بازار؛ گروه بین الملل: طی سه دهه گذشته نوار مرزی ۴۴ کیلومتری مشترک میان ایران و ارمنستان از سوی محافل سیاسی و رسانه‌ای به عنوان «مرز امید» نام گرفته است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تغییر در ساختار کشورهای حوزۀ قفقاز و استقلال این کشورها فرصتی برای دو کشور همسایه (ایران و ارمنستان) پدید آمد تا بار دیگر پیوندهای قدیمی خود را مستحکم کنند.
ایران جزو نخستین کشورهایی بود که استقلال ارمنستان را در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ (۴ دی ۱۳۷۰) به رسمیت شناخت. بیانیه ایجاد روابط دیپلماتیک ایران و ارمنستان در ۹ فوریه ۱۹۹۲ (۲۰ بهمن ۱۳۷۰) در تهران به امضاء طرفین رسید. بر اساس این سند، سفارت جمهوری اسلامی ایران در ایروان در آوریل ۱۹۹۲ فروردین ۱۳۷۰ افتتاح و متقابلا در دسامبر (آذر) همان سال سفارت جمهوری ارمنستان در تهران گشایش یافت و به طور رسمی آغاز به کار کرد.
از آن زمان تاکنون رفت و آمد مقامات عالیرتبه سیاسی دو کشور در جریان بوده است. دو کشور عضور اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند. به دلیل دیدگاه های نزدیک دو کشور در خصوص بسیاری از موضوعات بین المللی، زمینه برای همکاریهای مشترک تهران و ایروان در مجامع و سازمانهای بین المللی هموار بوده است.
مناقشه قره باغ و موضع ایران
در مبحث مناقشه قره باغ ، ایران ضمن اعلام بی طرفی بر ضرورت حفظ صلح و ثبات در منطقه و لزوم به توسل به راهکار های مسالمت آمیز و مذاکره در حل و فصل مناقشه تاکید کرده بود.
طی مناقشه قره باغ میان آذربایجان و ارمنستان که سپتامبر ۲۰۲۰ رخ داد، ایران ضمن اعلام بی طرفی بر حفظ صلح و ثبات در منطقه و حل و فصل مناقشه به صورت صلح آمیز تاکید کرده بود
در این زمینه تهران همواره آمادگی خود را جهت کمک به روند تثبیت صلح میان طرفین مناقشه اعلام نموده بود. تلاش های تهران به منظور کمک به برقراری آتش بس و روند صلح در جریان جنگ ۴۴ روزه میان دو کشور، رایزنی های فشرده با طرفین مناقشه و دیگر شرکای منطقه ای در راستای همین سیاست صورت گرفته است.
نگاهی به روابط تجاری دو کشور
احیای ارتباط با کشورهای همسایه، چندماهی است که در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفته است. ارمنستان با ۳میلیون جمعیت محصور در خشکی است که مرز مشترک با ایران، ترکیه، آذربایجان و گرجستان دارد.
واردات سالانه ارمنستان حدود ۵میلیارد دلار است که در این میان دو کشور چین و روسیه سهم خوبی از این بازار دارند. البته تا مدت‌ها ترکیه و آذربایجان هم صادرات گسترده‌ای به این کشور داشتند، اما مناقشات سیاسی سبب شد که روابط اقتصادی با این کشورها تیره شود.
از آنجا که روسیه درگیر جنگ اوکراین است و به‌واسطه تحریم‌های صورت گرفته نمی‌تواند مانند گذشته در بازارهای مختلف نقش‌آفرینی کند، ایران می‌تواند از این فرصت به نفع خود استفاده کند. سفر هیأتهای ایرانی به ارمنستان فتح‌بابی برای توسعه همکاری‌ها است. در مقطع فعلی حجم تجارت ایران و ارمنستان ۵۰۰میلیون دلار است، اما دو کشور در صدد هستند حجم فعلی را به یک میلیارد دلار افزایش دهند. وجود مرز زمینی مشترک بین ایران و ارمنستان نیز کار حمل‌ونقل زمینی کالاها را آسان کرده است.
