تهمینه غمخوار؛ بازار: افغانستان یک کشور محصور در خشکی است که چشم انداز امنیتی و اقتصادی آن پس از دهه ها جنگ داخلی و جنگ قدرت بین دولت و طالبان، همچنان تیره و تار است. بر همین اساس، چشم انداز قوی این کشور برای آینده ای روشن تر، رونق تجارت با همسایگان من جمله ایران و به ویژه از طریق بندر چابهار است.
البته باید این مسئله را مد نظر قرار داد که صلح و ثبات در افغانستان بر عملکرد بندر نیز چابهار تأثیر خواهد گذاشت؛ یعنی اگر افغانستان ثبات نداشته باشد و وضعیت آشفته امنیتی در این کشور برقرار باشد، می تواند تلاش های سه جانبه بین هند، ایران و افغانستان برای بهره برداری از تاسیسات بندر چابهار را به خطر بیندازد.
به منظور انجام صادرات و واردات در سطح منطقه ای و بین المللی، تجار افغان باید از یکی از دو کشور همسایه ایران یا پاکستان عبور کنند تا به بنادر آبی راه یابند، در حالی که بازرگانان این کشور در حین انجام تجارت بین المللی از طریق بنادر چابهار و کراچی، تجربه و درس های کافی به دست آورده اند. از آنجایی که بنادر دریایی سرعت تجارت بین‌المللی را تسریع کرده و به عنوان یک بازدارنده در هزینه تجارت عمل می‌کنند، فعالیت‌های تجاری در بنادر تأثیر اقتصادی قابل توجهی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی دارد، زیرا برخی از کشورها ۶۰ درصد محموله‌های خارج از کشور را با استفاده از بنادر حمل می‌کنند.
با حفظ اهمیت بنادر در تجارت بین المللی، افغانستان دو گزینه پیش رو دارد: یکی چابهار و دیگری کراچی پاکستان. البته، تجارت افغانستان با پاکستان همیشه با نتایج ناگوار همراه بوده است. به دلیل عدم پایداری روابط اقتصادی و سیاسی بین دو کشور، تجار افغان در بندر تورخم (منطقه سرحدی بین جلال آباد افغانستان و خیبر ایجنسی شهر پشاور پاکستان) خسارات زیانباری را متحمل شدند در حالی که کامیون های آنها روزها منتظر ماندند و این امر منجر به از بین رفتن کالاهای بارگیری شد، زیرا بیشتر اقلام صادراتی افغانستان محصولات زراعتی گرانبها و محدود به زمان بود.
در سال ۲۰۱۸ بود که پاکستان مرزهای خود را به روی تجار افغان بست که در آن چندین تن کالا در دو طرف خط دیورند هدر رفت. وزارت تجارت و صنایع افغانستان گفته است که افغانستان در این مدت ۱۰۰ میلیون دلار خسارت دید و تا ۶۰۰۰ کانتینر کالای افغان در سمت پاکستانی خط دیورند گرفتار شد. پاکستان همچنین برای هر کانتینر از تاجران افغان در حالی که منتظر از سرگیری مرز بودند، روزانه ۵۰ دلار دریافت کرد. همچنین، پاکستان از مرزهای خود به عنوان اهرم فشار بر افغانستان برای دستیابی به اهداف خود استفاده کرد ضمن اینکه تعرفه های بالای ترانزیتی را برای کالاهای افغانستان در نظر گرفت.
ادامه بلاتکلیفی در مرز پاکستان ضرر بزرگی را برای افغانستان و تاجران آن ایجاد کرده است و به این کشور اجازه دسترسی ترانزیت زمینی را نداده است. بر همین اساس، این امر مانع بزرگی برای تجارت حیاتی افغانستان برای رسیدن به هند است که بزرگترین بازار محصولات کشاورزی این کشور در نظر گرفته می شود. از این رو، صادرکنندگان و واردکنندگان افغانستان که به دنبال راه تجاری جایگزین و پایدار اقتصادی بودند، بندر چابهار به عنوان یک مسیر تجاری را، به عنوان پایدارترین بندر برای رونق تجارت خود در نظر گرفته اند.
