افزایش همکاری تهران، مسکو و باکو در توسعه کریدور شمال_جنوب| چشم انداز مثبت سطح تجارت

تهمینه غمخوار؛ بازار:چند روز پیش اخباری از سوی مقامات روسی در خصوص اعلام آمادگی روسیه در توسعه کریدور شمال_جنوب منتشر شد؛ در حالی که الکساندر نواک معاون نخست وزیر روسیه در نشستی با حضور رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی ایران و شاهین مصطفی اف معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان اعلام کرد که روسیه آماده همکاری مفید با باکو و تهران در توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال_جنوب به عنوان یکی از حوزه های بسیار مهم همکاری های سه جانبه جمهوری آذربایجان، روسیه و ایران است ضمن اینکه اهمیت کریدور نستراک در توافقنامه روابط متحدانه بین آذربایجان و روسیه برجسته شده است.

سه کشور پس از اولین نشست سه جانبه بیانیه ای را امضا کردند در حالیکه طرفین آمادگی خود را برای همکاری در ارزیابی و تجزیه و تحلیل زیرساخت ها و قابلیت های حمل و نقل به منظور استفاده از پتانسیل کامل کریدور اعلام و هدف گذاری کردند تا حجم ترانزیت بار تا سال ۲۰۳۰ به ۳۰ میلیون تن برسد.

آنها همچنین توافق کردند که اولین جلسه کارگروه مشترک را ظرف یک ماه برگزار کنند که به ساده سازی عملیات و رویه های حمل و نقل و ترانزیت می پردازد. روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان قصد دارند پیش نویس توافقنامه پروژه راه آهن رشت - آستارا را ظرف یک ماه آماده کرده و مذاکرات خود تا پیش از اواخر سال ۲۰۲۲ آغاز کنند.

الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان در مذاکرات با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود در حاشیه ششمین اجلاس سران خزر در عشق آباد گفته بود که جمهوری آذربایجان علاقه مند به توسعه کریدور و راه اندازی مجدد پروژه خط ریلی رشت_ آستارا در خاک ایران است.

در همین راستا، پوتین نیز به نوبه خود آمادگی خود را برای بحث در مورد بودجه پروژه ابراز کرده بود. همچنین، در همان زمان سران دو کشور بر علاقه خود به توسعه بیشتر کریدور شمال-جنوب تاکید کردند و تصمیم گرفتند کارگروه مربوطه را در سفر هیئت روسی به تهران در ۱۹ ژوئیه تشکیل دهند که مقامات روسی با شرکای ایرانی خود در خصوص این کریدور که روسیه را به خلیج فارس متصل می کند، گفتگو کردند.

مقامات روسی معتقدند که توسعه کریدور شمال_جنوب امکان حمل و نقل محموله بدون از روسیه به بنادر ایران در خلیج فارس را فراهم می کند. افزون بر این، راه اندازی کامل این کریدور با بهره برداری از پتانسیل حمل و نقل و لجستیک بر گردش تجاری، حجم محموله و فعالیت های اقتصادی طرفین تأثیر مثبتی خواهد داشت.

در حال حاضر، این کریدور دارای سیستم‌های حمل‌ونقل است که با پارامترهای خاصی مانند سیستم‌های گمرکی و زیرساخت‌های راه آهن، از جمله عرض مسیرهای مختلف، با یکدیگر متفاوت هستند. بر همین اساس، پیشنهاد شده تا به مواردی مانند احداث خط رشت - آستارا برای ایجاد شبکه ریلی مشترک در بخش غرب کریدور حمل و نقل بین المللی رسیدگی شود. بر همین اساس، روسیه آمادگی خود را در احداث این خط آهن به طول ۱۴۶ کیلومتر در خاک ایران اعلام کرده در حالی که جمهوری آذربایجان نیز علاقمند به ساخت آن است.

از نظر متخصصان و کارشناسان فنی، احداث خط ریلی در این بخش، حمل و نقل بار از طریق کریدور غرب را در آینده نزدیک به ۱۵ میلیون تن خواهد رساند که این امر مستلزم حل و فصل موضوعاتی مانند مالکیت زمین و حمایت از سرمایه گذاری توسط طرفین است.

علاوه بر تکمیل خط آهن رشت_آستارا، تعیین و ایجاد تعامل بین نهادهای مسئول با صلاحیت ها و منابع اداری مربوطه برای رسیدگی همه جانبه به این موضوعات ضروری است. همچنین، ضروری است تا یک سرویس لجستیکی برای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی و مکانیزمی برای هماهنگی تعرفه‌های حمل و نقل بار در طول مسیر، علاوه بر ارائه بسته کامل خدمات لجستیک چندوجهی ایجاد شود.

