تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و روسیه از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۱ روابط فزاینده و متغیری داشته اند. در نگاه اول، روابط نزدیک سیاسی دو کشور در سطوح دوجانبه، در قالب منطقه ای و بین المللی بوده در حالی که روابط تجاری، اقتصادی، فنی و نظامی نیز نوساناتی داشته است به طوری که سطح همکاری های اقتصادی و تجاری طی سه دهه گذشته، کمتر از ۴ میلیارد دلار باقی مانده است زیرا با وجود همکاری آنها در سه بحران بزرگ منطقه ای، این همکاریها فاقد نهادینه سازی و سازوکارهای پایدار بوده است.
در همین راستا، دو طرف به خصوص از زمان تشکیل دولت سیزدهم که اولویت روابط با همسایگان را در پیش گرفته و پس از اعزام وزیر خارجه خود به هند و میزبانی از چندین رهبر آسیای مرکزی، در صحنه دیپلماسی فعال تر شده، تلاش خود را در جهت گسترش روابط تجاری دوجانبه به کار گرفته اند و تا کنون دستاوردهای مهمی را در ابعاد تجاری با تشکیل جلسات متعدد میان بخش های مختلف اقتصادی برگزار کرده اند.
البته برخی از کارشناسان معتقدند که تنها دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم موجب نشده تا ایران به فکر توسعه روابط با روسیه باشد، بلکه جنگ اوکراین هم در پیشبرد اهداف ایران و روسیه به منظور توسعه سطح تجارت فی مابین تاثیراتی داشته است. با توجه به اینکه هر دو کشور از تحریم‌های غرب رنج می‌برند و می‌خواهند نظم جهانی به رهبری آمریکا را بر هم بزنند، موضوعات مهمی مانند توسعه روابط تجاری به ویژه راه اندازی کریدور شمال_جنوب، سناریوهای سوریه و افغانستان را در دستور کار خود قرار داده اند.
آنها می گویند: اگرچه روابط روسیه و ایران به دوران انقلاب اسلامی برمی گردد؛ اما مسکو به دلیل جنگ با اوکراین تحت تحریم‌های شدید غرب قرار گرفته است، به دنبال شرکای جایگزین در میان سایر کشورهای سنتی ضد غربی با هدف دور زدن محدودیت‌های تجاری می گردد و به نظر می‌رسد ایران یکی از امیدوارکننده‌ترین کشورها باشد.
پس از دیدارهای اخیر مکرر مقامات دو کشور چه اتفاقی افتاد؟
بر همین اساس، در سال جاری شاهد بی‌سابقه دیدارهای مقامات ارشد روسیه با همتایان ایرانی بودیم، از جمله سفر چند ماه گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به تهران که بحث ها از تحولات بین المللی و منطقه ای به روابط دوجانبه تغییر یافت. در این جلسات بحث های زیادی در مورد چگونگی دور زدن تحریم های غرب با کمک ایران مطرح شد ضمن اینکه این دیدارها به توافقات ملموسی نیز منجر شد.
به عنوان مثال، گازپروم قول سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری در بخش نفت و گاز ایران را داده است، در حالی که قطعات یدکی ایرانی برای وسایل نقلیه موتوری و هواپیما و همچنین خود وسایل نقلیه به روسیه صادر خواهد شد. همچنین تعداد پروازها بین دو کشور افزایش یافته است ضمن اینکه گردش تجاری آنها که در سال ۲۰۲۱ به ۴ میلیارد دلار رسیده بود، می تواند در آینده نزدیک به ۶ میلیارد دلار برسد.
البته ابراهیم رئیسی اعلام کرده این سطح «قابل قبول» نیست و قول داده تا تجارت دو طرفه را به ۱۰ میلیارد دلار در سال افزایش دهد. علاوه بر این، مقامات ارشد، یک هدف بلندپروازانه تری را تعیین کرده اند. جواد اوجی، وزیر نفت ایران، که ریاست مشترک کمیسیون را از طرف ایرانی برعهده دارد، چندی پیش گفت که تهران و مسکو قصد دارند تجارت خود را تا یک سال و نیم آینده به ۴۰ میلیارد دلار برسانند.
بر اساس، جدیدترین گزارش گمرک روسیه، افزایش ۴۴.۹ درصدی ارزش تجارت دو کشور در ۶ ماه اول سال ۲۰۲۲ در مقایسه با مدت مشابه سال نمونه تلاش دو کشور در جهت افزایش سطح مناسبات تجاری دو جانبه است.
به منظور توسعه این روابط، از ماههای گذشته اقداماتی از سوی مقامات و مسئولین مربوطه صورت گرفته است. در همین راستا، روسیه و ایران قرارداد تجاری دوجانبه ای را امضا کردند که در آن مراکز تجاری در سن پترزبورگ و تهران ایجاد شد. یک هیئت روسی به ریاست الکساندر نواک معاون نخست وزیر روسیه در پایان ماه مه برای ارتقای همکاری های اقتصادی به تهران سفر کرد. این هیئت شامل نمایندگانی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوطه، روسای مناطق روسیه که با ایران همکاری می‌کنند و نمایندگان بازرگانی بود. آنها با همتایان ایرانی خود دیدار کردند تا در مورد موضوعات کاملاً عملی گسترش همکاری ها، طرح های عملیاتی برای حوزه هایی مانند انرژی، حمل و نقل، کشاورزی، مالی، بانکی و گمرک گفتگو کنند.
