بازار؛ گروه بین‌الملل: قطر با معیارهای مختلف جغرافیایی، جمعیتی و اجتماعی کوچک است. از شمال تا جنوب این کشور فقط حدود ۱۶۰ کیلومتر فاصله دارد و جمعیت کلی آن تنها ۲.۹ میلیون نفر است که ۸۸ درصد یا ۲.۱ میلیون آن را مهاجرانی تشکیل می‌دهند که برای کار به کشور آمده‌اند. هندی‌ها با بیش از ۷۰۰۰۰۰ یا ۲۱.۸ درصد از کل، بزرگترین گروه از کارگران مهاجر را تشکیل می‌دهند.
از آنجایی که قطر برای میزبانی جام جهانی فوتبال در ماه نوامبر آماده می‌شود، درک موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور در غرب آسیای امروزی که به سرعت در حال توسعه بوده، مهم است. باید توجه داشت که میزبانی چنین رویدادهایی با پیامدهای جهانی، بازتابی از نفوذ اقتصادی و سیاسی یک کشور است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۸ که پکن میزبان بازی‌های المپیک تابستانی بود، بقیه جهان متوجه شدند که چین در صحنه جهانی قدرتمندتر شده است.
ظهور خود دوحه در ژئوپلیتیک غرب آسیا اغلب در پس زمینه محاصره اقتصادی اعمال شده توسط اعضای شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کشور به دلیل ذخایر عظیم گاز طبیعی خود موفق به ثبت رشد اقتصادی تصاعدی شد. به هر حال، این کشور پنجمین تولیدکننده بزرگ این کالای مهم در جهان بوده که برای امنیت انرژی جهانی بسیار مهم است.
با رشد اقتصاد قطر، سیاست خارجی آن نیز در حال تغییر است. سه رویداد مهم در گذشته بر دیدگاه جامعه بین‌المللی نسبت به قطر تأثیر گذاشته است؛ اعتراضات بهار عربی که ساختارهای سیاسی طولانی‌مدت در منطقه را به چالش کشید، بحران دیپلماتیک در شورای همکاری خلیج فارس و نقش قطر در افغانستان به عنوان میانجی بین ایالات متحده و طالبان.
تلاش برای نزدیکی بیشتر تهران-دوحه
بسیاری از کشورهای عربی خلیج فارس که اغلب بر سر سیاست‌های خود در قبال ایران اختلاف نظر داشته‌اند، در حال بررسی و در برخی موارد گسترش همکاری با تهران هستند. عربستان سعودی و ایران در سال گذشته در چندین دور شرکت کرده‌اند- اما هنوز روابط دیپلماتیک رسمی خود را از سر نگرفته‌اند- و امارات متحده عربی و ایران در پایان سال۲۰۲۱ دیدارهای دیپلماتیک در سطح عالی داشته‌اند که نویدبخش ذوب یخ روابط دوجانبه را می‌دهد. و اخیراً قطر میزبان ابراهیم رئیسی در اولین سفر رسمی خود به یکی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بود که بعنوان اولین سفر رئیس جمهور ایران به قطر در ۱۱ سال گذشته بود.
هنگامی که رئیسی در ماه فوریه با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر دیدار کرد، دو رهبر ۱۴ توافقنامه برای همکاری بیشتر در زمینه حمل و نقل هوایی، تجاری، کشتیرانی، رسانه‌ها، لغو ویزا، برق، آموزش و فرهنگ امضا کردند. رئیسی در سخنانی گفت که معتقدیم سطح همکاری های موجود بین کشورهای منطقه با روابط احتمالی تناسبی ندارد. ایران به دنبال تقویت این روابط است زیرا هدف ما همگرایی منطقه‌ای است.
سفر رئیسی به دوحه نشان‌دهنده برخی خوش‌بینی‌ها در مورد بازگشت به توافق هسته‌ای برنامه جامع اقدام مشترک با ایران، لغو برخی تحریم‌های آمریکا و بهبود روابط بین ایران و برخی کشورهای عربی خلیج‌فارس بود. ایران با بهبود روابط منطقه‌ای با همسایگان خود به‌ویژه در تجارت و سرمایه‌گذاری به دنبال تضمین سود اقتصادی بیشتر است. سفر رئیسی به دوحه، مذاکرات عربستان سعودی و ایران و دیدارهای بلندپایه مقامات اماراتی و ایرانی در سال۲۰۲۱ نشان دهنده درجات مختلفی از شتاب در جهت بهبود روابط بین کشورهای عربی خلیج فارس و ایران است.
