بابک رحیمیان؛ بازار: خراسان رضوی از شمال و شمال شرق به طول تقریبی ۵۳۱ کیلومتر دارای مرز مشترک با ترکمنستان است که این مرز در محدوده شهرستان‌های قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد قرار دارد.
متأسفانه در طی سال‌های گذشته آن‌قدر بهانه‌های مختلف برای تردد خودروهای باری ایرانی در این مرز ایجادشده است که کمتر راننده و شرکتی حاضر به حمل بار در این مسیر است.
پیش از بحران کرونا روزانه ۱۳۰ دستگاه کامیون از طریق گمرک لطف‌آباد به سمت کشور همسایه شمالی خارج و ۱۷۰ کامیون وارد می‌شد اما بلافاصله پس از شیوع بیماری همه‌گیر کل این حجم رفت‌وآمد متوقف‌شده و به صفر رسید.
در طی دو سال گذشته آمار خروج خودروهای باری با اعمال شرایط سخت‌گیرانه این کشور در کمال ناباوری به تعداد ۱۰ خودرو در روز رسید که آن‌هم طرف ترکمن خواستار انتقال کالا در مسیر حمل، از یک خودرو به خودروی دیگر بود این بدان معنا بود که بر این اساس کامیون‌های حامل بار صادراتی تا لطف‌آباد طی طریق کرده اما در محل مرز بدون راننده، تحویل کشنده ترکمنستانی شده و ازآنجا تا نقطه مقصد در داخل خاک کشور همسایه حمل می‌شوند.
تبعیض بین رانندگان ایرانی و سایر کشورها
هزینه‌های زیاد عبور ترانزیتی کالا یا همان «طی مسیر» از خاک ترکمنستان موجب شد ناوگان و شرکت‌های حمل‌ونقل ایرانی انگیزه‌ای برای ترانزیت کالا از مسیرهای جاده‌ای همسایه شمالی به آسیای مرکزی نداشته باشند.
میانه خردادماه بود که ترکمنستان به ۲ سال ترانشیپمنت کالا در مرز سرخس خراسان رضوی توسط ناوگان ترکمنستانی پایان داد و مجوز تردد ناوگان ترانزیتی با دیگر ملیت‌ها از این کشور را صادر کرد اما ازآنجایی‌که عوارض عبور ۱.۵ دلار بر کیلومتر همچنان برای هر دستگاه کامیون ترانزیتی ایرانی پابرجا بود، هزینه طی مسیر برای ناوگان ترانزیت کشورمان زیاد شد لذا شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی ایرانی، ترانزیت کالا از مسیر ترکمنستان را قبول نکردند.
اگرچه از خردادماه تردد ناوگان ترانزیتی دیگر کشورها مانند ازبکستان، تاجیکستان و ترکیه از مسیر ترکمنستان از سر گرفته‌شده و حتی برخی بارهای ترانزیتی ایرانی نیز به ناوگان خارجی سپرده شد اما البته ناوگان ترانزیتی سایر ملت‌ها نیز هزینه طی مسیر را می‌پردازند اما این هزینه برای ناوگان ایرانی ۱.۵ دلار در هر کیلومتر و از همه ملیت‌ها بیشتر است.
بدقولی ترکمن‌ها
ترکمنستان در بدعهدی سابقه زیادی دارد به‌طور مثال کشور ترکمنستان مرز باج‌گیران را که ایران سال ۱۳۸۹با افتتاح جاده جدید قوچان امام قلی باج‌گیران گام بلندی در توسعه آن برداشت شد اما یک‌شبه آن را بست و دلیلش را هم‌ساخت جاده در خاک خود عنوان کرد و قول داد بعد از پنج ماه دوباره مرز را بازگشایی می‌کند و عبور و مرور به حالت قبل برمی‌گردد اما این وعده باوجود گذشت یک دهه هم به سرانجام نرسید.
ترکمنستان همچنین یک‌بار در مرز سرخس نیز در سال۹۷ ، با این‌که ایران چندین میلیارد تومان هزینه گمرک و پل جدید مرزی آن هزینه کرده بود، تعداد خروج و ورود روزانه خودروها را که قبلاً روزی ۲۰۰ خودرو بود به ۳۰ خودرو در روز کاهش داد.
