بازار، گروه استانها: روستاهای استان سمنان بخش اعظمی از اقتصاد استان را بر دوش می‌کشند اما مشکل اینجا است که هر سال و هر دهه از این نقش اقتصادی کاسته شده است. طبق سرشماری‌های موجود جمعیت روستایی استان سمنان هر دهه کاهش یافته تا جایی که حالا تنها یک سوم جمعیت ۷۰۳ هزار نفری استان در روستاها زندگی می کنند.
علی‌رغم اینکه تعداد جمعیت روستایی استان کاهش یافته اما اهمیت اقتصادی روستاهای استان سمنان به‌خصوص در بخش‌های تولیدی و اشتغال‌زا نه تنها کم نشده بلکه افزایش نیز یافته است. طی سال‌های اخیر اما خشکسالی آثار و تبعات منفی بسیاری را بر اقتصاد روستایی استان تحمیل کرده است.
اشتغال روستایی
همزمان با ایامی که به نام روستا نام‌گذاری شده در میزگردی با حضور دو کارشناس به راهکارهای توسعه روستایی در عصر امروز استان سمنان یعنی ابتدای قرن جدید می‌پردازیم. در قرنی که نمی‌توان اقتصاد روستایی را نادیده گرفت. روستاهایی که استعدادهای بسیاری در زمینه های کشاورزی، صنایع خرد، گردشگری و ... دارند اما همواره با مشکل عدم مزیت سنجی درست و همچنین برنامه‌ریزی برای تقویت این مزیت‌ها روبرو بوده است.
در استان سمنان اگر مزیت سنجی نیز صورت گرفته در محافل آکادمیک و پشت میز بوده و در نتیجه به صورت کلی نگر و فاقد جزئیات تدوین شده است حال آنکه مزیت‌سنجی مهمترین اصل برای برنامه‌ریزی در یک محدوده محسوب می‌شود که می‌بایست بر روی آن مانور داد. مزیت‌سنجی در واقع به این معنی است که ما بدانیم هر منطقه و هر روستای ما چه نیازی از شهرستان و استان و در نهایت کشورمان را پاسخ می‌دهد اما همین مقوله به ظاهر ساده سال‌ها مورد غفلت مسئولان دولتی استان قرار گرفته است.
عدم مزیت سنجی درست و همچنین برنامه‌ریزی مشکل روستاهای استان سمنان است
در این میزگرد محمد کاظم اسماعیلی کارشناس اقتصاد خرد و محسن شریفی کارشناس اقتصاد روستایی و گردشگری همراه ما خواهند بود این میزگرد با این سوال آغاز می شود که علی رغم تمام مشکلات خشکسالی بهترین راهکار ارتقای اقتصادی و سرمایه گذاری و همچنین اشتغال روستایی در استان چیست؟
روستاها و ظرفیت‌های اقتصادی
اسماعیلی: ابتدا باید گفت که روستاهای ما چه نیازی از اقتصاد استان سمنان را پاسخ می دهند؟ علی‌رغم اینکه مشکلات خشکسالی در سال‌های اخیر سبب شده تا مثلاً تولید کشاورزی با مشکل روبرو شود اما در ازای آن نقش‌آفرینی روستایی در بخش گردشگری ده‌ها برابر سابق شده است.
در اینجا باید یک مورد را نیز گفت و آن اینکه در استان سمنان تا پایان سال ۱۴۰۰ تنها ۲۵۶ روستای استان دارای دهیاری بودند یعنی جمعیت استاندارد بالا ۲۰ خانوار را دارا هستند و این ۵۶ درصد کل روستاهای استان است که می توان نتیجه گرفت که استان سمنان ۶۰۰ روستای دارای سکنه دارد که بیشترین آنها در شاهرود، دامغان، گرمسار، میامی و به همین ترتیب در دیگر شهرستان های استان هستند.
