نگاهی به روابط تهران- باکو؛ از سواپ گازی تا افزایش مناسبات تجاری

بازار؛ گروه بین الملل: مبادلات تجاری ایران و جمهوری آذربایجان طی سالهای اخیر روند رو به رشدی داشته است. جمهوری آذربایجان در طی این سالها اقدام به بررسی و رفع موانع پیش روی گسترش روابط تجاری کرده است که از میان آنها میتوان به تغییرات در قوانین بانکی و تبدیل سازمان های دولتی به خصوصی اشاره کرد. لغو روادید از سوی ایران و رفع موانع واردات بخشی نیز از جمله اقدامات ایران به جهت گسترش روابط تجاری و اقتصادی با آذربایجان بوده است.

آذربایجان بازار هدف بسیاری از محصولات و کالاهای ایرانی می باشد. مرزهای مشترک زمینی و دریایی یکی از دلایل اصلی روابط تجاری ایران و آذربایجان است.

اقلام صادراتی ایران به جمهوری آذربایجان کدامند؟

لوازم برقی و ماشین آلات، آلومینیوم و مصنوعات سنگی، آهن و فولاد، کاغذ و مقوا، نمد و پارچه، پوشاک، مصنوعات شیشه ای، گچ، سیمان، کاشی و سرامیک، لوله های ABS و سنگ ساختمانی برخی کالاهای صادراتی ایران به آذربایجان هستند. با توجه به جایگاه ایران در صنایع پتروشیمی و تولیدات محصولات پلاستیکی، موارد یاد شده نیز بخش عمده ای از کالاهای صادراتی به این کشور را تشکیل می دهد. خشکبار، صیفی جات، میوه، سبزیجات و نباتات، گندم، روغن های حیوانی و گیاهی و دانه میوه نیز جزء کالاهای کشاورزی صادراتی ایران به این کشور هستند.

از جمله کالاهای وارداتی ایران از جمهوری آذربایجان میتوان به توتون و تنباکو، چوب و مبلمان، فرآورده های غلات و محصولات صنعت آردسازی و… اشاره کرد.

روابط تجاری نزدیک دو کشور موجب شده در شش ماهه اول امسال میزان صادرات ایران به آذربایجان به بیش از ۳۶۰ میلیون دلار برسد که رشد ۷۲ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان میدهد. دو کشور در پانزدهمین نشست کمیسیون اقتصادی مشترک خود توافق کرده بودند حجم مبادلات تجاری را به بیش از یک میلیارد دلار برسانند.

در سال ۹۹ گمرگ ایران با انتشار گزارشی اعلام کرد که یک میلیون و سه هزار و ۸۷تن کالا به ارزش ۵۱۰میلیون و ۹۸۷هزار دلار به آذربایجان صادر شد که نسبت به سال ۹۸ از لحاظ وزنی ۱۱ درصد و از لحاظ ارزش ۱۸ درصد افزایش صادرات داشتیم.

در این گزارش آمده است که ۳۹۶هزار تن کالااز مسیر زمینی و مابقی از مسیر ریلی و دریایی به جمهوری آذربایجان صادرات کالای ایرانی صورت گرفته است.

روابط سیاسی ایران و جمهوری آذربایجان

تلاش ایران همواره بر ایجاد روابط دوستانه مبتنی بر حسن همجواری و احترام متقابل با همسایگان بوده است و این روند در دولت سیزدهم نیز با شتاب بیشتری دنبال می شود.

در خصوص جمهوری آذربایجان نیز این نکته شایان ذکر است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۰، ایران کمک های فراوانی به جمهوری آذربایجان و نخجوان ارایه کرد که از میان آن ها میتوان به سرمایه گذاری، توسعه زیرساخت‌ها، ارایه کمک‌های انسان دوستانه به نیازمندان و آموزش‌های نظامی به ارتش جمهوری آذربایجان اشاره کرد. ایران همزمان برای آتش‌بس بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و خاتمه درگیری بین طرفین تلاش کرد که به امضای قرار داد آتش‌بس بین طرفین در سال ۱۳۷۱ انجامید.

دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن خود سیاست دوستی و ارتقای همکاری با همسایگان را سر لوحه اقدامات خود قرار داده است. در همین راستا سید ابراهیم رییسی، رییس جمهوری ایران در دیداری با همتای آذربایجانی خود الهام علی اف گفته بود: ایران آمادگی دارد ظرفیت عظیم خود را برای حل اختلافات آذربایجان و ارمنستان بکار گیرد

در طی درگیری نظامی میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ که در مهرماه سال ۹۹ روی داد و ۴۴ روز به طول انجامید، ایران با اعلام بی طرفی، مکررا طرفین را به خویشتن داری و حل و فصل مسالمت آمیز درگیری ها دعوت کرده بود.

دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن خود سیاست دوستی و ارتقای همکاری با همسایگان را سر لوحه اقدامات خود قرار داده است. در همین راستا سید ابراهیم رییسی، رییس جمهوری ایران در دیداری با همتای آذربایجانی خود الهام علی اف گفته بود: ایران آمادگی دارد ظرفیت عظیم خود را برای حل اختلافات آذربایجان و ارمنستان بکار گیرد. رییسی پیشتر نیز گفته بود روابط ایران با آذربایجان فراتر از روابط همسایگی است.

الهام علی اف در تیر ماه سال جاری در سفر خود به تهران و در دیدار با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده بود روابط تهران و باکو با جدیت در حال پیشرفت است. علی اف در این دیدار گفته بود: بعد از جنگ دوم قره باغ و بازگشت سرزمین‌های اشغال شده آذربایجان به وطن، شرایط بسیار مناسبی برای بهره برداری از ظرفیت‌های بالقوه مشترک در حوزه‌های ترانزیتی، نفتی، تجاری و انرژی فراهم شده که باید با مساعی مشترک فعال شوند.

علی اف گفته بود روابط تهران و باکو بر اساس اراده قاطع رهبران دو کشور بدون تأثیر پذیری از فشار کشورهایی که مایل به مناسبات دوستانه و گرم ما نیستند با جدیت در حال پیشرفت است.

امضای قراداد سواپ گازی میان ایران و جمهوری آذربایجان

سال گذشته ایران تفاهم‌نامه دو برابر شدن میزان سواپ گاز ترکمنستان به آذربایجان را امضا کرد. بر اساس این قرارداد حدود ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان از مسیر ایران به آذربایجان منتقل می‌شود و ایران بخشی از این گاز را به عنوان حق ترانزیت یا سواپ فی برمی‌دارد.

نکته بسیار مهم در این قرارداد، عدم نیاز به مبادلات مالی برای اجرای آن است که باعث می‌شود اجرای قرارداد بسیار روان و بدون مشکل انجام شود. بر این اساس حجم گاز انتقالی از مسیر ایران دو برابر می‌شود.

این تفاهم‌نامه جای پای ایران را در مسیر تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه محکم‌تر می‌کند. قرارداد سواپ گاز از یک سو به پایدارتر شدن شبکه گاز شمال شرق ایران کمک زیادی می‌کند و از سوی دیگر مسیر ایران را در تبدیل به هاب انرژی منطقه هموارتر می‌کند.

علاوه بر این، احیای این قرارداد پس از ۵ سال وقفه و دو برابر شدن آن در کمتر از چند ماه، درواقع باز کردن مسیر مسدود شده دیپلماسی انرژی است و امکان انعقاد قراردادهای مشابه با دیگر کشورهای منطقه را فراهم‌تر می‌کند.

توافق ایران و جمهوری آذربایجان برای تسهیل و تردد کامیون های ترانزیت از بندر آستارا

بهمن ماه سال گذشته مدیران کل گمرک آستارای ایران و جمهوری آذربایجان با هدف تسهیل و افزایش تردد کامیون‌های ترانزیت کالا و کاستن از ترافیک آنها در مرز دو کشور توافقاتی حصول کردند.

در این نشست طرف ایرانی خواستار افزایش پذیرش تعداد کامیون های صادرات و ترانزیت کالا از سوی ایران تا ۴۰۰ دستگاه در روز و حل مشکلات ناوگان حمل و نقل ایران در خاک جمهوری آذربایجان شده بود و نهایتا مقرر شد تا تکمیل پروژه محوطه سازی گمرک آستارای گیلان و فراهم شدن امکان توقف تعداد زیادی از این وسایل نقلیه در محوطه گمرک، پذیرش کامیون ها به مرور تا مرز ۳۰۰ دستگاه در روز افزایش یابد.

بندر مرزی آستارا با ۹۱ هزار نفر جمعیت در منتهی الیه غرب استان گیلان و حاشیه دریای خزر واقع شده است و با سه مرز زمینی، دریایی و ریلی با جمهوری آذربایجان مرتبط است و اداره کل گمرک آستارا در هر سه مرز به صورت شبانه روزی فعالیت دارد.

تکمیل راه آهن آستارا–آستارا و اهمیت آن در کریدور شمال–جنوب

شهرستان مرزی بندر آستارا در شمال غربی استان گیلان پتانسیل بسیار بالایی برای افزایش مبادلات تجاری ایران با جمهوری آذربایجان و روسیه دارد. تکمیل پروژه خط آهن رشت– آستارا نیز کمک چشم گیری به این روابط خواهد کرد.

