حذف ایران از لیست گزینه واردات گازی اسلام آباد؛ پاکستان چرا قید ایران را زد؟

بازار؛ گروه آب و انرژی: درست در روزهایی که مسئولان از تلاش برای افزایش صادرات گاز سخن می گویند، پاکستان اعلام کرده که قید گاز ایران را زده است. وزیر مشاور نفت و گاز پاکستان گفته که دیگر تمایل چندانی به پیشبرد طرح گازی ایران ندارد و به جای آن پیشبرد طرح انتقال گاز از ترکمنستان از طریق خط لوله موسوم به تاپی(TAPI) را انتخاب کرده است. آنگونه که مصدق مسعود ملک این مقام پاکستانی اعلام کرده ترس از تحریم ها و ریسک های احتمالی آن دلیل اصلی چنین تصمیمی بوده است.

البته هاشم اورعی کارشناس انرژی معتقد است دلایل این تصمیم پاکستانی ها تنها به تحریم ها و ریسک ناشی از مراودات تجاری با ایران ختم نمی شود.
او در گفتگو با بازار به عقب ماندگی صنعت گاز در ایران اشاره کرده و می گوید: ایران گازی برای صادرات ندارد و حتی در تامین نیاز داخلی خود هم به چالش خورده است. بر اساس آنچه جواد اوجی وزیر نفت ایران اعلام کرده، ما در روزهای سرد سال با کسری حدود ۲۴۰ میلیون متر مکعبی مواجه هستیم. کسری که امروز در صنعت گاز با آن مواجه هستیم حاصل یک سال و دو سال نیست. نتیجه ده ها سال کوتاهی و نبود برنامه ریزی است که امروز آثارش در اقتصاد ایران نمایان شده است.

این استاد دانشگاه صنعتی شریق که ناترازی گاز را سرعت گیری در مسیر توسعه اقتصادی کشور می داند، افزود: بر اساس آنچه اعلام شده اولویت تامین گاز در ایران بخش خانگی و تجاری است که سهم حدود ۳۷ درصدی از مصرف گاز کشور را به خود اختصاص داده است. در سال های گذشته شاهد بودیم که هر گاه با کسری گاز مواجه می شدیم، گاز بخش مولد اقتصاد یعنی نیروگاه ها و واحدهای تولیدی و صنعتی قطع می شد. به عبارت دیگر بخش مولد اقتصاد را فدای بخش غیر مولد می کردیم.

حذف ایران از بازارهای گازی منطقه

بر اساس گزارش اوپک ایران در سال ۲۰۲۱ دومین ذخایر بزرگ گازی اثبات شده در جهان را در اختیار دارد. آنگونه که در این آمارها آمده ذخایر گازی این کشور در سال ۲۰۲۱ بدون تغییر نسبت به سال قبل در سطح ۳۳.۹۸ تریلیون مترمکعب باقی مانده است. روسیه با ذخایر ۴۷.۷۵ تریلیون مترمکعبی در رتبه نخست جهان از این نظر قرار دارد و قطر با ذخایر ۲۳.۸۳ تریلیون مترمکعبی رتبه سوم را به خود اختصاص داده است.

اما حالا قطری که از نظر ذخایر در جایگاه بعد از ایران قرار دارد، بازارهای صادراتی را یکی پس از دیگری تصاحب می کند. همین چند وقت پیش بود که اعلام شد قطر با امضای قراردادی ۲۷ساله که «طولانی‌ترین مدت» قرارداد تأمین گاز در جهان محسوب می‌شود، متعهد به تأمین گاز طبیعی مایع (LNG) مورد نیاز چین شد. بر پایه این قرارداد که میان شرکت قطر انرژی و سینوپکِ چین منعقد شد، شرکت دولتی قطر سالانه چهار میلیون تن ال‌ان‌جی به چین صادر خواهد کرد.

حمید حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی که حضور در بازارهای جهانی گاز را مستلزم رفع تحریم ها می داند، گفت: برای حفظ تولید از پارس جنوبی سالانه باید ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در این میادین صورت گیرد. تامین این حجم از سرمایه از منابع داخلی شدنی است و باید به بازارهای بین الملل متصل شویم تا بتوانیم با استفاده از سرمایه های خارجی ظرفیت تولید خود را حفظ کنیم.

به گفته او، آمارهای موجود نشان می دهد که ناترازی گاز تا سال ۱۴۲۰ ادامه خواهد داشت. در چنین شرایطی چطور می توان به افزایش تولید و صادرات گاز به کشورهای دیگر امید داشته باشیم.

ارزانی مصرف گاز را بالا برد!؟

بر اساس گزارش اوپک، میزان مصرف گاز در ایران در سال گذشته میلادی برابر با ۲۴۳.۰۱۹ میلیارد مترمکعب بوده است که نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش ۴.۳ درصدی را نشان می‌ دهد. آمارها نشان می دهد که ایران به تنهایی معادل کل قاره اروپا گاز مصرف می کند. بسیاری از کارشناسان دلیل مصرف بالای گاز در ایران را قیمت های پایین آن می دانند. جالب است که بدانید هر خانواده ایرانی به طور متوسط ماهانه حدود ۳۵ هزار تومان پول گاز پرداخت می کند، یعنی رقمی کمتر از پولی که هر فرد برای قبض های موبایل می دهد. اورعی استاد دانشگاه شریف می گوید: قیمت گاز در ایران این سیگنال را به جامعه می دهد که این محصول بی ارزشی است.