این یعنی ما با یک حجم بالای ظرفیت اقتصادی روستایی در بخش های مختلف روبرو هستیم که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. مهمترین مزیت‌های اقتصادی روستاهای استان کشاورزی، دامداری، گردشگری، صنایع خرد مانند صنایع دستی حتی معادن است برای مثال در میامی روستاهایی وجود دارد که همجوار معادن هستند و ارتزاق و تولید اصلی شان به جای دامداری، کرومیت و بالزامیت است یا در جنوب دامغان سنگ فیروزه و تزئینی و ... را داریم که حتی از دامداری بیشتر مورد توجه قرار دارد.
عدم توانایی سرمایه‌گذاری بر مدار مزیت
اما مشکل اینجا است که ما در روستاها نتوانسته ایم شغل و تولید و بازار ایجاد کنیم. در واقع در این سه دهه تمام کاری که در روستاها کردیم فقط عمران بود به عبارت ساده تر فقط به بخش‌های عمرانی روستاها توجه کردیم اما تولید ثروت در روستاها مورد غفلت قرار گرفته است. ما یک سوال مشخص داریم و دوست داریم که مسئولان استان سمنان به آن پاسخ دهند. به گواه آمار در یک دهه اخیر چه سرمایه گذاری قابل توجهی که بتواند برای ۳۰ نفر روستایی شغل ایجاد کند در استان سمنان محقق شده است؟ شاید پاسخ این سوال بتواند مشخص کند که نگاه ما به مزیت‌های اقتصادی روستاها چطور بوده است و آیا طرح‌های روستایی که توانسته اند سرمایه گذار جذب کنند از تعداد انگشتان یک دست بیشتر بوده است؟
در میامی روستاهایی وجود دارد که همجوار معادن هستند
ماحصل این نگاه تک قطبی به روستاها مهاجرت وسیع بوده است به نحوی که روزگاری بیارجمند اندک جمعیتی کمتر از شهر شاهرود داشت و اما امروز جمعیت همین بخش در سی سال اخیر رشد نکرده و بسیاری روستاها خالی هم شده است حال آنکه جمعیت شهری شاهرود از ۲۲۰ هزار نفر نیز فراتر رفته است. امروز عمه کفش فروشان مرکز عمده فروشی کفش تهران کالپوشی هستند و این نشان می دهد که نتوانسته ایم اقتصاد تولید محور استان در روستاها را تبیین کنیم.
«بازار و درآمد» بن بست را از روستاها برمی دارد چرا که اگر امروز با همین روستائیان صحبت کنید به شما می‌گویند که «ما مشکل تولید در روستاها نداریم مشکل بزرگ ما بلکه فروش است» امروز روستاهای ما کم ظرفیت گردشگری و تولیدی و گوشت و لبنیات و ... ندارند اما مشکل اینجا است که بازار فروش نداریم یعنی نمی دانند و نمی توانند آن را عرضه کنند. کافی است بدانیم که در استان سمنان حتی یک مورد بازارچه دائمی صنایع دستی برای مثال وجود ندارد!
مزیت‌هایی که برای یک کشور کافی هستند!
شریفی: ما در استان سمنان روستاهایی داریم که هر کدامشان برای یک استان کافی هستند برای مثال قلعه نوخرقان میزبان مقبره ابوالحسن خرقانی است که کشور ترکیه امروز بر روی آن سرمایه گذاری می کند یعنی ظرفیتی که برای یک کشور کافی است اما ما سه مورد آن را شامل ابن یمین، ابوالحسن و بایزید بسطامی در یک مثلث شرق استان سمنان داریم به این موارد می بایست جنگل ابر و شمال دامغان که خودش یک کشور محسوب می شود و گرمسار و ... را اضافه کرد تا دید که فقط روستاهای استان سمنان هر آنچه یک کشور برای توسعه گردشگری نیاز دارد را در درون خود دارند.
