفتن حسن همجواری و اشتراکات فراوان میان دو کشور، ایران تمایلی برای تقویت روابط دوجانبه نشان داده که نمونه اصلی آن خط لوله گاز ایران و پاکستان یا همان آی پی است.
در رقابت مستقیم با بندر گوادر پاکستان، هند به ایران کمک کرده تا به فعالسازی چابهار، به عنوان یک بندر بزرگ اقیانوسی در منطقه بپردازد. علاوه بر این، به هند کمک کرده تا به طور غیرمستقیم به منافع خود علیه پاکستان، به ویژه در مقابل بلوچستان و جنوب افغانستان، دست یابد.
آمریکا صریحاً مخالف هر نوع همکاری میان ایران و پاکستان بوده و پوشیده نیست که ابتکارات متعدد میان دو ملت را خراب کرده است
موانعی که زمانی می‌خواستند مانع توسعه روابط ایران و پاکستان در حوزه های اقتصادی و سیاسی شوند، اکنون در حال از بین رفتن هستند و راه را برای یک اتحاد بزرگ بالقوه هموار می‌کنند.
یکی از بزرگترین چالش هایی که پاکستان در رابطه با ایران با آن مواجه است، فشار از سوی متحد خود یعنی، ایالات متحده بوده است. آمریکا صریحاً مخالف هر نوع همکاری میان ایران و پاکستان بوده است. با این حال، پس از جنگ در اوکراین، نظر آمریکا تغییر کرده است.
با تهدید یک بحران شدید انرژی که به طور اجتناب ناپذیری در جهان توسعه یافته و در حال ضربه زدن به کشورهای در حال توسعه است، آمریکا با این وضعیت با تعامل مجدد با کشورهایی که زمانی متعهد شده بود، از آنها اجتناب کند، مقابله کرده است. در مارس ۲۰۲۲، پس از سال ها بیگانگی، یک هیئت بلندپایه آمریکایی با دولت نیکلاس مادورو در ونزوئلا، نفت خیزترین کشور جهان، ملاقات حضوری نادری داشت.
جالب‌تر اینکه دولت بایدن احساس کرده که توافق برجام با ایران باید احیا شود تا جمهوری اسلامی از تحریم‌ها رهایی یابد و از ذخایر گاز و نفت فراوان آن بهره مند شود. بر همین اساس، با وجود مذاکرات انجام شده در حالی که عده ای برجام را مرده و به بن بست رسیده می دانند، برخی احتمال دستیابی مجدد به یک توافق ولو به صورت محدود را برجسته می‌کنند. با این حال، بدون هیچ پایانی در اوکراین، به طور فزاینده ای آشکار می شود که ایالات متحده در حال اتخاذ نگرش ملایم تری نسبت به دشمنان نفت خیز خود، به ویژه ایران است.
برای پاکستان، هر گونه سرمایه گذاری با ایران خطر ناراحتی عربستان سعودی به عنوان متحد و نقش برادری را به همراه دارد و اگرچه پاکستان در جنگ سرد این دو کشور، از طریق آموزش، پشتیبانی و همکاری با نیروهای مسلح خود، به صراحت بی طرف مانده است
حال سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا این موضوع برای پاکستان در حال حاضر فرصت خوبی محسوب می شود یا خیر؟ پاکستان با این دو راه مواجه است که یا از آرامش غرب در حال حاضر استفاده کرده و به سرمایه گذاری بپردازد و با ایران معاملات و توافق نامه هایی را منعقد کند و یا این فرصت را به تاخیر بیندازد و در نهایت با خشم غرب مواجه شود.
پس از مانع امریکا، یکی دیگر از موانعی که پاکستان در مورد ایران با آن مواجه است، دخالتهای عربستان سعودی است. برای پاکستان، هر گونه سرمایه گذاری با ایران خطر ناراحتی عربستان سعودی به عنوان متحد و نقش برادری را به همراه دارد و اگرچه پاکستان در جنگ سرد این دو کشور، از طریق آموزش، پشتیبانی و همکاری با نیروهای مسلح خود، به صراحت بی طرف مانده، واضح است که اسلام آباد به طور غیرمستقیم در کنار ریاض قرار می گیرد. در نتیجه، اتحاد پاکستان با سعودی‌ها این کشور را از بررسی شرایط واقعی با ایران منع می‌کند.