طی تحریم قطر توسط عربستان و امارات از ژوئن ۲۰۱۷ تا ژانویه۲۰۲۱، روابط قطر با ایران گسترش یافت. بلافاصله پس از آغاز تحریم، ایران چندین هواپیما با مواد غذایی به قطر ارسال کرد تا کمبود مواد غذایی ناشی از تحریم تجاری را کاهش دهد. قطر ایرویز نیز از حریم هوایی ایران برای دور زدن محدودیت‌های حریم هوایی ناشی از تحریم‌های عربستان سعودی، امارات و بحرین استفاده کرد.
در دوران تحریم، واردات قطر از ایران از ۱۰۰ میلیون دلار به ۴۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ افزایش یافت. درست قبل از سفر رئیسی به دوحه، علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرد: مبادلات تجاری ایران و قطر در حال حاضر رقم کوچکی در حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار است، در حالی که پتانسیل افزایش آن به یک میلیارد دلار در سال آینده وجود دارد.
هدف افزایش روابط تجاری دوجانبه قطر و ایران به یک میلیارد دلار و ایجاد پیوندهای نزدیک بین گروه‌ها و موسسات تجاری ایران و قطر است. ارزش فعلی تجارت قطر و ایران در مقایسه با روابط تجاری قوی ایران با امارات، که بزرگترین شریک تجاری تهران در شورای همکاری خلیج فارس است، نسبتا پایین است. قطر همچنین در حال بهبود روابط دیپلماتیک با ایران بوده و به دنبال ایفای نقش گسترده‌تری به عنوان میانجی است. قطر پیشنهاد کمک به میانجیگری بین ایالات متحده و ایران در مورد مذاکرات هسته‌ای را داده و برخی گزارش‌ها نشان می.دهد که دوحه می‌تواند گفتگوهای غیرمستقیم بین ایالات متحده و ایران را تسهیل کند.
وعده همکاری بیشتر قطر و ایران
همچنین رئیسی در جریان سفر خود و در نشست کشورهای صادرکننده گاز در دوحه از۲۱ تا ۲۲ فوریه سال ۲۰۲۲ در بحبوحه افزایش تنش‌ها روسیه و غرب بر سر اوکراین و نگرانی‌های فزاینده در مورد ثبات بازارهای جهانی انرژی، شرکت کرد. قطر و ایران دارای بزرگترین میدان گازی جهان یعنی پارس جنوبی/میدان شمالی هستند. پروژه‌های گاز طبیعی مایع (LNG) ایران به دلیل تحریم‌های بین المللی مرتبط با هسته‌ای و آمریکا متوقف شدند. با این حال، این پتانسیل بسیار زیاد در این موضوع دارد، چون ایران دارای دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی و چهارمین ذخایر بزرگ نفت در جهان است.
در جریان سفر رییسی، قراردادهای همکاری ایران و قطر با طرح‌هایی برای اتصال شبکه‌های برق، بهبود هماهنگی بین مناطق آزاد تجاری و تقویت تجارت، سرمایه گذاری و گردشگری به امضا رسید. فراتر از بخش‌های کلیدی اقتصادی، سایر توافق‌نامه‌ها بر بهبود همکاری‌ها و مبادلات آموزشی، به‌ویژه در علم و فناوری متمرکز بودند. همچنین مقامات ایرانی و قطری در مورد پروژه‌هایی مانند ساختن تونل بین دو کشور که طولانی‌ترین تونل جهان با جاده و راه آهن خواهد بود، در راستای تسهیل در جابجایی بیشتر مردم و کالاها گفت‌وگو کردند.