هرویک یاری‌جانیان؛ رئیس اتاق مشترک ایران و ارمنستان گفته است ارمنستان به طور جدی به دنبال اجرای دو پروژه با ایران است که شامل تولید خودروی مشترک و لوازم خانگی است. وی تاکید کرد که میتوان خط تولید ایران‌خودرو را در قالب همکاری با ارمنستان ایجاد کرد، همانگونه که ایران‌خودرو در کشور آذربایجان خط تولید خودرو دارد.
وی در ادامه گفت: دو کشور میتوانند در زمینه لوازم خانگی و صنایع غذایی نیز تولید مشترک داشته باشند.
علی رغم کوچک بودن بازار ارمنستان، این کشور مسیر مناسبی برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی است و این امر برای ایران که همواره مورد تحریم‌های ظالمانه غرب واقع شده امری حیاتی است
علی رغم کوچک بودن بازار ارمنستان، این کشور مسیر مناسبی برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی است و این امر برای ایران که همواره مورد تحریم‌های ظالمانه غرب واقع شده امری حیاتی است.
حجم روابط تجاری دو جانبه امسال به ۵۰۰میلیون دلار رسیده است که نسبت به سال گذشته ۲۰درصد رشد داشته است، البته هر دو طرف مصمم هستند این رقم را به یک میلیارد دلار افزایش دهند.
بیشترین کالاهای صادراتی ارمنستان عبارتند از: سنگ مس، طلا، تنباکو و برخی آلیاژها. کشورهای اصلی واردکننده کالاهای تولیدی این کشور نیز به ترتیب شامل روسیه، سوییس، چین، بلغارستان و عراق هستند.
روسیه، چین، گرجستان، ایران و ترکیه نیز به ترتیب صادرکنندگان اصلی کالاها به ارمنستان هستند.
برخی اقلام صادراتی ایران به ارمنستان شامل سوخت های فسیلی به‌ویژه نفت و گاز، محصولات و مواد اولیه پلاستیکی، مواد شیمیایی، مصالح و سنگ‌های ساختمانی، مواد معدنی؛ گوگرد، آهک، خاک، نمک، فلزات گران‌بها؛ طلا و نقره، محصولات سرامیک و کاشی، محصولات کشاورزی و باغی: هندوانه، میوه‌جات و مرکبات، آجیل و میوه خشک، شیشه و ظروف شیشه‌ای تجهیزات برقی، محصولات دارویی و مبلمان است.
تهران و ایروان با آگاهی از خلاهای موجود با هدف استفاده هر چه بیشتر از ظرفیت های اقتصادی، طرح های کلان و پراهمیتی را برای ایجاد جهش در همکاری های تجاری و ترانزیتی خود در دستور کار قرار داده‌اند
دو کشور ایران و ارمنستان دارای ۴۴ کیلومتر خط مرزی مشترک هستند. این دو کشور همچنین دارای یک گذرگاه مرزی مشترک در ناحیه نوردوز-آگاراک هستند و حمل‌ونقل زمینی کالاها بین دو کشور عمدتا از این ناحیه انجام میشود.
تهران و ایروان با آگاهی از خلاهای موجود برای استفاده هر چه بیشتر از ظرفیت های اقتصادی، طرح های کلان و پراهمیتی را برای ایجاد جهش در همکاری های تجاری و ترانزیتی خود در دستور کار قرار داده‌اند.
از جمله این پروژه ها میتوان به مذاکرات دو کشور برای ایجاد منطقه آزاد مِگری در استان سیونیک ارمنستان در مرز دو کشور اشاره کرد. افتتاح این منطقه آزاد نقش کلیدی و چشم گیری در گسترش روابط تجاری ایران و ارمنستان خواهد داشت.
