راه اندازی بخش جاده ای کریدور شمال – جنوب با اتکا به سامانه پرداخت «میر»

وحید پورتجریشی؛ بازار: شکل گیری تحریم های گسترده غرب علیه روسیه، دستکم برای چند ماه نه تنها برنامه های توسعه ملی این کشور، بلکه شرکای تجاری روسیه مانند ایران و هند که از عناصر اصلی کریدور شمال - جنوب به حساب می آیند را تحت تاثیر قرار داده و به تعویق انداخت.

با اینحال، مقامات روسیه به مرور زمان اقدام به استفاده از راهکارهایی برای کاهش تاثیر تحریم های غرب و برنامه های توسعه خود نمودند که مهمترین آنها، راه اندازی سامانه پرداخت یکپارچه میر (MIR) بود که به گفته مسکو، قرار است به مرور زمان جایگزین سوئیفت شود.

اگرچه سامانه میر تنها برای استفاده روسیه و شرکای تجاری این کشور طراحی شده، اما باید این نکته را نیز در نظر داشت که در شرایط تحریم های فعلی اعمال شده علیه مسکو، میر در عمل تفاوتی با سوئیف ندارد؛ چراکه کشورهایی که روسیه آنها را «غیر دوست» می خواند، روابط تجاری با این کشور نداشته و ارتباطات مسکو تنها به دایره شرکای تجاری خود محدود شده که آنها نیز قرار است به مرور زمان به اعضای میر تبدیل شوند.

نقش میر در معادلات تجاری روسیه

مهمترین موضوع در زمینه تجارت بین الملل، بحث نظام پرداخت های بانکی است که در حقیقت، بازوی اصلی تحریم ها محسوب می شود. بر خلاف تصور عمومی و تبلیغات رسانه ای، شرکت های غربی و یا متحدین شرقی آنها، در بسیاری از موارد، ترسی از تحریم های آمریکا ندارند و تنها مشکل و سوال پیش روی این شرکت ها یک مورد است: «پول ما را از چه طریق پرداخت خواهید کرد؟»

در حقیقت برخی شرکت های غربی مشکلی برای کار با روسیه، ایران، ونزوئلا و دیگر کشورهای تحت تحریم به ویژه در شرایط سخت فعلی اقتصاد جهانی ندارند؛ بلکه اگر پول قراردادهای آنها پرداخت شود، حاضر به همکاری با کشورهای تحت تحریم نیز هستند.

لذا روسیه به خوبی این موضوع را متوجه شده و تاکنون، ۱۱ کشور به سامانه میر متصل شده اند. همچنین ۱۵ کشور دیگر نیز درخواست عضویت در میر را به بانک مرکزی و دولت روسیه داده اند که درخواست های آنها تحت بررسی طرف روسی قرار دارد. این ۲۶ کشور، همان شرکای تجاری روسیه هستند که در شرایط فعلی نیز تنها مراودات روسیه با آنها از همین طریق انجام می پذیرد.

راه اندازی میر و خروج روبل روسیه از انزوا از یک سو و افزایش تقاضا برای پول ملی روسیه به جهت پرداخت هزینه های نفت، گاز و دیگر کالاهای وارداتی از این کشور منجر به تبدیل شدن روبل به یکی از پربازده ترین ارزهای بازار فارکس شده که بسیاری از کارشناسان این بازار، این ارز را یکی از موفق ترین ارزهای مورد هدف سرمایه گذاری می دانند.

همکاری های استراتژیک هند و روسیه

سوابق همکاری های تجاری و نظامی میان روسیه و هند به دوران شوروی باز میگردد. با اینحال، هند از جمله نخستین کشورهایی بود که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، استقلال و تشکیل روسیه جدید را به رسمیت شناخت.

توجه داشته باشیم که روابط دو کشور هند و پاکستان با دو ابرقدرت بزرگ جهان در سیستم دو قطبی یعنی آمریکا و شوروی، کاملا نسبتی معکوس داشته و همین ماهیت در دوران پسا شوروی نیز حفظ شده است.

