تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه ای به هم تنیده شده است و روابط اقتصادی و تجاری از جمله زمینه هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیک می کند. عراق پس از سرنگونی صدام حسین با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد؛ به طوری که از آن زمان به بعد حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق افزایش یافت.
در حقیقت، پس از یک دوره طولانی ناامنی، عراق به دلیل کاهش نسبی عملیات تروریستی وارد مرحله جدیدی شد. جنگ‌های فراوان، آسیب زیرساخت‌ها، زوال صنایع سنتی و تحریم‌های بین‌المللی از جمله مسائلی بود که این کشور طی سالهای گذشته تجربه کرد.
اما، روابط تجاری این کشور در سال های اخیر به بهبود قابل توجهی دست یافته است. آمارهای اقتصادی نشان می دهد که صادرات ایران به عراق طی ده سال به طور مداوم افزایش یافته است. در گذشته، به دلیل هزینه کم حمل و نقل جاده ای از ایران، صادرات غیرنفتی ایران به عراق در سال ۲۰۰۸ حدود ۲.۸ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۹ حدود ۹ میلیارد دلار گزارش شد.
هم اکنون هم پیش‌بینی ها نشان می دهد که ارزش تجارت دوجانبه در سال جاری به ۱۰ میلیارد دلار نیز برسد. حتی رسیدن به رقم ۱۴ میلیارد دلار در مبادلات تجاری با بغداد دور از انتظار نیست، زیرا روابط دو کشور استراتژیک است و اقتصاد، امنیت، تهدیدها و فرصت‌های دو کشور کاملاً به هم پیوسته است. از طرفی، روابط عراق بر مسائل اقتصادی متمرکز بوده است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع ارتقاء روابط دو جانبه اقتصادی ایران و عراق، خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «احمد زارعان» عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس مسائل راهبردی و پژوهشگر مسائل غرب آسیا ترتیب داده که مشروح مصاحبه را در ادامه می خوانیم:
* وضعیت کنونی می‌تواند فرصتی برای ایران فراهم کند تا موقعیت خود را در عراق بازتعریف کند و از یک بازیگر صرفاً قوی منطقه‌ای به یک متحد اقتصادی قوی نیز تبدیل شود. از طرفی افکار عمومی عراق تحت الشعاع درخواست‌هایی برای اصلاحات و پایان دادن به فساد قرار دارد که هر دو با محدودیت‌های لازم برای مداخله‌گری ایران همراه هستند. نظر شما در این خصوص چیست؟
عراق به دلیل مجاورت جغرافیایی با ایران و اشتراکات و پیوندهای عمیق مذهبی، فرهنگی و تمدنی باید در اولویت اول سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار گیرد. ضمن این که به دلیل ویژگی‌های ژئوپلیتیکی منطقه غرب آسیا، مسائل امنیتی ایران و عراق در هم تنیده است و هر گونه ناامنی در عراق، بر امنیت جمهوری اسلامی ایران تاثیر می‌گذارد. در دولت جدید، جمهوری اسلامی، دیپلماسی اقتصادی را در چارچوب سیاست همسایگی به صورت جدی دنبال می‌کند و در این راستا عراق در اولویت اول قرار دارد.
در حال حاضر در بین همسایگان، بیشترین حجم تجارت با ایران به عراق اختصاص دارد و در بین کشورهای همسایه، جایگاه عراق در صدر کشورهای وارد کننده از ایران است. البته این حجم از تجارت راضی کننده نیست و توسعه روابط اقتصادی با کشورهای همسایه باید به طور جدی در دستور کار قرار گیرد. ذکر این نکته ضروری است که در هم‌تنیدگی اقتصاد دو کشور، خود به خود باعث توسعه همکاری‌های سیاسی و امنیتی بین آنها شده و بسیاری از مشکلات و مسائل حل خواهد شد.
البته در این مسیر موانعی نیز وجود دارد. مداخلات بازیگران فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای در عراق و عدم تمایل آنها نسبت به افزایش همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله زمینه اقتصادی و کارشکنی‌های آنها در این رابطه یکی از این موانع است. در حال حاضر بازیگران مخالف توسعه روابط ایران و عراق تلاش می‌کنند افکار عمومی عراق را علیه ایران و ایرانی‌ها بر اساس تعصبات قومی یا مذهبی تحریک کنند تا هزینه همکاری دو کشور در همه زمینه‌ها افزایش یابد.
* در حال حاضر در ایران مانند ترکیه و سایر کشورهای همسایه از دسترسی گسترده ای به اقتصاد مصرف کننده عراق برخوردار است. راز ماندگاری جمهوری اسلامی در بازار عراق چیست؟
با توجه به اینکه جمهوری اسلامی در بازار عراق رقبای جدی و قدرتمندی دارد، به منظور تسخیر و تصاحب سهم بیشتر از بازار این کشور، باید تمام تلاش خود را به کار گیرد. در دولت سیزدهم تلاش‌ها مضاعف شده اما کافی نیست.
از این رو، دولت باید تجار و صادرکنندگان کالا و خدمات را به طور جدی مورد حمایت و پشتیبانی خود قرار دهد زیرا به دلیل بیثباتیهای سیاسی_امنیتی مزمن در عراق و همچنین با توجه به ترس و هراس سرمایه و سرمایه‌گذار، تاجر ایرانی حاضر به ریسک در بازار عراق نیست؛ مگر آن که دولت از او حمایت کند و در بخشی از ضرر احتمالی با تاجر شریک شود.