از طرفی، برای توسعه و تعمیق بیشتر روابط دوجانبه، مقامات ایرانی به دنبال احیای پروژه کریدور شمال_جنوب به عنوان مهمترین پروژه اقتصادی مشترک با روسیه هستند؛ ضمن اینکه روسیه هم اکنون به دنبال احیای این پروژه است که سرنوشت آن در چند سال گذشته نامشخص بود. کریدور شمال_جنوب امروزه تنها موردی است که هنوز به آن دسترسی دارد.
این کریدور دقیقاً ۲۰ سال پیش توسط روسیه، هند و ایران مورد تایید قرار گرفته است و هدف از راه اندازی آن، ایجاد یک مسیر مواصلاتی از دایره وسیع اقیانوس هند از جمله خلیج فارس و نه تنها بخش ایرانی آن، بلکه جاده ای است که از بندر هند آغاز می شود. بمبئی از طریق دریا به بندر عباس در جنوب ایران می رسد و از طریق راه آهن از مرزهای قفقاز تا مرزهای شمال اروپا عبور می کند. این پروژه دارای مسیر دومی نیز است که از ایران به روسیه از طریق دریای خزر و شاخه سومی که از قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان در آسیای مرکزی می گذرد.
طرح استفاده مشترک بیشتر از کریدور شمال_جنوب شامل احداث یک خط ریلی است که می تواند کالاهای ورودی به بنادر دریای خزر ایران را به بندر جنوب شرقی چابهار برساند. این کریدور حمل و نقل می تواند از طریق استان سیستان و بلوچستان ایران به افغانستان برود. علاوه بر این، ساخت خط آهن از چابهار به حاجیگک در افغانستان که هند سرمایه گذاری های قابل توجهی در آن انجام داده است نیز در دست بررسی است.
بر همین اساس، نستراک بر بندر آستاراخان روسیه و چابهار ایران به عنوان پایگاهی برای حمل و نقل بیشتر به اوراسیا تاکید می کند در حالی که توسعه بندر جاسک و احداث مجتمع عظیم پتروشیمی و پایانه صادراتی در نزدیکی این بندر از پروژه‌هایی است که توسط دولت ایران به عنوان بخشی از استراتژی توسعه سواحل مکران اجرا می‌شود.
افزون بر این دیدارها و نشستهای برگزار شده میان دو کشور، اخیرا و در هفته گذشته، نشست شانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور بعد از سه سال، به میزبانی روسیه برگزار شد در حالی که وزیر نفت، ریاست هیات ایرانی این کمیسیون مشترک و الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه هم ریاست کمیسیون مشترک ایران و روسیه از سوی روسیه را برعهده داشت. در پایان آن نشست نیز چندین سند همکاری میان ایران و روسیه منعقد شد در حالی که از نظر وزیر نفت ایران، توافق‌های انجام‌شده در حکم نقشه‌ای برای سازه مستحکم همکاری‌های دو کشور در نظر گرفته می شود.
محورهای سند همکاری ایران و روسیه بر اساس گفته های معاون امور بین الملل وزارت نفت شامل موارد زیر است:
برقراری همکاری‌های بانکی گسترده برای ایجاد یک نظام پرداخت مناسب و قابل اتکا جهت تسهیل تجارت و سرمایه گذاری؛
بهره‌برداری کامل ایران از وام دولتی ۵ میلیارد دلاری روسیه به ایران و مذاکره جهت افزایش این مقدار به دو برابر؛
تجارت حامل‌های انرژی بویژه گاز، نفت خام و فرآورده‌های نفتی و توسعه بازارهای صادراتی گاز ایران با مشارکت طرف روس ؛ سرمایه‌گذاری طرف روس در بخش‌های مختلف صنعت نفت ایران خصوصاً توسعه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی و پالایش نفت ایران؛
گذردهی بار از کریدور شمال_جنوب به ویژه با تمرکز بر استفاده کامل از ظرفیت و زیرساخت‌های موجود و توسعه زیرساخت‌ها در ادامه ؛
انجام هماهنگی‌های لازم بین دو کشور در زمینه استانداردهای‌شان در زمینه اقلام و محصولات مختلف صنعتی، کشاورزی و غیره ؛
تبادل محصولات کشاورزی شامل واردات غله از روسیه و صادرات محصولات کشاورزی گرمسیری به روسیه و استفاده از موقعیت ایران جهت تبدیل شدن به هاب ترانزیتی و سوآپ محصولات کشاورزی روسیه؛
ایجاد صندوق مشترک برای سرمایه گذاری‌های منطقه‌ای و جهانی؛
ایجاد اتحادیه مناطق آزاد ایران و روسیه و توسعه این همکاریها به سایر کشورهای حاضر در کریدور شمال-جنوب؛
و توافق صندوق‌های ضمانت دو طرف برای صدور ضمانتنامه متقابل برای شرکت‌های هر طرف با هدف کاهش ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری
از این رو می توان گفت که توسعه روابط برای هر دو کشور مثمر ثمر است: از یک سو، روسیه ضروری ترین و برجسته ترین همسایه ایران است. از طرف دیگر، ایران به دلیل داشتن منابع طبیعی و موقعیت جغرافیایی عالی که نقش پل ارتباطی آسیا و اروپا را ایفا می کند، برای روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ یعنی ایران در حال تبدیل شدن به هسته اصلی پروژه های اتصال اوراسیا است که در مورد روسیه آن را به دروازه هند تبدیل می کند. ایران می‌تواند جایگاه خوبی را در بازار ۱۰۰ میلیارد دلاری روسیه به دست آورد که شامل صادرات مواد دارویی، مصالح ساختمانی، و لوازم آرایشی به این کشور است.
نظر شما