با این حال، در سال گذشته نشانه‌های رو به رشدی از نزدیکی بین این دو رقیب سرسخت مشاهده شده است. از طریق میانجیگری های عراق و عمان، عربستان سعودی و ایران مایل به نشستن بر سر میز صلح بوده و پنجمین دور گفتگوهای مستقیم خود را برگزار کرده اند.
علاوه بر این، با توقف درگیری ها در یمن و همچنین بازگشایی دفتر نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی، تحلیلگران امیدوارند که دو کشور در نهایت به نوعی به توافقی دست یابند و امکان برقراری مجدد روابط دیپلماسی وجود داشته باشد. آنها معتقدند که این موضوع چندان دور از ذهن نیست.
در این میان، دستاوردهای پاکستان در پرتو چنین تحولاتی قابل توجه است. اسلام‌آباد نه تنها می‌تواند با تهران تعامل داشته باشد، بدون اینکه عربستان سعودی را از خود دور کند، بلکه می‌تواند آشتی بیشتر بین دو کشور را تسهیل کند و به عنوان میانجی اصلی صلح در منطقه ظاهر شود.
بر همین اساس، با رفع موانع همکاری، ایران و پاکستان می توانند راه را برای یک اتحاد بزرگ هموار کنند که این اتحاد می تواند دو شکل داشته باشد؛ یکی بعد اقتصادی و دیگری غیر اقتصادی. با این حال، نکته جالب توجه در اتحاد پاکستان و ایران نه در چشم انداز تجاری آنها و نه در پیوندهای فرهنگی، بلکه در این واقعیت است که این رابطه برای دو طرف سودمند است.
سنگ بنای اصلی روابط پاکستان و ایران، خط لوله گاز پاکستان_ایران در نظر گرفته شده؛ موضوعی که می تواند به طور همزمان به نفع هر دو طرف باشد
در خصوص مسائل داخلی، ایران و پاکستان هر دو با مسائل مبرمی در ابعاد مختلف مواجه هستند، اما هر دو طرف می توانند به یکدیگر کمک کنند تا مشکلات مربوطه خود را حل کنند. سنگ بنای اصلی روابط پاکستان و ایران، خط لوله گاز پاکستان_ایران در نظر گرفته شده؛ پیشنهادی که می تواند به طور همزمان به نفع هر دو طرف باشد.
این خط لوله ۱۹۰۰ کیلومتری که از پارس جنوبی تا پنجاب امتداد دارد، ارزشی غیرقابل ارزیابی برای پاکستان و ایران فراهم می کند. با این حال، همانطور که در حال حاضر قابل مشاهده است، گویی خط لوله گاز آی پی یک فرصتی است که در حال محو شدن است. علیرغم آغاز این پروژه که نزدیک به یک دهه از مطرح شدن آن میگذرد، خط لوله هنوز عملیاتی نشده است.
در حالی که سمت ایران، این خط لوله ساخته شده، طرف پاکستانی منتظر شروع ساخت است. دلایل فقدان ابتکار پاکستان به دلیل فشار خارجی فوق الذکر همراه با بی اعتمادی داخلی است که منجر به رها شدن زودهنگام این پروژه شده است.
با این حال، این موانع می تواند تغییر کرده و برداشته شود. تغییر سریع وجهه ژئوپلیتیک ایران و همچنین کاهش چالش‌های پاکستان در قبال سیاست خارجی می‌تواند موج جدیدی از یک اتحاد بزرگ بالقوه و روابطی مطلوب را ایجاد کند یه گونه ای که خط لوله گاز آی پی مجددا راه اندازی شده و در نهایت به نفع دو کشور باشد.
نظر شما