برخی از عراقی ها از این که کیفیت کالای ایرانی‌ها به تدریج و با گذشت زمان کاهش می‌یابد، ناراضی هستند و اینگونه اعلام می کنند که به دلیل افت کمی و کیفی محصولات ایرانی تمایلی به انجام فعالیتهای تجاری با تجار ایرانی ندارند
علاوه بر این، افزایش کیفیت کالاهای ایرانی نیز ضرورت دارد. برخی از عراقی ها از این که کیفیت کالای ایرانی‌ها به تدریج و با گذشت زمان کاهش می‌یابد، ناراضی هستند و اینگونه اعلام می کنند که به دلیل افت کمی و کیفی محصولات ایرانی تمایلی به انجام فعالیتهای تجاری با تجار ایرانی ندارند. البته این موضوع فراگیر نیست و شامل همه تجار و شرکت‌ها نمی‌شود، اما کم‌فروشی و تقلب هم می‌تواند بر روی ارزش و اعتبار همه تجار و برندهای ایرانی اثر منفی داشته باشد.
نکته مهم دیگر ثبات بازار است. ایران در خصوص برخی محصولات سیاست شل کن سفت کن از خود نشان داده است. برای مثال، در برخی مقاطع، صادرات یک کالای خاص را ممنوع کرده و این سیاست باعث می‌شود تاجر یا شرکت صادر کننده محصول، بازاری را که با زحمت به دست آورده، از دست بدهد.
* برخی از کارشناسان معتقدند که عراق یکی از مهمترین اهداف اقتصادی ایران است. این کشور برای ایران امنیت اقتصادی بی‌بدیل دارد و مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی با عراق حل نمی‌شود، مگر اینکه عراق و ایران یک اقتصاد ممزوج داشته باشند، زیرا اقتصاد یک طرفه چالش امنیتی ایجاد می‌کند. نظر شما در این باره چیست؟
همینطور است که می‌فرمایید. مثلا پیوندهای اقتصادی چین و آمریکا موجب شده که هر دو کشور نسبت به هم محتاطانه عمل کنند. در این نوع از روابط، بحران امنیتی زمانی به وجود می‌آید که روابط تجاری آسیب ببیند. به عنوان مثال زمانی که ترامپ تعرفه واردات کالای‌های چینی را افزایش داد، جنگ تجاری یا جنگ تعرفه‌ها بین دو کشور ایجاد شد. با این حال، روابط اقتصادی دو کشور ادامه یافت و پیوندهای اقتصادی کماکان حفظ شد.
زارعان: اساسا اقتصاد عراق یک اقتصاد نفتی است و این اقتصاد برای کشورهای وارد کننده انرژی مزیت دارد نه ایران که خود دارنده و صادر کننده انرژی است
در مورد توازن تراز تجاری بین دو کشور ایران و عراق، این تراز در حال حاضر به نفع ایران مثبت است. اما این مسئله بدین معنا نیست که ایران تمایلی به واردات از عراق ندارد. اتفاقا اگر عراق بتواند نیازهای ایران را برطرف کند، اولویت اول واردات است.
واردات از عراق هزینه تمام شده کالا را به دلیل نزدیکی جغرافیایی کاهش می‌دهد و حتی دو کشور می‌توانند کالاها و خدمات را با واحدهای پول ملی خود مبادله کنند. اما مشکل اینجاست که اساسا اقتصاد عراق یک اقتصاد نفتی است و این اقتصاد برای کشورهای وارد کننده انرژی مزیت دارد نه ایران که خود دارنده و صادر کننده انرژی است.
* عراق، اکنون عراق دهه ۷۰ نیست. این کشور نیاز دارد که نیازمندی‌هایش تامین شود و استان‌های مرزی ایران نیز باید این نیاز را تامین کنند و تامین برق عراق نیز باید تبدیل به تضمین امنیتی جمهوری اسلامی به عراق باشد. آیا دولت عراق می تواند بر روی تامین برق از ایران خاطرجمع باشد ؟ چه راهکارهایی در جهت توسعه مناسبات دوجانبه میان دو کشور وجود دارد؟
مشکل ایران در تامین برق عراق، تامین پایدار است. خود جمهوری اسلامی در کشور در برخی مقاطع به ویژه در تابستان با کمبود برق مواجه بوده است. همچنین، در زمستان هم با کمبود گاز برای تامین گاز نیروگاه‌های برق روبرو شده است. از این رو ایران نتوانسته در حوزه صادرات برق به عراق شبکه پایداری ایجاد کند.
باید این نکته را در نظر گرفت که مناسبات اقتصادی تنها به صادرات برق محدود نمی‌شود و جمهوری اسلامی ایران می تواند هزاران کالا و خدمات را به این کشور صادر نماید
بر همین اساس، عراق به فکر تامین برق از مسیرها و کشورهای دیگر افتاده است. اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که مناسبات اقتصادی تنها به صادرات برق محدود نمی‌شود و جمهوری اسلامی ایران می تواند هزاران کالا و خدمات را به این کشور صادر نماید. در این میان، استان‌های مرزی هم به دلیل مجاورت جغرافیایی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند.
نظر شما