به منظور ارتباط افغانستان با استان زابل ایران در جهت روان سازی و تسریع تردد کالا، بزرگراه دلارام_زرنج با ۲۱۸ کیلومتر جاده در استان نیمروز به درخواست افغانستان توسط دولت هند طراحی و ساخته شد در حالی که هزینه این کار ۱۷۵ میلیون دلار گزارش شد. زابل ایران از طریق جاده ارتباط خوبی با بندر چابهار دارد. این جاده یکی از شلوغ ترین جاده های افغانستان است و یک مسیر تجاری مهم بین افغانستان، ایران و سایر نقاط آسیا را فراهم می کند.
از طرفی، جاده چابهار بسیار کوتاهتر و پایدارتر از هر مسیری در پاکستان است، و شاید کارآمدترین وسیله ای باشد که تاجران افغان می توانند به مقصد نهایی صادرات خود برسند یعنی جایی که هم اکنون ۸۰ درصد حمل و نقل بار افغانستان انجام می شود. علاوه بر این، مسیر چابهار، فرصت دسترسی به بازارهای دو کشور با جمعیت ۱.۴ میلیارد نفر را فراهم می کند، از زمانی که این بندر شروع به کار کرد، وابستگی افغانستان به پاکستان به میزان قابل توجهی کاهش یافت و تجارت با پاکستان در سال ۲۰۱۸ به ۵۰۰ میلیون دلار در مقایسه با ۲.۵ میلیارد دلار کاهش یافت.
در همین حال، بندر چابهار، واقع در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ایران، راه نجاتی است که افغانستان برای تقویت پتانسیل تجاری خود به آن نیاز دارد. در این میان، چنین فرصت تجاری باعث کاهش هزینه ها و درآمد بیشتر برای توانمندسازی اقتصادی و یکپارچگی بین المللی و همچنین رفاه و ثبات افغانستان کمک می کند.
پیش بینی ها نشان می دهند که ظرفیت اسمی بندر چابهار تا سال ۲۰۲۴ به ۸۶ میلیون تن برسد و افغانستان در نظر دارد در این عملیات سهم قابل توجهی داشته باشد
از سوی دیگر، ایران و هند یک سیستم چندوجهی ایجاد کرده اند و به طور کلی، این مسیرها کاهش ۶۰ درصدی هزینه های حمل و نقل و ۵۰ درصد کاهش در زمان حمل و نقل بین افغانستان، هند و سایر کشورهای آسیای مرکزی را فراهم می کند. بر همین اساس، تاجران افغان با اشتیاق به پیشنهادات تجاری و ترانزیتی قابل اعتماد چابهار پاسخ داده اند. ایران و هند تا حد ممکن معامله سودآوری را برای بازرگانان افغان فراهم کرده‌اند و در مرحله اولیه تخفیف ۳۰ درصدی در تعرفه‌های گمرکی، ۵۰ جریب زمین برای سرمایه‌گذاری افغانستان و تأسیسات خنک‌کننده رایگان ایجاد کرده اند.
پیش بینی ها نشان می دهند که ظرفیت اسمی بندر چابهار تا سال ۲۰۲۴ به ۸۶ میلیون تن برسد و افغانستان در نظر دارد در این عملیات سهم قابل توجهی داشته باشد. بر همین اساس می توان گفت که یک چشم انداز قوی و آینده ای روشن تر برای افغانستان وجود دارد. در نهایت، اقلام اصلی صادراتی افغانستان محصولات کشاورزی است که هند بزرگترین بازار آن است، به ویژه از آنجایی که پتانسیل بازار در بمبئی و گجرات زیاد است، جایی که چابهار به این ایالت ها حمل مستقیم دارد.
