بازار؛ گروه آب و انرژی: شمارش معکوس برای آبگیری سد چشمیر شروع شده است. سدی که بسیاری از آن به عنوان گتوند ۲ نام می برند، قرار است که در دی ماه آبگیری شود. البته آنگونه که مجری اجرای این طرح به بازار می گوید هنوز مجوز کتبی برای آبگیری این سد صادر نشده است. چمشیر که پیشرفت حدودی ۹۴ درصدی را تجربه کرده، به گفته فعالان محیط زیست باعث ازبین‌رفتن بخشی از زمین‌های کشاورزی منطقه و افزایش شوری آب زهره خواهد شد چرا که این سد روی همان سازندی که گتوند را ساختند، یعنی سازند گچساران، بنا شده است. البته مجریان این طرح که مدعی اند که تمامی مجوزهای محیط زیستی این طرح اخذ شده، تاکید کرده اند که اگر سازمان محیط زیست امروز اعلام کنند این سد نباید آبگیری شود، قید آن را خواهند زد.
البته مخاطرات زیست محیطی تنها چالش آبگیری این سد نیست. مسئولین وزارت نفت مدعی اند که بهره برداری از این سد باعث می شود که برداشت ۱۰۰ میلیون بشکه نفت متوقف می شود. دعوای وزارت نفت و نیرو درباره آبگیری سد چمشیر در شرایطی است که مجریان این طرح مدعی اند که وزارت نفت سال ها پیش موافقت های اولیه خود را درباره احداث آن اعلام کرده اند و مطالعات زمین شناسی هم درباره آن صورت گرفته است. کار به جایی رسیده البته مجری سابق این طرح دلیل مخالفت های وزارت نفتی را مسائل سیاسی می داند.
جای خالی نگاه ملی به پروژه های عمرانی
سد و نیروگاه چمشیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره در دست ساخت است. این سد با ۹۵ درصد پیشرفت، با ارتفاع ۱۵۱ متر از تراز پی بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی ایران بوده که دارای مخزن ۲.۳ میلیارد مکعب، دریاچه‌ای به طول ۴۸ کیلومتر و مساحت دریاچه ۵۱ کیلومتر مربع در تراز نرمال است. گفته می شود که این سد علاوه بر تنظیم ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب برای کشاورزی پایاب، ۴۸۲ گیگاوات ساعت تولید برق در شرایط نرمال آبی خواهد داشت.
این روزها دعواهای سیاسی درباره بهره برداری از سد چشمیر این روزها حسابی بالا گرفته و خبری از نگاه ملی به پروژه ها نیست. وزارت نفت، نیرو و سازمان محیط زیست و کشاورزی روی منافع و خواسته های خود پافشاری کرده و توجیهات خود را منطقی می دانند. وزارت نفت مدعی است که آبگیری از این سد مانع برداشت ۱۰۰ میلیون بشکه نفت می شود و سازمان محیط زیست از مخاطرات زیست محیطی و شور شدن آن سخن می گوید. وزارت نیرو هم به عنوان متولی اصلی اجرای این سازه معتقد است که اگر سد چمشیر اگر امسال‌ابگیری نشود و یکسال آبگیری آن به تعویق بیفتد، عدم‌النفع بسیاری برای کشور خواهد داشت.
به گفته محضر نیا، نیروگاه این سد سالانه ۴۸۲ گیگاوات ساعت برق در سال تولید می کند که اگر آبگیری یک سال به تأخیر بیفتد، این مقدار تولید برق را نخواهیم داشت که عدم النفع آن با توجه به قیمت هرکیلووات ساعت برق صادراتی که حدود ۱۰ سنت یورو است، قابل محاسبه است.
او افزود: همچنین در صورت عدم آبگیری این سد در سال جاری، امکان جمع‌آوری حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب را از دست خواهیم داد که با توجه به اینکه این حجم عظیم آب در رودخانه زهره وارد دریا می شود، هزینه هر متر مکعب آبی که از دریا شیرین‌سازی شده و منتقل می‌شود، حداقل ۱.۵ یورو است که میزان عدم‌النفع گسترده در تأخیر در آبگیری سد چمشیر در این بخش نیز قابل مشاهده است.
البته فعالین محیط زیست مدعی اند که ۷۰ درصد سازه این سد در سازند گچساران است. علاوه بر این موضوع، تعداد زیادی فروچاله در محل قرار دارد که نشان‌دهنده قابلیت انحلال شدید در آن منطقه است و به محض آبگیری سد، هم احتمال فرار آب وجود دارد و هم به دلیل وجود نمک و گچ بخش عظیمی از مخزن با آبگیری حل می‌شود، در نتیجه وقتی این سد آبگیری شد، میزان شوری‌ای که در حال حاضر وجود دارد، در خوش‌بینانه‌ترین حالت دو برابر خواهد شد.