ایران از سالها پیش اقدام به تاسیس و توسعه منطقه آزاد ارس کرده است. بنابراین منطقه آزاد مِگری، به عنوان مکمل منطقه آزاد ارس در توسعه تبادلات تجاری دوجانبه و منطقه ای خواهد بود. روسیه یکی از کشورهای علاقمند به سرمایه گذاری در منطقه آزاد مِگری است. دمیتری مدودف، نخست وزیر پیشین روسیه در سفر اکتبر ۲۰۱۷ به ایروان از تمایل روسیه و نهادهای توسعه اقتصادی این کشور از جمله «بنیاد سرمایه گذاری مستقیم»، «بانک اقتصاد خارجی» و «روس اکسپو سنتر» برای سرمایه گذاری در منطقه آزاد مِگری خبر داده بود.
کریدور زمینی ایران و ارمنستان، شاهرگ ارتباطی به قفقاز و اروپا
در حال حاضر یک مسیر ارتباطی در حال ساخت از مرز نوردوز در آذربایجان شرقی تا مرکز کشور ارمنستان (ایروان) به طول حدود ۴۰۰ کیلومتر وجود دارد که این مسیر به عنوان کریدور شمال – جنوب به مرز گرجستان می‌رسد و عملا این مسیر بخشی از کریدور شمال - جنوب محسوب میشود که ایران از این مسیر از طریق ارمنستان و گرجستان به حوزه قفقاز و در نهایت به اروپا متصل می شود.
در اوایل سال جاری و پس از سفر رضا فاطمی امین، وزیر صنعت، معدن، تجارت ایران به ارمنستان، وی گفته بود که یکی از چهار مسیر اصلی کریدور حمل و نقل شمال - جنوب از ارمنستان می گذرد و توسعه این کریدور بین المللی که هدف آن تقویت ارتباط تجاری بین کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای است، را از اولویت‌های مهم جمهوری اسلامی در تقویت روابط با ارمنستان توصیف کرد.
البته پیشتر ایران آمادگی خود را برای همکاری با ارمنستان در ساخت مسیر جدید مواصلاتی (جاده کجاران_سیسیان) اعلام کرده بود. مسیر ۶۴ کیلومتری کریدور حمل و نقل ایران_ارمنستان_گرجستان، به عنوان بخشی از پیشنهاد ایران برای راه اندازی کریدور حمل و نقل شمال – جنوب مطرح شده است.
اردیبهشت امسال، رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی گفته بود که اگر ایران و ارمنستان به صورت جدی در زمینه تردد جاده‌ای همکاری کنند، امکان توسعه کریدور ترانزیتی شرق به غرب و شمال به جنوب ممکن میشود و به این ترتیب کالای مورد نیاز ارمنستان از ایران یعنی از طریق بندر شهید رجایی به سوی جلفا و سپس ارمنستان توسط راه آهن امکان پذیر خواهد بود.
وزارت راه و شهرسازی پیش از این اعلام کرده بود که ایران با احداث جاده تبریز تا مرز نوردوز شرایط تکمیل کریدور شمال- جنوب با ارمنستان را فراهم می کند که در صورت تکمیل علاوه بر کاهش مسیر، می تواند با کریدورهای موازی نیز در رقابت باشد.
بر همین اساس، دولت ارمنستان نیز اعلام کرده که کریدور شمال - جنوب ارتباط ایران و ارمنستان نه تنها در بخش حمل و نقل ارتباط بین دو کشور را فراهم می‌کند، بلکه در توسعه حمل و نقل بین الملل مؤثر است. از این رو، ساخت این کریدور از خاک خود را جزء اولویت های کشور دانسته و فعالیت‌های مقدماتی آن را به سرعت انجام خواهد داد.
علاوه بر آن، مقامات ارمنی بارها اعلام کرده اند که امکان ترانزیت کالا از خلیج فارس به ارمنستان و از آنجا به دریای سیاه و اروپا نیز فراهم است، ضمن اینکه از سال گذشته این کشور به دنبال ساخت جاده ترانزیتی جدید از ایران تا گرجستان بوده است. ایران برای مشارکت در ساخت این مسیر جدید که ایران را به گرجستان وصل می کند، اعلام آمادگی کرده است.