همچنین اولین کشوری که در اسفندماه ۹۸ به خاطر کرونا مرز مشترک با ایران را بست ترکمنستان بود و حتی کامیون‌های ایرانی که می‌خواستند از ازبکستان وارد ترکمنستان شده و بعد وارد کشورمان بشوند را ۱۵ روز پشت مرز نگه داشت.
البته بدعهدی‌های طرف ترکمن تنها در حوزه صادرات نیست و بستن شیر گاز و قطع صادرات انرژی آن‌هم به‌دفعات مکرر یکی دیگر از اختلافاتی است که تاکنون مورد مناقشه بوده است.
رفتار ترکمنستان مبنی بر عدم صدور مجوز برای تردد کامیون‌های ایرانی در کشور دیگر از سوی کنوانسیون‌های بین‌المللی پذیرفته نیست.
مرز لطف‌آباد ویژه صادرات کالاهایی است که مقصد آن کشور ترکمنستان است و مرز سرخس بیشتر محل عبور کالاهای صادراتی به مقصد کشورهای تاجیکستان و قزاقستان است.
متأسفانه از هنگامی‌که کشور ترکمنستان به دلیل شیوع کرونا مرزهای خود با ایران را مسدود کرد، ۶۰ درصد از شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی استان که حوزه فعالیتشان کشورهای آسیای میانه بود، کم‌کار شدند و فعالیت بعضی از آن‌ها به صفر رسید.
فرازوفرود تجارت
ترکمنستان تمایل زیادی دارد تا مبادلات به‌صورت تهاتری انجام شود. این برخلاف ذائقه و میل تجار ایرانی است که بیشتر تمایل به معاملات نقدی دارند.
همین تأکید ترکمنستان بر مبادلات تهاتری نیز باعث شد تا طی سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ دو کشور تفاهم‌نامه‌ای را امضاء کنند که درازای گاز صادراتی ترکمنستان، کالا از ایران به این کشور صادر شود، اما این قرارداد به دلیل عدم استقبال تجار ایرانی خیلی زود بی‌تأثیر و از روند عادی خارج شد و بعدتر هم از سوی ایران ملغی شد.
به‌عبارت‌دیگر صادرات کالا به ترکمنستان در مقایسه با دیگر کشورهای همسایه ایرانی تا حدودی دشوارتر و با شرایط خاصی است که متأثر از سیاست‌های دولت عشق‌آباد بوده است .
ایران در روابط خود با ترکمنستان همچنین با موانع حمل‌ونقل نیز روبروست. باوجود خط آهن مشترک ایران و ترکمنستان تحت عنوان خط ریلی مشترک ایران- ترکمنستان- قزاقستان که در سال ۱۳۹۳ افتتاح‌شده است، اما این خط آهن در حال حاضر نیازمند ادامه مسیر در ترکمنستان است تا تجارت ایرانی‌ها با سهولت بیشتری دنبال شود.
همچنین اعمال تعرفه‌های بالای تجاری در ترکمنستان تحت عنوان هزینه‌های سربار، شرایط جدید ترانشیپ و نرخ ارز و برخی مشکلات سبب شده تا آمار صادرات به ترکمنستان طی حداقل چند سال گذشته روند صعودی یا تغییر چشمگیری نداشته باشد و همین موضوع چالش عمده روابط تجاری ایران با ترکمنستان است.
امسال با مراودات سیاسی که با حضور روسای جمهور ایران و ترکمنستان صورت پذیرفت طبق مکاتبات وزارت خارجه ترکمنستان و متعاقب آن ملاقات دوجانبه در سطوح سران ۲ کشور و وزرا و کارشناسان، ترکمنستان ضمن اعلام بازگشایی مرزهای خود برای عبور ناوگان ترانزیتی بین‌المللی، نسبت به تعدیل تعرفه‌های سنگین وضع‌شده بر ناوگان ترانزیتی ایرانی اقدام کرده است و طبق مکاتبات یادشده از ابتدای ماه اکتبر، برابر با شنبه ۹ مهرماه، ترکمنستان عوارض حمل کالای ترانزیت توسط ناوگان ایرانی بر پایه «پیمایش» یعنی ۱.۵ دلار به ازای هر کیلومتر حمل کالا در قلمرو آن کشور را، اختصاصاً برای ناوگان ایرانی لغو کرده است حال باید دید این حسن نیت دوام خواهد داشت و یا مانند سایر تعهدات گذشته عمری کوتاه دارد؟
نظر شما