خط آهن آستارا - آستارا که مقدمه تکمیل کریدور بین‌المللی و ترانزیتی شمال - جنوب است، از زمان افتتاح رسمی، منجر به گسترش روابط تجاری تهران و باکو شده است. طبق گزارشات رسمی به رغم عدم تکمیل بارانداز ریلی آستارا، صادرات و واردات از راه آهن بین المللی آستارا پر رونق بوده است.

تاکید و تمرکز ایران بر گسترش ظرفیت حمل و نقل ریلی خود با توجه به اهمیت تبادلات تجاری برای تهران توسعه حمل‌ و نقل ریلی را جزو الزامات مهم کشوری در سند چشم انداز و برنامه پیشرفت ملی و همچنین اقتصاد مقاومتی قرار داده است. در این میان راه آهن های مرزی نقشی کلیدی در افزایش مبادلات تجاری ایران با همسایگان دارند. در صورت تکمیل کریدور شمال – جنوب جمهوری آذربایجان و روسیه یکی از نزدیک ترین اهداف ریلی ایران هستند. این کریدور می تواند سهم راه آهن ایران از ترانزیت را به شکلی قابل توجه افزایش دهد.

در مرز بین دو کشور، دو شهر مرزی به نام آستارای ایران و آستارای آذربایجان وجود دارد. این دو شهر مرزی با نام مشترک آستارا با امنیت مطلوب، ظرفیت عظیمی در گسترش روابط تجاری تهران - باکو داشته و نقطه ثقل و سکوی پرتاب افزایش تبادلات تجاری و مناسبات اقتصادی این دو کشور همسایه به شمار می آیند.

فعالیت های پروژه بین‌المللی خط آهن کریدور شمال به جنوب در منطقه مرزی آستارای جمهوری آذربایجان با ساخت ۸.۵ کیلومتر راه آهن و رسیدن ریل به نقطه صفر مرزی با آستارای ایران به با احداث پل ریلی و همچنین بار انداز راه آهن در آستارای ایران به اتمام رسیده و جمهوری اسلامی ایران مصمم است که خط آهن آستارا به رشت که تنها پازل باقی مانده از پروژه کریدور شمال به جنوب است، به صورت کامل به پایان برسد تا این کریدور خط آهن که اروپای شرقی و روسیه را به آذربایجان و ایران و در نهایت به خلیج فارس متصل می کند، به بهره برداری میدانی برسد تا عملا حوزه غرب دریای خزر به صورت اساسی و از طریق خط آهن ایران به خلیج فارس نیز وصل شود.

در حال حاضر حمل و نقل ترکیبی جاده ای و ریلی، مد نظر کشورهای مشارکت کننده در کریدور شمال به جنوب تا اتمام ساخت خط آهن رشت به آستارا است و بدین ترتیب بارهای ترانزیتی از هند و کشورهای آسیایی به بندر عباس وارد شده و سپس از طریق خط آهن به قزوین و از آنجا با کامیون های ترانزیتی به آستارای ایران و از طریق آستارای آذربایجان و طی مسیر ریلی به روسیه و یا بنادر گرجستان حمل می شود.

ساخت پل مرزی ایران و آذربایجان با هدف افزایش ترانزیت

ساخت پل مشترک مرزی روی رودخانه ارس در منطقه آغبند آغاز شده‌ و این پل در آینده ترانزیت ایران و آذربایجان را تسهیل می‌کند و باعث توسعه منطقه و تسریع ترانزیت در کشور آذربایجان می‌شود.

مهرماه سال جاری محمدرضا کدخدازاده، عضو هیات مدیره شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل گفت که ساخت این پروژه به طور رسمی آغاز شده است و مطالعات فنی احداث پل مرزی مشترک بین دو کشور در حال انجام است.

این پل به طول ۲۰۰ متر و ۴ خطه و خط پیاده‌رو بر روی رود ارس ساخته خواهد شد و هدف از احداث این پل مشترک ترافیک سهل‌تر و ایمن‌تر بین دو کشور ایران و آذربایجان است. ساخت این پروژه از شروع عملیات اجرایی تا اتمام کار حدود ۱.۵ سال زمان می برد.

نتیجه

ایران با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک خاص خود از نظر قرارگرفتن در مسیر کریدور شمال – جنوب، دسترسی به آب های آزاد و مرزهای دریایی و زمینی با همسایگان میتواند تبدیل به هاب ترانزیت در منطقه شده و جهش چشم گیری در مناسبات اقتصادی و روابط تجاری با شرکای خود داشته باشد و به این ترتیب با کاهش آرام وابستگی اقتصاد خود به نفت کمتر با پیامدهای تحریم های ظالمانه غرب مواجه شود.

به همین منظور باید در ساخت مسیرهای زمینی و ریلی مرتبط با کریدور شمال – جنوب سریع تر وارد عمل شود تا این فرصت طلایی را از دست ندهد و این شانس نصیب کشورهایی چون ترکیه، امارات یا عربستان نشود.