با توجه به اهمیت ترانزیت کالا از ایران برای ارمنستان آبان امسال جمهوری ارمنستان توانست جاده جایگزین "تاتو" را افتتاح کند تا عبور کامیون‌های ایران بدون عبور از مسیر تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان و بدون پرداخت عوارض گمرکی به آن کشور فراهم شود
با توجه به اهمیت ترانزیت کالا از ایران برای ارمنستان آبان امسال جمهوری ارمنستان توانست جاده جایگزین "تاتو" را افتتاح کند تا عبور کامیون‌های ایران بدون عبور از مسیر تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان و بدون پرداخت عوارض گمرکی به آن کشور فراهم شود. مهر ماه سال جاری الهام علی اف، رییس‌جمهور آذربایجان در سخنانی عجیب و مداخله جویانه از آنچه ورود غیرقانونی کامیون‌های ایرانی به منطقه قره باغ خوانده انتقاد کرده بود. او گفته بود که اگر رانندگان ترانزیتی ایران می‌خواهند از طریق جاده گوریس – قاپان از قره باغ عبور کنند باید مالیات (۱۳۰ دلار) بدهند.
جاده گوریس –قاپان مسیر ۲۱ کیلومتری مسیر اصلی ترانزیت کالا از ایران به ارمنستان بوده است. پس از جنگ آذربایجان و ارمنستان، این جاده ترانزیتی نیز در اختیار باکو قرار گرفته است.
کامیون‌های ایرانی از جاده جدید تاتو در جنوب ارمنستان به عنوان مسیر جایگزین جاده تحت کنترل جمهوری آذربایجان برای انتقال محموله‌های ایرانی به این کشور استفاده می‌کنند.
از سالها قبل، کشور آذربایجان ادعای مالکیتی نسبت به ۲۱ کیلومتر از مسیر حدود ۴۰۰ کیلومتری مرز نوردوز تا ایروان ارمنستان داشته، و همیشه کامیون‌های ایرانی برای عبور از این ۲۱ کیلومتر با مشکلات عدیده‌ای از جمله پرداخت مالیات و عوارض مواجه می‌شدند.
کشور آذربایجان همواره حذف ایران را از مسیر ترانزیتی شمال - جنوب در سر می‌پروراند و به گمان خود می‌توانست ایران را از مسیر تجاری به اروپا متوقف کند، به همین علت همواره بر سر راه ترانزیت و تجارت ایرانیان مانع ایجاد کرده است.
همین امر موجب شد دولت ایران توافقی را با کشور ارمنستان به امضا رساند، تا در مشارکت در تکمیل جاده تاتو گام برداشته و این مسیر را جایگزین مسیر جاده گوریس - قاپان نماید.
تکمیل جاده تاتو که البته هم اکنون به بهره‌برداری کامل رسیده است، به این معنا است که ایران بدون نیاز به ورود به کشور آذربایجان، می‌تواند به راحتی وارد ارمنستان شده و از آن جا به روسیه و اروپا متصل گردد
تکمیل جاده تاتو که به بهره‌برداری کامل رسیده است، به این معنا است که ایران بدون نیاز به ورود به کشور آذربایجان، می‌تواند به راحتی وارد ارمنستان شده و از آن جا به روسیه و اروپا متصل گردند.
همانگونه که ذکر شد، این مسیر از شاهراه‌های حیاتی برای ترانزیت کالا و تجارت ایران به اروپا و اتصال اروپا به چین محسوب می‌گردد و باید به هر طریق این مسیر را زنده و روان نگاه داشت.
از این رو ایران نیز برای ساخت و تکمیل هرچه سریع‌تر مسیر مستقیم ایران به ارمنستان اعلام آمادگی کرد و مسیر باقی‌مانده از جاده تاتو در خاک ارمنستان با مشارکت ایران تکمیل و به مرحله بهره‌برداری رسید.
واقعیت این است که ایران و ارمنستان به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیک، ظرفیت‌های فراوانی برای همکاری اقتصادی و ترانزیتی در طرح های منطقه‌ای و بین‌المللی دارند. اهمیت نوار مرزی ایران و ارمنستان نیز از این موضوع نشات می‌گیرد.
نظر شما