روسیه معتقد است که باید مراکز و خدمات لجستیکی برای ترانشیپ کالاهای روسی در بنادر انزلی و بندرعباس ایجاد شود و ترمینال در بندرعباس برای انتقال محموله های مقصد کشورهای حوزه خلیج فارس و جنوب آسیا مورد استفاده قرار گیرد ضمن اینکه لزوم افتتاح یک هاب حمل و نقلی و لجستیک در بندر عباس نیز احساس می شود

روسیه معتقد است که باید مراکز و خدمات لجستیکی برای ترانشیپ کالاهای روسی در بنادر انزلی و بندرعباس ایجاد شود و ترمینال در بندرعباس برای انتقال محموله های مقصد کشورهای حوزه خلیج فارس و جنوب آسیا مورد استفاده قرار گیرد ضمن اینکه لزوم افتتاح یک هاب حمل و نقلی و لجستیک در بندر عباس نیز احساس می شود.

روسیه، هند و ایران در سال ۲۰۰۰ یک توافقنامه بین دولتی برای ایجاد یک کریدور حمل و نقل چندوجهی شمال-جنوب امضا کردند، در حالی که بعداً تعداد کشورهای مشارکت کننده به ۱۴ عدد افزایش یافت. هدف این پروژه جذب ترانزیت جریان محموله از هند، ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس از طریق خاک روسیه به اروپا است. در حال حاضر، این پروژه چندین سیستم حمل و نقل مختلف کشورهای جداگانه را متحد می کند. هند حدود ۲.۱ میلیارد دلار در این پروژه سرمایه گذاری کرده است که بخشی از این مبلغ صرف ساخت زیرساخت های حمل و نقل در ایران شده است.

در حقیقت، راه اندازی این کریدور حمل و نقل و اتصال آن به کریدورهای حمل و نقل عرضی، ایجاد یک چارچوب واحد حمل و نقل اوراسیا را ممکن می سازد در حالی که زمان تحویل به طور قابل توجهی کوتاهتر مزیت اصلی آن نسبت به سایر مسیرهای حمل و نقل است. تحویل محموله از بمبئی به سن پترزبورگ از طریق مسیر سنتی از طریق کانال سوئز ۳۰ تا ۴۵ روز طول می کشد، در حالی که زمان تحویل مسیر زمینی کریدور شمال_جنوب ممکن است از ۱۵ تا ۲۴ روز متغیر باشد.

علاوه بر این، استفاده از مسیر شرقی کریدور که از قزاقستان و ترکمنستان می‌گذرد، می‌تواند زمان تحویل را به ۱۵ تا ۱۸ روز کاهش دهد و قرار است پس از راه‌اندازی بخش ایران از راه‌آهن آستارا - رشت، این زمان کوتاه‌تر شود. کاهش زمان تحویل برای بسیاری از محصولات از جمله مواد غذایی، منسوجات، لوازم خانگی، لوازم الکترونیکی مصرفی و غیره حیاتی است در حالی که از طرفی نرخ‌های بالاتر گردش سرمایه (هزینه‌های کمتر حمل و نقل بار) برای تولیدکنندگان کالاهای گران قیمت بسیار مهم است.

در آینده، کریدورهای حمل‌ونقل ممکن است از طریق گسترش همکاری‌های تولیدی و ایجاد زنجیره‌های لجستیکی با کشورهای در امتداد کریدور نستراک، به کریدور توسعه اقتصادی برای کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبدیل شود

با تلاش جهانی برای کربن زدایی در حال انجام، کارشناسان ارزیابی کرده اند که کریدور شمال_جنوب با حمل و نقل دریایی در اعماق دریا قابل مقایسه است و در آینده، کریدورهای حمل‌ونقل ممکن است از طریق گسترش همکاری‌های تولیدی و ایجاد زنجیره‌های لجستیکی با کشورهای در امتداد کریدور نستراک، به کریدور توسعه اقتصادی برای کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبدیل شود.

طی چند سال گذشته، عوامل کلیدی که اهمیت مسیرهای حمل و نقل در امتداد محور شمال-جنوب را افزایش داده است. تعامل فعال اوراسیا با هند، ایران و سایر کشورهای بخش جنوبی کریدور در محدوده مفهوم اوراسیا بزرگ به همراه مشارکت فزاینده جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و سایر کشورهایی که همراه با نستراک در گسترش کریدورهای ترانزیتی و چندوجهی در منطقه خزر هستند.

به عنوان مثال، خط راه آهن ۹۰۰ کیلومتری که از شمال به جنوب می گذرد و قزاقستان، ترکمنستان و ایران را به هم متصل می کند، در دسامبر ۲۰۱۴ به بهره برداری رسید. توافقنامه موقت منتهی به تشکیل منطقه آزاد تجاری نیز توسط اوراسیا و ایران در ماه می ۲۰۱۸ امضا شد در حالی که مذاکرات بر سر اجرای توافقنامه تجارت آزاد بین اتحادیه اوراسیا و هند از سال گذشته حال انجام است.

بر همین اساس، تحقق پتانسیل تجاری اتحادیه اقتصادی اوراسیا، آسیای مرکزی و کشورهای بخش جنوبی کریدور شمال_جنوب یک پیش نیاز مهم برای ادامه توسعه این کریدور است.