اما می‌توان حدس زد که در حال حاضر ایجاد کریدور قطر-ایران-ترکیه با دو ماهیت انرژی و کالا محتمل‌ترین گزینه همکاری باشد. البته در دوران تحریم قطر توسط کشورهای عربی، این کریدور برای انتقال کالاهای ترکیه به عنوان شریک استراتژیک دوحه از خاک ایران مورد استفاده قرار گرفت و به نظر می رسد در آینده نزدیک به ویژه در حوزه انرژی مورد استفاده قرار بگیرد.
باید توجه داشت که ایران و قطر در میدان پارس جنوبی سهیم هستند که متاسفانه ایران نتوانسته همانند قطر از منابع خود بهره‌برادری کند، موضوعی که دوحه از آن برای تقویت مناسبات اقتصادی و سیاسی با کشورهای اروپایی به ویژه پس از جنگ اوکراین استفاده می‌کند. حالا با توجه به نیاز روزافزون غرب به انرژی و تصمیم ترکیه مبنی بر تبدیل شدن به عنوان هاب گازی منطقه، همکاری سه‌جانبه قطر-ایران-ترکیه می‌تواند در انتقال منابع گازی مشترک در پارس جنوبی از طریق ترکیه به اروپا بسیار تأثیرگذار باشد. همچنین با توجه به احتمال تشدید دوباره روابط قطر با همسایگان عرب خود، ایجاد کریدور سه‌جانبه می‌تواند نیازهای کالایی این کشور بویژه در حوزه مواد غذایی را تأمین کند.
همچنین یکی از موارد همکاری ایران و قطر، استفاده از ظرفیت قرارداد عشق آباد بود که ابتدا بین چهار کشور قزاقستان، ترکمنستان، ایران و عمان امضاء شد که سپس قطر نیز در پی پیوستن به آن بود تا از طریق به بازار آسیای مرکزی دسترسی باشد و همچنین بتواند با اتصال به بنادر ایران از ظرفیت همکاری بندری دو کشور استفاده کند که تا امروز این امر به علت تعلل دوحه محقق نشده است.
البته پتانسیل همکاری ایران و قطر محدود به حوزه انرژی یا ترانزیت نیست بلکه در بخش کشاورزی نیز به دلیل محدودیت های قطر، ایران بهترین گزینه برای تامین نیازهای دوحه است. برای مثال، اخیرا و در ۲۷ شهریورماه سال جاری و در فاصله چند ماه تا آغاز جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، بزرگترین قرارداد تجاری جهان در حوزه زعفران بین ایران و قطر برای انتقال و فرآوری ۲۰۰ تن زعفران با ارزش اولیه ۳۰۰ میلیون دلار، با حضور شخصیت‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور به امضا رسید و حتی نخستین محموله از این قرارداد بارگیری و جهت فرآوری به این کشور ارسال شد. بنابراین، مورد زعفران را می‌توان به سایر محصولات کشاورزی تعمیم داد.
البته در کوتاه مدت و در فاصله یک ماه مانده به آغاز جام جهانی، دو کشور می‌توانند در پذیرایی از تماشاگران فوتبال همکاری کنند. بطوریکه مشارکت و همکاری ایران با قطر برای برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ می‌تواند نقطه عطفی در معرفی ظرفیت‌های گردشگری کشورمان به تماشاگران شرکت کننده در جام جهانی ۲۰۲۲ و گردشگران خارجی باشد اما به نظر می‌رسد که سایر کشورهای منطقه مانند امارات و عربستان و حتی عمان در تامین زیرساخت‌ها و جذب گردشگران فوتبال عملکرد بهتری نسبت به ایران داشته باشند.
در مجموع، با توجه به تحولات ژئوپلتیکی در شرق اروپا و خاورمیانه اهمیت اقتصادسیاسی قطر در سطح بین الملل افزایش می یابد. ایران نیز بعنوان همسایه قدرتمند قطر می‌تواند همسو با قطر در این تحولات حرکت کند به شرطی که همکاری‌های دوجانبه افزایش و سطح مبادلات دو کشور حداقل به یک میلیارد دلار برسد. البته با در نظر گرفتن پتانسیل‌های اقتصادی دو کشور، حتی در کوتاه مدت نیز این رقم دور از انتظار نیست.
نظر شما