البته محضرنیا این ادعاها را رد کرده و می گوید که محدوده جنوب غرب ایران عمدتا از سازندهای گروه فارس تشکیل شده؛ این سازندها شامل پابده، گچساران، میشان و آغاجاری است. عمده سدهای جنوب غرب ایران بر روی این سازندها بالاخص گچساران قرار دارد؛ کوثر، مارون، گتوند، جره و... و. نمونه ای از این سدها هستند که آبگیری آنها مشکلی نداشته است.
مجری طرح چمشیر در پاسخ به این سوال که آیا در ساختگاه سد، گسل قرار دارد، افزود: بطور کل گسل به هر شکستگی پوسته زمین طی فرآیند تکتونیکی اطلاق می شود؛ یکی از مسائل مهم در ایمنی سدها، شناسایی دقیق گسلها در محدوده ساختگاه و اطراف آن می باشند. سدهای بتنی در ساختگاهی که دارای گسل فعال باشد ساخته نمی‌شوند.
به گفته او، در ساختگاه سد چمشیر هیچ گسل فعالی وجود ندارد. شاهد این موضوع علاوه بر مطالعات جامع انجام شده، بررسی پی پس از سنگبرداری و نیز بررسی حدود ۷ کیلومترتونل و گالریهای تکیه گاه های سد می باشد. اصولا در حفاری پی سدهای بتنی بعد از تمیز کردن سنگ، عملیات نقشه برداری شکستگی ها و ترکهای سنگ انجام می شود. در این زمان، کلیه درزها و ترکهای پی ثبت می شود. این کار در گالری ها نیز انجام می شود. با عنایت به بررسیها و نقشه های موجود و نیز شرایط سنگ پی سد، در سد چم شیر بحث گسل مطرح شده واقعیت ندارد.
مقایسه چمشیر با گتوند اشتباه است
کارشناسان محیط زیست چمشیر را گتوند ۲ نامیده و معتقدند که فاجعه ای بدتر از گتوند با بهره برداری از این سد به وقوع خواهد پیوست. اما صداقت مدیرعامل شرکت تهران سحاب(مشاور طرح چشمیر) با بیان اینکه سازند گچساران در بعضی از ممبرهای خود حاوی لایه های نمک است، گفت: در سد چمشیر با اکتشافات سطحی و زیرسطحی انجام شده شواهدی مبنی بر وجود نمک در سطح وجود ندارد و در بدترین حالت فاصله لایه های نمک از سطح زمین ۳۰۰ متر در عمق است؛ بنابر این قیاس این سد با گتوند که در سطح زمین لایه های نمکی دیده شده بود از اساس ایراد دارد.
او همچنین درباره وجود گنبد نمکی هم گفت: بطور کل این گنبدها در محدوده شرقی گسل قطر کازرون دیده می‌شود؛ این در حالیست که سد چمشیر در غرب این گسل قرار دارد؛ با این حال پیمایش سطحی و استفاده از تصاویر هوایی عدم وجود گنبد نمکی را تایید می‌کند.
به گفته خضر نیا، مجوز سازمان محیط زیست برای بهره برداری از این سد را اخذ کرده اند. به گفته مشیر مشاور فنی مدیرعامل گزارش ارزیابی زیست محیطی در سال ۱۳۸۸ به سازمان محیط زیست ارسال شده و سازمان بعد از بررسی های ویژه مجوز را صادر کرده است.
او ادامه داد: همچنین در هفته گذشته نماینده ویژه سازمان محیط زیست طی بازدید و جلسات کارشناسی با عوامل طرح بر عدم وجود مشکل زیست محیطی در این سد تاکید کرد.
خضر نیا درباره وضعیت کیفی رودخانه زهره قبل و بعد از آبگیری، ادامه داد: حدود ۳۰ درصد از آورد آب رودخانه زهره در شرایط دبی کم رودخانه (بهار، تابستان و پاییز) از کیفیت مناسبی برخوردار نیست. این در حالی است که ۷۰ درصد از آورد سالیانه آب رودخانه در زمستان و به صورت سیلاب‌های بزرگ و دارای کیفیت مناسب است.
مجری طرح چمشیر گفت: بنابراین برآیند آب داخل مخزن شرایطی به‌مراتب بهتری از آب رودخانه دارد. این موضوع با عنوان نقش تعدیل‌کنندگی کیفی آب پایین‌دست با ذخیره‌سازی سیلاب در ماه‌های تر و رهاسازی در طول سال، یکی از اهداف اولیه و مهم احداث سد است.