این کارشناس انرژی که معتقد است قیمت انرژی همانند هر محصول دیگری باید در بازار عرضه و تقاضا قیمت گذاری شود، ادامه داد: مشکل از آنجا آغاز می شود که در صنعت گاز و دیگر حامل های انرژی، مدیریت، مالکیت، تولید و نظارت بر عهده خود دولت است. این در حالی است که دولت تنها باید نظاره گر بوده و سایر بخش ها توسط نهاد رگلاتور انجام شود.

اما و اگرهای سواپ برای صادرات گاز

اما برخی بر این باورند که ایران می تواند از محل سوآپ گاز روسیه به نوعی به هاب گازی منطقه تبدیل شود. ادعایی که کارشناسان انرژی امید چندانی به آن ندارد. اورعی اما این روش را راه کاری مناسب برای افزایش صادرات نمی داند. به گفته او، در شرایط فعلی برخی از کشورها حاضر به خرید گاز از روسیه نیستند. کشورهای که به صورت مستقیم از روسیه خرید نمی کنند؛ به طور قطع حاضر به واردات گاز روس ها از طریق ایران هم نخواهد بود.

او ادامه داد: کشورهای همچون هند و چین که توجهی به تحریم های اتحادیه اروپا نداشته و حاضر به به خرید و واردات گاز این مسکو هستند، چرا باید بخواهند این کار را به صورت غیر مستقیم و از مسیر ایران انجام دهند. با این اوصاف ایران نمی تواند از محل سوآپ گاز از روسیه بازارهای صادراتی خود را افزایش دهد.

پیامدهای تحریم ها برای ایران

وزیر مشاور نفت و گاز پاکستان اعلام کرد دولت اسلام‌آباد به دلیل چالش و ریسک تحریم‌ها، دیگر تمایل چندانی به پیشبرد طرح گازی ایران ندارد و به جای آن پیشبرد طرح انتقال گاز از ترکمنستان از طریق خط لوله موسوم به «تاپی» (TAPI) را انتخاب کرده است.

برخلاف خواسته افکار عمومی پاکستان و مطالبه صنعتگران و جامعه تجار این کشور همسایه برای بهره‌برداری از پروژه گاز ایران به جای خرید هنگفت گاز مایع از خارج و یا دل بستن به طرح گازی تاپی، دولت اسلام‌آباد اصرار بر تبعات تحریم‌ها و برداشتن گام های لرزان به سمت گاز ترکمنستان دارد.

اکسپرس تریبیون در گزارشی به نقل از اظهارات «مصدق مسعود ملک» وزیر مشاور امور نفت پاکستان نوشت که دولت این کشور برای غلبه بر بحران انرژی کار بر روی خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند TAPI را ادامه می‌دهد.

طرح خط لوله گاز موسوم به «تاپی» که نام آن از حروف اول نام چهار کشور حاضر در این طرح (به انگلیسی) شامل ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند تشکیل شده است، قرار است در صورت اجرا و تکمیل، گاز ترکمنستان را به به این سه کشور انتقال دهد.

این وزیر پاکستانی مدعی شد که کشورش از پیامدهای نقض تحریم‌های بین المللی مرتبط با ایران نگران است و به همین دلیل تمایلی به ادامه پیگیری دریافت گاز از ایران ندارد.

این گفته ها در شرایطی مطرح شده که رضا نوشادی مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز در ۸ آبان امسال گفته بود که خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان از سمت ایران تکمیل است ولی در سمت پاکستان اصلا شبکه‌ای وجود ندارد. اخیرا رئیس‌جهمور و مقامات پاکستانی گفته‌اند که قصد دارند این قرارداد را فعال کنند.

خط لوله گاز تاپی (TAPI) گاز ترکمنستان را به ترتیب به افغانستان، پاکستان و هند منتقل می‌کند. ایده خط لوله تاپی برای مقابله با خط لوله صلح ایران برای صادرات گاز به پاکستان و هند مطرح شد، خط لوله‌ای که در پایان دولت دهم در آستانه تکمیل و صادرات گاز ایران به پاکستان بود ولی با روی کارآمدن زنگنه به یکباره و به دلایلی نامعلوم این پروژه متوقف شد.

در واقع در سایه دیپلماسی انرژی منفعلانه وزارت نفت دولت یازدهم و دوازدهم و درحالیکه ایران امکان واردات گاز از ترکمنستان و صادرات به افغانستان و پاکستان و هند را داشت، احداث این خط لوله با حمایت آمریکایی‌ها و برای حذف ایران از بازار گاز منطقه طرح‌ریزی شده است.