تعمیق روابط تهران-ایروان با محوریت اقتصاد| ارمنستان ذینفع اصلی منطقه آزاد ایران و اوراسیا

بازار؛ گروه بین‌الملل: جمهوری ارمنستان موقعیت ژئوپلیتیکی بسیار دشواری دارد. از شرق با جمهوری آذربایجان هم مرز است که ارمنستان به دلیل اختلاف ارضی حل نشده بر سر قره باغ کوهستانی که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ ادامه دارد، روابط پرتنشی با آن دارد. علاوه بر این، نماد ملی ارمنستان، کوه آرارات، در ترکیه قرار داشته که اختلافات تاریخی با آن نیز دارد. همسایه شمالی ارمنستان یعنی گرجستان، طرفدار غرب است و به دلیل سیاست خارجی ایروان نسبت به روسیه، تقریبا رابطه سردی با تفلیس دارد.

یکی از شرکای کلیدی ارمنستان، فدراسیون روسیه است که جمهوری کوچک ماوراء قفقاز ۲.۹ میلیون نفری با آن ارتباطات مثبتی دارد. ارمنستان عضو همه سازمان‌های بین‌المللی به ویژه اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) است که توسط روسیه در فضای پس از فروپاشی شوروی تأسیس شده است. فدراسیون روسیه در حال حاضر ضامن اصلی امنیت ارمنستان و اولین شریک از لحاظ اهمیت در مسائل اقتصادی و دفاعی است.

احتمال تعمیق روابط اقتصادی تهران-ایروان

در جنوب، ارمنستان با جمهوری اسلامی ایران، دومین شریک مهم این کشور، مرز مشترک دارد. حمایت تهران از ایروان در درجه نخست به این دلیل است که گاها تقابل‌های سیاسی با ترکیه و آذربایجان مانند جنگ سوریه و کریدور زنگزور دارد و نمی‌خواهد شاهد تقویت مواضع رقبای ژئوپلیتیکی خود باشد. توجه به این نکته نیز حائز اهمیت بوده که ایران در حال برقراری روابط گرم با روسیه است و به همین دلیل تلاش می‌کند با کشورهایی که فدراسیون روسیه با آنها گفتگوی دوستانه دارد، روابط خوبی برقرار کند.

در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۲، نمایندگان ایروان و تهران توافقنامه همکاری در بخش گردشگری را امضا کردند. مردم ارمنستان مسیحی و ایران اسلامی علیرغم اختلافات مذهبی خود، رفتار بسیار خوبی با یکدیگر دارند که ریشه در تناریخ مشترک دارند و باید توجه داشت که ارمنستان بخشی از امپراطوری ایران بوده است. ذکر این نکته ضروری است که امروزه حدود ۲۰۰ هزار ارمنی در ایران زندگی می‌کنند. مقامات ایرانی بودجه‌ای را برای بازسازی بناهای میراث فرهنگی مرتبط با مردم ارمنستان اختصاص می دهند. در ایران بیش از ۴۰ کلیسای ارامنه وجود دارد.

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در ۱۸ بهمن ۱۳۹۱ سی امین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور را به همتای خود آرارات میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان تبریک گفت. این دیپلمات ایرانی خاطرنشان کرد: سال ۲۰۲۱ شاهد تقویت و گسترش روابط دوجانبه ایران و ارمنستان در بسیاری از بخش‌ها بود. وزیر امور خارجه ایران گفت که کشورش یکی از اولین کشورهایی بود که در سال ۱۹۹۲ با ارمنستان روابط دیپلماتیک برقرار کرد. حسین امیر عبداللهیان بر تمایل رهبری ایران برای تعمیق بیشتر مشارکت های دوجانبه و منطقه ای با ارمنستان تاکید کرد.

در ۹ فوریه ۲۰۲۲، در جریان مجمع بین المللی ارمنستان و ایران، رابرت بیگلریان، نماینده ارامنه در مجلس ایران، از لزوم ارتقای روابط بین دو کشور از روابط فرهنگی به همکاری‌های امنیتی تمام عیار صحبت کرد. به گفته این نماینده مجلس ایران، پیامدهای جنگ ۴۴ روزه ارمنستان و جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۰ و همچنین وضعیت به طور کلی بی‌ثبات در منطقه باید انگیزه جدیدی به توسعه روابط بین ارمنستان و ایران بدهد.

ایران اکنون به دنبال ارتقای جایگاه و توسعه صادرات صنعت خودروسازی خود است. در این راستا این کشور علاقمند به ایجاد مشارکت با ارمنستان در صنعت خودروسازی است. به گفته تهران، ارمنستان بستر مناسبی برای ورود خودروهای ایرانی به بازار EAEU است.