نفت چالش جدید نیرو
اما وزارت نفت از دیگر مخالفان آبگیری سد چمشیر است که معتقد است بهره برداری از این سد می تواند منافع این وزارتخانه را به خطر بیاندازد. اما مشیری مجری طرح بین سالهای ۹۴ تا ۹۸ این ادعاهای وزارت نفت را رد کرده و مدعی است که مطرح کردن این مسائل درست در سال آبگیری سد هم برای ما هم جای سوال دارد چرا که در زمان آغاز مطالعات در دهه ۷۰ برنامه ها از وزارت نیرو به وزارت نفت اعلام شد، از سال ۷۳ تا ۷۷ مباحث طرح و در تاریخ ۷۷.۱.۲۵ جلسه ای در شرکت نفت برگزار و نتایج صورتجلسه شد.
وی با بیان اینکه در جلسه مذکور اعلام شد که ۲ چاه بهره برداری و یک چاه مطالعاتی وجود دارد اما به موقع بلاک می شوند، افزود: تمام مسائل ایمنی مربوطه صورت جلسه شد اما در سال ۸۸ متوجه شدیم که ۸ چاه جدید حفاری شده است، البته بالای تاج بوده و در حریم عرضی دریاچه سد بوده است. در کمیسیون مشترک نفت و نیرو و تیم کارشناسی مناطق نفتخیز جنوب موضوع بررسی شده است.
او معقد است که مخالف وزارت نفت در این روزها بیشتر جنبه سیاسی دارد. چرا که آبگیری این سد تنها مسیر دسترسی به تاسیسات را از بین می برد که ما قول داده ایم یک راه جدید برای آن درست کنیم.
پای چینی ها در میان است؟
بسیاری اما دلیل آبگیری سد چشمیر را اصرار و پافشاری های پیمانکار چینی برای بهره برداری از آن اعلام می کنند. بر اساس آنچه اعلام شده تامین مالی این پروژه از طرف چین انجام شده و اگر در موعد مشخص به بهره برداری نرسد، ایران ناچار به پرداخت غرامت به چین می شود. اما مجری این طرح این ادعاها را رد کرده و رقم وام از چین را طرح را ۲۸۵ میلیون یورو اعلام کرد که طی ۴ سال پرداخت و مدت ۵ سال زمان بازپرداخت آن است.
به گفته او، بخش اول، اقساط تسهیلات دریافتی از چین پرداخت شده است.
احتمال لغو مجوز زیست محیطی چمشیر وجود دارد؟
بسیاری بر این باورند که آبگیری سد چمشیر باید متوقف شود. اما واقعا سوال اینجاست با توجه به سرمایه گذاری زیادی که برای ساخت این سازه صورت گرفته، امکان توقف آن در این مرحله وجود دارد. این همان سوالی است که علیرضا سعیدی، معاون فنی و پژوهش های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در پاسخ به آن گفت که : وقتی یک سد به مرحله آبگیری می رسد، طی ۴ مرحله، مجوز اخذ می کند که در گذشته به آن محوریابی می گفتند و اکنون، پیدایش نام دارد؛ مرحله بعد، مرحله توجیهی، سپس طراحی پایه یا فاز یک و در نهایت، فاز دوم یا طراحی جزئی نام دارد.
به گفته او، هر مرحله که به اتمام می رسد، برای رفتن به مرحله بعد باید از شورای فنی مجوز دریافت شود؛ بنابراین، وقتی یک سد به پیشرفت ۹۵ درصدی رسیده، یعنی تمام آن مراحل طی شده و مصوبه های فنی را اخذ کرده است.
سعیدی با بیان اینکه «در پایان مرحله طراحی پایه یا فاز یک، باید مجوز زیستی محیطی، تخصیص مجوزهای مربوط به پدافند غیرعامل و ...، اخذ شود تا اجازه ورود به فاز دوم را داشته باشد»، گفت: برای طرح چمشیر، تمام این مراحل طی شده، با تمام این تفاسیر، بعد از این که مصوبه فاز دو صادر شد؛ پس در واقع مجوز زیست محیطی این سد، صادر شده است.
معاون فنی و پژوهش های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران ادامه داد: برای طرح چمشیر، دو ورودی مربوط به آبگیری، در حال طی کردن این مراحل هستند تا مجوزهای نهایی آبگیری را اخذ کنند؛ تاکید می شود که مجوز زیست محیطی، مجوز تخصیص، مجوزهای پدافندی و غیره اخذ شده است و اکنون کمیته آبگیری داریم که متشکل از نمایندگان نهادهای مختلف و همچنین شورای فنی است که باید پس از بازدیدهای نهایی، مجوز آبگیری را صادر کنند.
نظر شما