بازار؛ گروه بین الملل: قزاقستان در ۱۶ دسامبر سال ۱۹۹۱ برابر با ۱۷ آذرماه سال ۱۳۷۰ و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به استقلال رسید و ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و اقدام به افتتاح نمایندگی سیاسی خود در این کشور کرد. قزاقستان از سمت غرب از طریق دریای خزر همسایه ایران است.
این همسایه شمالی ایران در یک دهه گذشته نسبت به تحولات منطقه و جهان سیاست متعادلی را اتخاذ کرده است، هم در خصوص تعامل با غرب و امریکا و هم شرق مانند روسیه و چین. قزاقستان روابط اقتصادی خود را با چین نیز گسترش داده و با روسیه نیز روابطی دوستانه دارد.
از ابتدی قرن بیستم اقتصاد قزاقستان در ریل پیشرفت قرار گرفته است و شاخص های اقتصادی این کشور از جمله تولید ناخالص ملی و میزان درآمد سرانه افزایش یافته است.
اقتصاد قزاقستان عمدتا مبتنی بر معادن، نفت، گاز، کشاورزی و خدمات و اخیرا گردشگری است.
قزاقستان به عنوان وسیع ترین کشور آسیای میانه و یکی از قدرتمندترین آنها اهمیت خاصی برای جمهوری اسلامی ایران دارد.
این کشور یکی از موسسین اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده که کشورهای عضو آن از برخی مزایا در تجارت با یکدیگر برخوردار هستند. از آنجا که ایران به تازگی به دنبال پیوستن به این اتحادیه بوده، از این رو تجارت با قزاقستان برای تجار کشورمان بسیار اهمیت می‌یابد. روسیه، چین و برخی کشورهای اروپایی جزء شرکای تجاری اصلی این کشور محسوب می‌شوند. به طور کل بخش عمده ای از تجارت قزاقستان با کشورهای همسایه خود صورت می‌گیرد. قزاقستان در عین حال، سعی دارد بتواند بواسطه ارتباط با ایران جایگاه منطقه‌ای خود را ارتقا بخشد.
به طور میانگین طی ۱۰ سال اخیر معمولا روند صادرات به قزاقستان از ایران رو به پیشرفت بوده است. جمهوری قزاقستان محصور در خشکی است و برای تأمین تقاضاهای متنوع و نیز عرضه نفت و گاز خود به بازارهای جهانی، به مسیرهای ارتباطی کوتاه و مطمئن منتهی به آبهای آزاد نیازمند است. موقعیت سرزمینی ایران در قلب منطقه خاورمیانه، واقعیت ارزشمند اما بالقوه ای است که می تواند ظرفیت های متنوع و گسترده جدیدی برای تجارت، صنعت، خدمات، افزایش درآمد ملی و در نتیجه انباشت سرمایه ها و توسعه و حتی امنیت برای کشور ایجاد کند.
دسترسی به دریای خزر می‌تواند برای تجار ایران فرصت ویژه‌ای را برای ارسال محصولات صادراتی ایران به قزاقستان رقم بزند ضمن آنکه به صورت زمینی نیز میتوان برای صادرات به آنجا اقدام کرد. با شیوع کرونا ترانزیت کالا میان ایران و برخی از کشورهای منطقه قطع شد اما قزاقستان تنها کشوری بود که صادرات، واردات و ترانزیت و مبادله کالا با ایران را بدون وقفه ادامه داد. در مجموع میتوان گفت در ۳۰ سال گذشته روابط بین ایران و قزاقستان روابط متوازن و بدون تنشی بوده و فراز و فرود چندانی نداشته و این امر، مهترین شاخص روابط دو کشور بوده است. شاخص بعدی این است که روابط اقتصادی بر دیگر روابط برتری داشته است. روابط اقتصادی ما که به دو بخش هسته تجارت و سرمایه‌گذاری و صدور خدمات فنی مهندسی تقسیم می‌شود.
عمده کالاهای صادراتی از ایران به کشور قزاقستان شامل پسته و خشکبار، سیمان، آهن، گچ، خرما، پوشش رنگ‌ها بر اساس پلی استرها، میوه‌های خشک و تازه، خشکبار، ظروف شیشه‌ای، صفحه و ورق و تیغه‌چند لایه ازمواد پلاستیکی چاپ نشده، فرش‌ها و کف پوش‌ها و پلی‌اتیلن، مواد و محصولات معدنی، ماشین آلات صنعتی، سنگ و سرامیک بوده است.