مقامات ایرانی بارها بر پتانسیل عظیم برای توسعه مشارکت با ارمنستان و سایر کشورهای همسایه در بخش خودرو تاکید کرده‌اند. مسعود کرباسی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران، در اینباره گفت: دو کشور متعهد به تعمیق همکاری در این زمینه هستند. وی همچنین افزود که ارمنستان قبلاً تمایل خود را برای سرمایه گذاری در صنعت خودروسازی ایران ابراز کرده و این فرصتی عالی برای صادرات احتمالی بیشتر خودرو به ارمنستان، بلکه سایر کالاها از طریق ارمنستان بیشتر به اوراسیا است. کرباسی استفاده از این شرایط را امیدوارکننده توصیه کرد و تاکید کرد: ارمنستان تنها کشور اتحادیه اوراسیا است که با ایران مرز زمینی دارد که فرصت‌های بسیار خوبی برای تجارت فرامرزی در آینده فراهم می کند.

به گفته میکائیل ملکمیان، نماینده سابق ارمنستان، ارمنستان و ایران فرصت‌های خوبی برای همکاری در صنعت خودرو دارند. ملکومیان اظهار داشت که تاکسی‌های تولید شده در ایران در سال‌های اولیه تشکیل ناوگان تاکسیرانی در ایروان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. کارآفرینان خودروهای ایرانی را به دلیل ارزان بودن ترجیح دادند.

اخیراً در ۲۹ مارس ۲۰۲۲، آرتاشس تومانیان، مشاور نخست وزیر ارمنستان و علی اکبر محرابیان، وزیر انرژی ایران در مورد اهمیت توسعه همکاری های دو کشور در بخش انرژی گفتگو کردند. علی اکبر محرابیان با برشمردن توانمندی‌های شرکت‌های ایرانی در صنعت خدمات مهندسی و فنی، حضور آنها در سراسر جهان را یادآور شد. به همین دلیل بود که او مذاکرات دوجانبه را برای بحث در مورد همکاری‌های احتمالی بین دو کشور آغاز کرد. نمایندگان دو کشور بر اهمیت گسترش روابط در بخش انرژی تاکید کردند.

در ۱۰ آوریل، حامد فروزان، مدیرکل امور بین الملل وزارت کار و تعاون ایران، از برنامه‌های تهران برای افتتاح یک مرکز تجاری در ارمنستان خبر داد. این مقام ایرانی همچنین از امضای قریب الوقوع تفاهم نامه همکاری بین دو کشور در زمینه تولید صنعتی و تجارت کالا و خدمات خبر داد. به گفته فروزان، این سند در سفر وزیر کار ایران به ارمنستان امضا خواهد شد. نماینده جمهوری اسلامی آمادگی دانشگاهیان ایرانی را برای کمک هر چه بیشتر جوانان ارمنی در آموزش حرفه‌ای اعلام کرد. علاوه بر این، دانشگاهیان ایرانی می‌توانند به ارمنستان مشاوره در زمینه بیمه و خدمات برای افراد دارای معلولیت و بازنشستگان ارائه دهند.

امروز شرایط متشنج در منطقه مانع از تقویت گفت‌وگو بین ایران و ارمنستان نمی‌شود. برعکس، یک وضعیت ناپایدار کشورها را وادار به اتحاد بیشتر می‌کند که منجر به تعمیق و گسترش مشارکت‌های دوجانبه سودمند می‌شود. می‌توان فرض کرد که در آینده قابل پیش بینی ارمنستان و ایران با شدت بیشتری در اقتصاد یکدیگر مشارکت خواهند داشت. مهمتر از همه، این به خاطر این واقعیت است که هم ایروان و هم تهران متحدان نسبتا کمی در منطقه دارند و بنابراین نیاز به ارتقای روابط بین دولتی به سطح جدیدی برای بقا و شکوفایی دارند. روسیه نیز می‌تواند نقش مثبتی در این روند ایفا کند.

ارمنستان به عنوان یکی از ذینفع‌ترین کشورها، مدت‌هاست که ایده ایجاد منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا را ترویج می‌کند. در سال ۲۰۱۵، این کشور به کمیسیون اقتصادی اوراسیا پیشنهادی برای بحث در مورد این پروژه ارائه کرد. ایروان اعلام کرد که آماده است به عنوان یک واسطه در مذاکرات اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود

ایروان مشتاق ایجاد منطقه آزاد ایران و اوراسیا

در حال حاضر که ایران در حال بازسازی روابط خود با شرکای قدیمی‌اش است. موضوع اصلی مذاکرات سران ایران و ارمنستان همانطور که در بالا اشاره شد، همکاری‌های تجاری و اقتصادی است. همچنین، پروژه کریدور بین المللی خلیج فارس – دریای سیاه بارها بین دوطرف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. همانطور که مشخص است، ارمنستان در حال حاضر در پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب مشارکت دارد و مسیر اصلی آن از ایران به اروپا از طریق جمهوری آذربایجان و روسیه می‌رود و البته هدف مسیر ارمنستان اتصال ایران و دریای سیاه از طریق گرجستان با کمک راه‌آهن است. این مسیر به ایران کمک می‌کند تا کالاهای خود را با حداکثر سرعت و حداقل هزینه به اروپا برساند و بر شدت تجارت در منطقه بیافزاید.