ما مشکل تولید در روستاها نداریم
ترکیه یک مولانا را دارد و سالانه میلیارد ها دلار از آن درآمد دارد حال آنکه ما بایزید و ابوالحسن را در یک منطقه ۱۶ کیلومتری چسبیده به هم داریم اما نمی توانیم از آن تولید ثروت کنیم من کاملاً می پذیرم که ما مشکل بازار داریم که البته صرفاً به معنای فروش محصول نیست بلکه خدمات را هم شامل می شود. ما بهترین داشته های اقتصادی و گردشگری و تولیدی و صنایع دستی را داریم اما نمی توانیم آن را عرضه کنیم.
اگر بتوانیم بازار فروش و تولید را داشته باشیم قطعاً مشکلات روستاهای ما کاهش یافته و می توانیم نگاه چند بعدی بهتری را به روستاهای مان داشته باشیم. مشکل ما این است که مسئولان ما متاسفانه کار کارشناسی نمی کنند امروز در روستای فرومد ۲۰ درصد کرومیت ایران وجود دارد و در کنار آن مقبره ابن یمین فرومدی و شیخ حسن جوری در آن قرار دارد اما بیکاری در همین یک روستا هم حتی حل نشده است این نشان می دهد که ایراد از روستا نیست ایراد از حکم رانی بر این روستا است.
عجز در ایجاد درآمد روستایی
در آمد رکن مهم روستا است اگر روستایی درآمد داشته باشد چرا باید مهاجرت کند؟ سوال ما اینجا است که دو دهه معدن کرمیت برای مثال در همین روستای فرومد میامی وجود دارد اما چند درصد از درآمد قانونی که باید به روستا می داد و صرف عمرانی و آبادانی و مهیا کردن ظرفیت های گردشگری و ... می شد، اختصاص یافته است؟ چند بیکار در این روستا کماکان وجود دارند؟
ما در ایجاد درآمد روستایی عاجز هستیم چرا که نتوانسته ایم برنامه ریزی کنیم. ما بهترین داشته ها را داریم اما نمی توانیم از آن بهره بگیریم و این لازمه اش توجه مدیران و برنامه ریزی مبتنی بر کار کارشناسی است. برای مثال ما از مسئولان می پرسیم چرا پیگیر اختصاص درآمد یک درصد معادن منطقه به روستاها نیستند؟ مگر همین میزان درامد را نمی توان صرف آبادانی و عمران و گردشگری روستاها و جاده و ... کرد؟ مگر روستا در کنار دامداری و کشاورزی اگر پذیرای گردشگر نیز باشد و خدمات بدهد، نمی تواند درامد بهتری داشته باشد؟
موضوع دیگر این است که ما نمی توانیم فکر کنیم که یک روستایی در کنار دام و کشاورزی امکان ایجاد درامد های متنوع تری را نیز دارد مثلا صنایع دستی، گردشگری، صنایع خرد، مواد غذایی، فرآوری و بسته بندی و ... در روستاهای ما مغفول مانده اند و مهمترین ایراد آن هم دولت است مثلا اگر یک روستایی بخواهد لبنیات خود را عرضه کند باید هفت خوان رستم را عبور کند چرا که فقط فرایند دریافت سیب سلامت به خودی خود شش ماه کار طاقت فرسا و هزینه های بسیار هنگفتی دارد که تمام خانواده های روستا روی هم از عهده آن بر نمی آیند.
ترکیه یک مولانا را دارد و سالانه میلیارد ها دلار از آن درآمد دارد حال آنکه ما بایزید و ابوالحسن را در یک منطقه ۱۶ کیلومتری چسبیده به هم داریم اما نمی توانیم از آن تولید ثروت کنیم
مثلا یک روستایی اگر بخواهد گلاب تولید کند نیازمند یک دستگاه پاستوریزه کردن مکانیزه و شیشیه پر کن است که روی هم ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارند یا مثلا یک دیگ یک تنی امروز ۹۰ میلیون تومان هزینه دارد و مجموع اینها باعث می شود که روستایی دست بسته شود و مهمترین عامل آن هم بروکراسی و دولت مردان ما هستند که چه در بخش فعل و چه ترک فعل نمی گذارند روستای ما رشد اقتصادی داشته باشد.
نظر شما