بخش کشاورزی قزاقستان در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۱.۹ میلیارد دلار واردات داشته است که گوشت و احشاء خوراکی، محصولات لبنی، میوه‌های خوراکی، پسته، انگور، سیب و هلو، چای، ادویه، چربی‌ها و روغن‌های خوارکی بیشترین سهم را داشتند و این در حالی است که به طور خاص در حوزه‌های پسته، خرما، خیار، گوجه فرنگی، سیب، کلم، سیب زمینی، پیاز، هندوانه، پرتقال و کیوی ایرانی تقاضای خوبی در بازار آن کشور وجود دارد.
ارزش مناسبات اقتصادی ایران و قزاقستان در سال ۲۰۲۱میلادی نسبت به ۲۰۲۰ با افزایش بیش از دو نیم برابری به ۴۴۰ میلیون دلار رسید. اخیرا نیز ابراهیم رییسی، رییس جمهوری ایران در کنفرانس خبری با همتای قزاق خود قاسم جمرات توکایف در تهران خواستار افزایش این میزان به سه میلیارد دلار شده بود.
رشد مبادلات دوجانبه دو کشور در سال جاری میلادی هم همچنان ادامه دارد به نحوی که در ۴ ماهه اول سال جاری میلادی نیز میزان مبادلات دوکشور به ۲۵۱ میلیون دلار رسیده است.
موارد بسیار زیادی را میتوان از دلایل اهمیت توسعه تجارت ایران با قزاقستان نام برد. این کشور در منطقه آسیای مرکزی قرار داد و به عنوان یکی از بازارهای هدف برای تجار ایرانی به حساب میآید. داشتن مرز مشترک با روسیه و چین، باعث شده تا این کشور به عنوان یکی از شاهراه‌ها برای تجار ایرانی باشد که با چین و روسیه تجارت دارند.
قزاقستان در سازمان‌ها و اتحادیه‌های مختلفی مانند اوراسیا، همکاری شانگهای، اتحادیه روسیه-بلاروس-قزاقستان، سازمان‌های اقتصادی منطقه‌ای و بین المللی و همچنین سازمان تجارت جهانی عضو می‌باشد. البته راه داشتن قزاقستان به دریای خزر نیز سبب شده تا توسعه صادرات غیر نفتی به این کشور فرصت بسیار خوبی به دست بیاورد.
ایران و قزاقستان در راستای گسترش روابط دو جانبه تجاری، هفدهمین نشست کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی- تجاری، علمی- فنی و فرهنگی خود را در روزهای دوم و سوم اسفند ۱۴۰۰ در تهران برگزار کردند.
بجز یادداشت تفاهم کمیسیون مشترک، چهار سند دیگر(سه سند همکاری در زمینه استاندارد و یک سند همکاریهای گمرکی) در پایان نشست کمیسیون میان مقامهای ذیربط دو کشور به امضاء رسید، توافق در زمینه ایجاد شورای مشترک تجاری و کمیته مشترک بانکی از دیگر موارد قابل توجه به عنوان دستاوردهای کمیسیون مشترک به شمار می رود.
حمل و نقل و ترانزیت نیز از موضوعات کلیدی برای همکاری ایران و قزاقستان به شمار میرود و انتظار می رود در آینده با تسیهل شرایط تعرفه ای، گمرکی و نیز افزایش وسایل حمل و نقل به ویژه در بخش های ریلی و دریایی، گشایش بیشتری را در روابط دو کشور ایجاد کند.
زمین‌های قابل کشت و تنوع آب و هوایی و جغرافیایی مزیت‌های خاصی را برای کشور قزاقستان ایجاد کرده است که بخش کشاورزی یکی از زمینه‌های بسیار مساعد برای افزایش همکاری و تعامل تجار و بازرگانان ایرانی با کشور قزاقستان است.
چین نیز در تفاهم‌نامه‌ای مشابه تامین نهاده‌های دامی، به ویژه سویا از قزاقستان را پس از آغاز جنگ تجاری با آمریکا در دستور کار قرار داده است. در شرایطی که بحران خوراک دام و طیور مسائل زیادی را در تامین گوشت سفید و قرمز در کشور ایجاد کرده است، قزاقستان یکی از مقاصدی است که در صورت توجه قابلیت‌های زیادی در تامین نهاده‌های دامی ایران خواهد داشت.
