تهمینه غمخوار؛ بازار: از زمان پایان جنگ سرد در سال ۱۹۹۱، روابط تهران و مسکو از منظرهای مختلف مورد تحلیل قرار گرفته است. دو کشور حتی از مشارکت استراتژیک صحبت می‌کنند، در حالی که تاکید آنها بر این موضوع است که این اتحاد جدید، علیه تروریسم و افراط گرایی مذهبی در خاورمیانه است. در واقع، این تمایل برای دادن ابعاد ایدئولوژیک به این رابطه راهی برای به حداقل رساندن اختلافات بین مسکو و تهران، مانند نحوه تقسیم دریای خزر است.
از طرفی، تقویت مشارکت بین روسیه و ایران به همپوشانی منافع امنیتی دوجانبه، منطقه ای و بین المللی بستگی دارد. تهران یک برنامه سیاست منطقه‌ای را دنبال کرده که تا حد زیادی با منافع روسیه، خواه مربوط به سوریه (از سال ۲۰۱۱)، و همچنین قفقاز، آسیای مرکزی یا افغانستان (از سال ۱۹۹۱) باشد، مطابقت دارد. این بعد امنیتی یکی از پایه های روابط دوجانبه در دوران پس از جنگ سرد بوده که اکنون در معاملات منطقه ای تهران و مسکو ظاهر شده است.
علاوه بر این، کاهش سلطه بین المللی ایالات متحده، که از دهه ۲۰۰۰ آشکار شده است، به روسیه و ایران اجازه داده تا گفتمان ایدئولوژیکی مشترکی را در تقابل با ارزش های غربی توسعه دهند. فراتر از این بنیان ایدئولوژیک مشترک، تهران یک سیاست واقعی ایجاد کرده که به موجب آن بر سیاست خارجی روسیه برای کاهش فشار ایالات متحده بر ایران تکیه می‌کند. به عبارت دیگر، تهران ابعاد جدیدی به روابط خود با مسکو داده که از آن جمله می توان به توسعه روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور اشاره کرد.
تمایل روسیه و ایران برای تعمیق همکاری های اقتصادی، ممکن است نشان دهنده همبستگی بین دو کشوری باشد که تحت تحریم های آمریکا و اروپا قرار دارند. مقامات و تجار روسی از تصمیم ایالات متحده برای بازگرداندن تحریم ها علیه تهران در سال ۲۰۱۸ انتقاد کردند. این انتقاد بیش از هر چیز ناشی از نگاه منفی نسبت به تحریم ها به عنوان ابزار فشار سیاسی بوده؛ در حالی که تجربه مسکو به عنوان هدف این تحریم ها کاملا مشخص است.
دو طرف همچنین به تنوع سازی روابط اقتصادی خود با همکاری بیشتر در زمینه هایی مانند انرژی، زیرساخت (راه آهن) و هوانوردی پرداخته اند. با این حال، این پیوندهای اقتصادی تحت تاثیر تحریم های اقتصادی ایالات متحده گاهی تضعیف شده است. تهران دارای کسری تجاری با مسکو است و بر همین اساس تلاش می کند تا با افزایش صادرات غیرنفتی به روسیه این کسری را محدود کند. به عنوان مثال، مواد غذایی ۷۰ درصد از صادرات ایران به بازار روسیه را تشکیل می دهند در حالی که فلز، سیمان، محصولات شیمیایی و مواد معدنی نیز از جمله کالاهایی است که توسط ایران به روسیه فروخته می شود.
بر همین اساس، اگرچه ممکن است حجم تجارت دو کشور در حال رشد باشد، اما تجارت روسیه و ایران در مقایسه با تجارت ایران با چین اندک است. چین همچنان بزرگترین شریک تجاری ایران است که هم با واردات و هم صادرات سنجیده می شود. تجارت میان ایران و چین در سال ۲۰۲۰، برابر با ۳.۸ میلیارد دلار گزارش شده که شامل ۱.۹ میلیارد دلار صادرات چین به ایران (۲۵ درصد کل واردات ایران) و ۱.۸ میلیارد دلار صادرات ایران به چین (۲۹ درصد از کل صادرات ایران) است. در همین مدت، روسیه با صادرات ۴۲۱ میلیون دلاری (۵.۵ درصد از واردات ایران) به رتبه پنجم در میان صادرکنندگان برتر به ایران دست یافته است.