پیوند افغانستان و هند از طریق چابهار
همانگونه که گفته شد، اقلام اصلی صادراتی افغانستان محصولات کشاورزی است که هند بزرگترین بازار برای آن در نظر گرفته می شود، به ویژه از آنجایی که پتانسیل بازار در بمبئی و گجرات زیاد است، جایی که چابهار به این ایالت ها حمل مستقیم دارد. از این رو، پیوند بین افغانستان و هند می‌تواند بدون عبور از پاکستان ایجاد شود و این مسئله می‌تواند به روابط دیپلماتیک، امنیتی و اقتصادی بین دهلی نو و کابل کمک کند. افزون بر این، هند از طریق چابهار به چهار شهر افغانستان دسترسی دارد: هرات، قندهار، کابل و مزارشریف.
این موضوع به هند کمک خواهد کرد تا تجارت خود را با افغانستان تقویت کند. با این حال، بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ باعث ایجاد سطح مشخصی از عدم اطمینان شده است. محیط ژئوپلیتیک فعلی، چه منطقه ای و چه جهانی، فرصت هایی را برای هند ایجاد کرده تا بر عدم قطعیت های احتمالی غلبه کند. بر همین اساس، دهلی، بندر چابهار را وسیله ای برای دور زدن مسیرهای زمینی پاکستان در جهت دسترسی به بازارهای افغانستان و آسیای مرکزی می داند.
به عنوان یکی از سریع ترین اقتصادهای جهان، گسترش روابط تجاری و دسترسی به بازارهای جدید یک ضرورت برای هند است. دهلی نو به عنوان یک سرمایه گذار، بندر چابهار را وسیله ای برای دور زدن مسیرهای زمینی پاکستان برای دسترسی به بازارهای افغانستان و آسیای مرکزی می داند. افغانستان برای راهبرد «اول همسایگی» هند حیاتی است. هند در سال ۲۰۰۷ به افغانستان کمک کرد تا به عضویت کامل سارک درآید. این کشور در سال ۲۰۰۳ پس از ایجاد دولت موقت پس از مداخله ایالات متحده در سال ۲۰۰۱، موافقتنامه تجارت ترجیحی را با کابل امضا کرد.
بر اساس چارچوب کریدور حمل و نقل شمال-جنوب، هند، افغانستان و ایران در سال ۲۰۰۳ قرارداد بندر چابهار را امضا کردند که به هر سه کشور اجازه داد از بندر چابهار به عنوان یک مرکز تجاری استفاده کنند. هند در حال کار بر روی ساخت بندر چابهار در درجه اول برای رقابت با پروژه بندر گوادر و اتصال آن به کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب روسیه است. همچنین، هند قبلاً جاده ای به طول ۲۱۸ کیلومتر از دلارام به زرنج ساخته است ( شاهراه زرنج_ دلارام ) و اکنون در نظر دارد این جاده را به بندر چابهار متصل کرده و کالا را از این مسیر تحویل دهد.
افزون بر این، هند مشتاق استفاده از بندر چابهار برای اتصال کشورهای نفت خیز آسیای مرکزی از طریق جاده های میلک (ایران) و زرنج-دلارام (افغانستان) است. برای هند، این بندر که تنها ۹۴۰ کیلومتر از موندرا در گجرات فاصله دارد، چیزی فراتر از تسهیل جریان تجارت با افغانستان است. در عوض، توسعه چابهار جزء حیاتی استراتژی کلان این کشور برای ارتباط با آسیای مرکزی است.
توجیه هند برای توسعه بندر چابهار فراتر از منافع این کشور در افغانستان است. تقویت تجارت و اتصال منطقه‌ای و همچنین خنثی کردن نفوذ رو به گسترش چین در اقیانوس هند از دیگر اولویت‌های اصلی سیاست خارجی هند است.
نظر شما