حوزه دیگری که قزاقستان را در سیاست خارجی ایران پررنگ تر میکند، نقش این کشور در روابط ایران و چین است. قزاقستان اصلی‌ترین شریک چین در پروژه کمربند و جاده محسوب می‌شود.
پیش از این نیز در سال ۲۰۱۶ و در یک توافق چندجانبه با حضور قزاقستان و چین، اولین قطار باری از چین وارد ایران شد. در سال ۲۰۱۷ نیز این همکاری‌ها منجر به امضای یک تفاهم‌نامه همکاری بین‌الملل چهارجانبه با حضور ترکمنستان شد.
در همین راستا، با توجه به امضای سند جامع همکاریهای ۲۵ ساله ایران و چین که مشارکت راهبردی جامع دو کشور را ایجاب میکند، نقش قزاقستان نه‌تنها در حوزه ترانزیت و حمل و نقل، بلکه در مشارکت‌های سیاسی چندجانبه نیز حائز اهمیت است.
اما طی یک دهه اخیر، ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی در قلب همکاریهای راهبردی این دو همسایه بوده است از همین رو است که از سال ۹۳ دستگاه مسئول در کمیسیون همکاریهای مشترک دو کشور در ایران به وزارت راه و شهرسازی تغییر کرد.
اولین پروژه ترانزیتی راهبردی دو کشور به نام کریدور ریلی شرق خزر حاصل بود که دو طرف در سال ۸۸ بر سر آن به توافق رسیدند و با وجود ۹۲۴ کیلومتر طول خط ریلی، این پروژه در مدت کمتر از ۵ سال و در سال ۹۳ با حضور نورسلطان نظربایف، رییس جمهور پیشین قزاقستان و معاون وی قربانقلی بردی‌محمداف در شهر مرزی اینچه‌برون (استان گلستان) افتتاح شد.
این کریدور در سال ۲۰۰۳ یکی از اجزای کریدور بین‌المللی شمال- جنوب شد، کریدوری که به ابتکار ایران آغاز شد. قزاقستان پس از آن اشتیاق زیادی برای سرمایه‌گذاری در بندر استراتژیک چابهار نیز نشان داده است.
در سال ۹۷ کنسولگری قزاقستان در بندرعباس در پاسخ به همین همکاریهای ترانزیتی افتتاح شد. همچنین در آذرماه سال ۹۹ مسیر دریایی کریدور شمال-جنوب با انتقال نخستین کشتی از بندر امیرآباد مازندران ایران به بندر کوریک در قزاقستان به شکل رسمی آغاز به کار کرد. دی ماه ۹۹ نیز برخی منابع هندی از آمادگی قزاقستان برای پیوستن به پروژه چابهار خبر دادند. قزاقستان همچنین در سال ۲۰۱۵ به موافقتنامه عشق‌آباد پیوست.
مروری بر همکاری های سیاسی مهم دو کشور
نخستین تجربه مشارکت سیاسی میان تهران و آستانه مذاکرات هسته‌ای بود که در زمان دولت نهم و دهم ایران شکل گرفت. در این زمان قزاقستان به عنوان بازیگر ثالث نقش میانجی‌گری میان ایران و غرب را در زمینه پرونده هسته‌ای ذیل روند موسوم به «مذاکرات آلماتی» به نمایش گذاشت. در همین راستا ایران به حمایت از عضویت غیردائم قزاقستان در شورای امنیت سازمان ملل متحد پرداخت و در طی سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ که این کشور عضو شورای امنیت بود نیز مشورت‌های سیاسی و همکاریهای دو کشور به همین ترتیب ادامه داشت.
کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر که در سال ۲۰۱۸ در شهر آکتائوی قزاقستان به امضا رسید، یکی دیگر از مشارکت‌های سیاسی تهرلن و آستانه بود.
قزاقستان طی سال‌های اخیر پرونده قابل قبولی از خود به عنوان یک میانجی‌گر بین‌المللی ارائه داده است که در چند مورد مهم از آنها، منافع جمهوری اسلامی ایران نیز دخیل بوده است. طبیعتاً تداوم چنین نقشی در مسائل آتی، محوری است که میتوان ضامن توسعه مشارکت‌های سیاسی دو کشور باشد.
نظر شما