یعنی زمانی که واشنگتن به پاکستان نزدیکتر می شود، هند نیز در مقابل، به روسیه نزدیک خواهد شد و بالعکس. تقریبا می توان گفت که این قاعده همیشه بر روابط چهار کشور یاد شده حاکم بوده و طی حدود ۷۵ سال گذشته از استقلال هند و تشکیل پاکستان نیز این فرمول تغییری نکرده است.

از سوی دیگر، هند بر اساس اصول پنجگانه سیاست خارجی خود یا همان «پانچاشیل»، توازن در روابط خارجی را فارغ از دوره های مختلف حاکمیت دو حزب بزرگ این کشور یعنی حزب کنگره و BJP (باهاراتیا جاناتان پارتی) سر لوحه همیشگی خود قرار داده است. لذا علیرغم اینکه هندی ها بزرگترین متحدین تجاری ایالات متحده در جنوب آسیا محسوب می شوند، همزمان تولید مشترک جنگنده های سوخویی در دهلی و یا ساخت مشترک موشک بالستیک «برهموس» با روسیه را نیز در دستور کار خود دارد.

موهبت سامانه پرداخت روسی میر برای هند؛ از نفت ارزان تا کریدور شمال - جنوب

هند و چین دو کشوری بودند که حتی در اوج دوران تحریم های شکل گرفته غرب علیه روسیه، هیچگاه روابط تجاری خود را با مسکو قطع نکردند. هندی ها نیز مانند چین، طی ماه های گذشته، به لطف تحریم ها موفق به دریافت میلیون ها تن نفت ارزان قیمت از روسیه شدند.

در بخش ترانزیت نیز، کریدور شمال-جنوب را می توان بزرگترین نمونه همکاری دو کشور هند و روسیه دانست که نخستین حمل ترکیبی آزمایشی بار صارداتی هند به سمت روسیه از طریق جاده های ایران، بر اساس مقررات TIR بر اساس نقشه راه همین کریدور انجام شد. این بار صادراتی از مبداء بندر ناراشوا راهی بنادر ایران شده تا از طریق جاده راهی روسیه شود.

در حقیقت تمامی این موفقیت های تجاری برای هند از طریق پیوستن به سامانه میز انجام شده که هفته گذشته، دهلی نو به طور رسمی از عضویت خود این سامانه پرداخت روسیه خبر داد.

اکنون امکان پرداخت هزینه های مربوط به خرید نفت، کود شیمایی و همچنین بارهای مورد حمل میان هند و روسیه با استفاده از سامانه پرداخت میر فراهم شده و دیگر مشکلی برای پرداخت وجود ندارد. لذا مشکل اصلی روابط تجاری با کشورهای تحت تحریم که در ابتدای این مطلب به آن اشاره شد، با استفاده از میر برطرف خواهد شد.

پتانسیل چشمگیر ایران در بهره برداری از کریدور شمال - جنوب

پیش از ورود به به این مبحث بهتر است یک نکته را روشن کنیم و آن اینکه واژه ای به نام کریدور شمال - جنوب دستکم در شاخه غربی (شاخه اصلی) آن وجود خارجی ندارد. چراکه بر اساس سند اولیه موجود در دبیرخانه این کریدور، مبداء آن بنادر غربی هند یعنی ناراسوا و بمبئی بوده و با عبور از خاک ایران وارد خاک روسیه خواهد شد. سپس از پنج مرز غربی روسیه وارد فنلاند شده و از آنجا نیز بار هند در اروپا توزیع خواهد شد.

با توجه به تحریم های فعلی وضع شده علیه روسیه، مقصد این بار نهایتا تا روسیه بوده و لذا کریدور اولیه وجود خارجی ندارد. در بهترین شرایط میتوان مسیر فعلی را تجارت خارجی میان هند، روسیه وآسیای میانه دانست که تمامی بار مورد تبادل نیز باید از خاک ایران عبور نماید.

با اینحال، فراهم شدن زیرساخت های لازم برای سامانه میر و عضویت شرکای تجاری مشترک روسیه و ایران از جمله هند در این سامانه، می تواند تا حد زیاد و چشمگیری مناسبات تجاری ایران را توسعه بخشیده و همچنین برای واردات، صادرات و دریافت حق دسترسی ترانزیتی برای کریدورهای عبوری از ایران از آن استفاده نمود.