از این رو، هدف ایران تسریع مذاکرات با روسیه از طریق اتحادیه اقتصادی اوراسیا به منظور امضای توافقنامه تجارت آزاد است. ایران به دنبال افزایش صادرات غیرنفتی خود با هدف به دست آوردن کل منطقه پس از شوروی و نه فقط بازار روسیه است. در مورد پروژه های اقتصادی هم روسیه و ایران در حال ساخت رآکتورهای هسته ای جدید در بوشهر و تلاش برای حل مسائل مالی مختلف به منظور تعمیق همکاری در صنعت غیرنظامی هستند.
تهران همچنین در نظر دارد ساخت چهار نیروگاه حرارتی ۱۴۰۰ مگاواتی در بندرعباس را به پایان برساند و خط ریلی گرمسار_ اینچه برون را برقی کند. به گفته وزیر امور خارجه روسیه، هیچ محدودیتی برای توسعه روابط فنی و دفاعی بین دو کشور وجود ندارد.
از طرفی، روسیه و ایران برای افزایش تجارت دوجانبه و استفاده از ارزهای غیر دلاری تلاش می کنند. مقامات روسیه و ایران در ماه های اخیر بر سر موارد زیر توافق کرده اند: ایجاد مراکز تجاری ایران در مسکو و مناطق اقتصادی مشترک؛ افزایش پروازهای مسافری بین روسیه و ایران و سایر همکاری های هوانوردی؛ افزایش صادرات مواد غذایی به روسیه؛ و افزایش استفاده از سیستم پرداخت الکترونیکی میر کرملین برای جایگزینی سرویس تراکنش های مالی سوئیفت، که بانک های روسی در پاسخ به تهاجم ممنوع شده بودند.
مقامات ایرانی همچنین اعلام کرده اند که برای اولین بار در ژوئیه ۲۰۲۲ کالاها را از روسیه به هند از طریق یک کریدور ترانزیتی ایران منتقل کردند.
ایران و روسیه به دنبال ایجاد کریدور جدید در دور زدن تحریم ها
از مدتها پیش روسیه و ایران در حال پیشبرد ایده یک مسیر حمل‌ونقل به نام کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب هستند که علی‌رغم برخی مشکلات، در حال پیشرفت است و می‌تواند اتصال اوراسیا را تغییر دهد.
محور اوراسیا به دنبال یافتن تعادلی برای فشاری که ایران از سوی ایالات متحده تحمل می کند، نیست در حالی که ایران بیشتر در پی قرار دادن موفقیت آمیز خود به عنوان چهارراه اوراسیا است: پیوند کشورهای آسیای مرکزی به خلیج فارس و هند با روسیه.
کریدور شمال-جنوب می تواند خلیج فارس و بنادر هند را به روسیه متصل کند، رویایی که تخیل روس ها را در طول توسعه امپراتوری قرن نوزدهم آن برانگیخت و موضوعی را آغاز کرد که به عنوان بازی بزرگ با بریتانیا شناخته می شد.
دسترسی به بنادر آب گرم برای روسیه و هند مفید است و جایگزینی برای مسیرهای دریایی طولانی به منظور تجارت به روسیه، ترکیه و بقیه اروپا است. در حالت ایده آل، این مسیر از دریای بالتیک ۱۸ روز طول می کشد تا از طریق جمهوری آذربایجان و ایران به هند برسد.
گفتگوها در مورد احداث این کریدور از اوایل دهه ۲۰۰۰ در جریان بوده و اکنون به مراحل پایانی خود نزدیک شده است.
آنچه برای تکمیل باقی مانده است، بخش راه آهن رشت - آستارا بین ایران و جمهوری آذربایجان است.
در حال حاضر این ارتباط تنها ۷۰ درصد کامل شده است و بیشتر به توافق هسته ای احتمالی بستگی دارد در حالی که مذاکرات در حال حاضر به بن بست رسیده است.با توفیق در روند مذاکرات ممکن است تحریم های بزرگ برطرف شود و ایران فعالانه تر در منطقه قفقاز جنوبی مشارکت کند.
سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به ایران در ماه ژوئیه، انبوهی از نظرات را در مورد این کریدور به همراه داشت، شاید نشانه‌ای که روسیه اکنون متوجه اهمیت این پروژه شده است.
روسیه، از همان ابتدا از این ایده حمایت کرد، اما هرگز به طور جدی برای اجرای آن تلاش نکرد.
اما با مشخص شدن پیامدهای جنگ پوتین در اوکراین، انگیزه قابل توجهی برای احیای این طرح وجود دارد که می‌تواند به دو قدرت اوراسیا کمک کند تا از تحریم‌های غرب طفره بروند.
انگیزه تازه از نظرات رسمی مشخص است. عباس خطیبی، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل ایران در پی سفر پوتین گفت که کشور مایل است این پروژه را تکمیل کند.
در ۱۱ ژوئن، دو کانتینر از سنت پترزبورگ به سمت آستاراخان، سپس به بندر انزلی ایران در دریای خزر و در نهایت به بندر عباس در خلیج فارس حرکت کردند.
این موضوع به دنبال سفر رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی ایران به مسکو در ماه آوریل انجام شد که در آن قرارداد جامع همکاری های حمل و نقل با روس ها امضا شد. ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در ۱۱ سپتامبر یک بیانیه ویژه در مورد کریدور شمال_جنوب امضا کردند.
برای ایران، این کریدور دسترسی به ۱۰ شهر با ۱ میلیون مصرف کننده یا بیشتر در امتداد رودخانه ولگا را باز می کند، اما همچنین به عنوان یک اتصال به آسیای مرکزی و دریای سیاه است.
از جمهوری آذربایجان، کالاهای ایرانی می توانند به سمت شرق و به بندر آکتائو قزاقستان بروند.احتمال دیگر این است که به سمت غرب به سمت بنادر دریای سیاه گرجستان و بازار اروپا راه یابند.
با توجه به اینکه کشورهای قفقاز جنوبی اخیراً در زمینه ارتباطات حمل و نقل فعال بوده اند،
به عنوان مثال، توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی ترانس خزر موضوع بیانیه چهار جانبه گرجستان، جمهدری آذربایجان، ترکیه و قزاقستان در ۳۱ مارس بود که بیانیه مشترکی در مورد نیاز به تقویت این کریدور ارائه کرد.
در ماه مه، همراه با قزاقستان و ترکیه، گرجستان در نشستی که در آنکارا برگزار شد، در مورد کریدور میانی (که از دریای سیاه به آسیای مرکزی از طریق قفقاز جنوبی امتداد می‌یابد و از روسیه عبور می‌کند) بحث کرد.
اواخر همان ماه، شرکت راه آهن گرجستان نیز اعلام کرد که با شرکت هایی از جمهوری آذربایجان و قزاقستان برای ایجاد یک مسیر کشتیرانی جدید بین بندر پوتی گرجستان و کنستانتا در رومانی همکاری می کند. جدای از این، رهبری گرجستان از طریق یک سری بازدید از کشورهای آسیای مرکزی فعال بوده است.
دیدارهای مشابهی از سوی رهبر جمهوری آذربایجان نیز انجام شده در حالی که موضوع اصلی در همه بازدیدها اتصال بوده به ویژه به دلیل اینکه زیرساخت های لازم در حال حاضر وجود دارد.
راه‌اندازی راه‌آهن باکو - تفلیس - قارص در سال ۲۰۱۷ و شبکه گسترده جاده‌های منطقه‌ای که دریای خزر را به دریای سیاه متصل می‌کند، پایه محکمی برای همکاری تجاری بین چین و اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی ایجاد می‌کند.
با این حال این موضوع درست است که کریدور شمال-جنوب به دلیل تحریم هایی که اکنون علیه روسیه اعمال شده است پیچیده تر شده است. با این وجود، جنگ در اوکراین شتاب ایجاد می کند.
در صورتی که غرب توافق هسته ای با ایران را بازگرداند، ایران و روسیه به دنبال تکمیل پروژه کریدور نستراک خواهند بود و در نتیجه می توانند انتظار رشد قابل توجهی در دور زدن تحریم ها را داشته باشند.
نظر شما