همچنین این واقعیت که ارمنستان یکی از اعضای اتحادیه اوراسیا است، چشم اندازهای بزرگی را برای همکاری ایران و ارمنستان به همراه دارد. از این حیث، ایران و ارمنستان برای یکدیگر جذابیت خاصی دارند و منافع متقابل خاصی دارند. ایران قصد دارد روابط اقتصادی خود را با کل اتحادیه اروپا از طریق ارمنستان گسترش دهد و به دریای سیاه دسترسی پیدا کند. ارمنستان به عنوان تنها عضو EAEU که دارای مرزهای مشترک با ایران است، قصد دارد با درو کردن تمام مزایایی که این امر مستلزم آن است، به یک واسطه تبدیل شود.

چشم انداز ایجاد یک منطقه آزاد تجاری بین اوراسیا و ایران، برای چشم انداز ارمنستان بسیار مناسب است. ایران، غنی از نفت و گاز، یکی از کشورهای ثروتمند خاورمیانه است و ایجاد منطقه آزاد تجاری بین آن و اتحادیه اوراسیا، ارمنستان را به یکی از اعضای کلیدی اتحادیه تبدیل خواهد کرد و آن را قادر می‌سازد تا از ترافیک حمل و نقل سود کسب کند.

افزایش تجارت بین اوراسیا و ایران مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مربوطه است. این امر برای ارمنستان نیز مفید خواهد بود، زیرا این کشور مدت‌هاست که آرزوی ایجاد یک ارتباط حمل و نقل گسترده با ایران را برای مدت طولانی دارد. در سال ۲۰۱۴، پروژه راه آهن ارمنستان-ایران توسط دولت ارمنستان تصویب شد، اما به دلیل کمبود بودجه اجرا نشد. همچنین فعالیت‌های حفاری معدنی پیچیده حدود ۳.۵ میلیارد دلار نیاز دارد. در صورت ایجاد منطقه آزاد تجاری بین ایران و اوراسیا، تمامی کشورهای عضو اتحادیه برای احداث این راه آهن سرمایه گذاری خواهند کرد.

ارمنستان به عنوان یکی از ذینفع‌ترین کشورها، مدت‌هاست که ایده اتیجاد منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا را ترویج می‌کند. در سال ۲۰۱۵، این کشور به کمیسیون اقتصادی اوراسیا پیشنهادی برای بحث در مورد این پروژه ارائه کرد. ایروان اعلام کرد که آماده است به عنوان یک واسطه در مذاکرات اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود.

به طور کلی، روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان از انگیزه ارمنستان حمایت می‌کنند. با این حال، ایجاد منطقه آزاد تجاری مستلزم یک دوره طولانی است که طی آن همه کشورها باید بر سر منافع خود به توافق برسند. بنابراین، ارمنستان برای شروع به کسب سود از همکاری با ایران، تصمیم به ایجاد منطقه آزاد اقتصادی ارمنستان-ایران گرفته است. سرمایه گذاری مشترک ایران و کشورهای اوراسیا در شهر مغری در مرز ارمنستان و ایران انجام خواهد شد. محصولات این شرکت‌ها در هنگام تحویل به بازارهای بازارهای EAEU و اروپا که تعدادی از اولویت‌های تعرفه‌ای را تحت سیستم GSP به ارمنستان ارائه می‌دهند، از عوارض گمرکی معاف خواهند بود.

این تحولات هم بر اقتصاد منطقه‌ای و هم بر اقتصاد جهانی تأثیر خواهد گذاشت. به هر حال، اگر اقتصاد ایران و اتحادیه اوراسیا بتوانند یکپارچه شوند، تقویت روابط تجاری ایران و اروپا منجر به بهبود روابط بین اروپا و اوراسیا خواهد شد. این ممکن است به تضعیف نفوذ ایالات متحده در اتحادیه اروپا منجر شود. لازم به یادآوری است که اکنون ایالات متحده آمریکا در حال تلاش برای تحمیل شراکت تجاری و سرمایه گذاری ترانس آتلانتیک به اروپا است که بسیاری از کارشناسان اروپایی آن را بسیار زیان آور می‌دانند. ممکن است کاملاً غیرممکن نباشد که اتحادیه اروپا متوجه شود که همکاری با EAEU در طول زمان برای اتحادیه اروپا جذاب‌تر می‌شود.