خیز بلند پکن و مسکو برای دلارزدایی| تاثیر تحولات ژئوپلیتیکی بر نقش یوآن

بازار: گروه بین الملل: مسکو در پاسخ به تحریم‌های غرب، روابط اقتصادی نزدیک‌تری با چین و سایر کشورهای غیر غربی برقرار می‌کند. بطوریکه شرکت گازپروم روسیه روز گذشته اعلام کرد که توافق نامه‌ای را امضا کرده تا پرداخت گاز چین را به جای دلار به یوان و روبل تغییر دهد.

این تغییر بخشی از تلاش روسیه برای کاهش اتکای خود به دلار، یورو و سایر ارزهای غربی در سیستم بانکی و تجارت خود است، حرکتی که مسکو با اغاز تحریم‌های غرب در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، تسریع کرده است.

روسیه روابط اقتصادی نزدیکتری را با چین و سایر کشورهای غیرغربی به ویژه به عنوان بازارهای جدید برای صادرات هیدروکربن خود ایجاد کرده است. الکسی میلر، مدیر عامل گازپروم گفت که مجوز پرداخت به روبل روسیه و یوان چین برای گازپروم و شرکت ملی نفت چین که متعلق به دولت پکن است، سود متقابل خواهد داشت. این تصمیم محاسبات را روان می‌کند و به نمونه‌ای عالی برای سایر شرکت‌ها تبدیل و انگیزه بیشتری برای توسعه اقتصاد ما می‌دهد.»

گازپروم جزئیات بیشتری در مورد این طرح ارائه نکرد یا نگفت چه زمانی پرداخت‌ها از دلار به روبل و یوان تبدیل می‌شود. رئیس جمهور ولادیمیر پوتین در اوایل سال جاری مشتریان اروپایی را مجبور کرد تا در صورت تمایل به دریافت گاز روسیه، حساب‌های بانکی روبلی خود را در گازپروم بانک باز و به ارز روسیه پرداخت کنند.

به همین دلیل عرضه گاز به برخی از شرکت‌ها و کشورهایی که از شروط این معامله سر باز زدند، متوقف شد. روسیه در آستانه حمله به اوکراین، تمدید قرارداد ۳۷.۵ میلیارد دلاری خود را برای تامین گاز به چین امضا کرد.

این شرکت عرضه گاز به چین را از طریق خط لوله گاز سیبری به طول ۳۰۰۰ کیلومتر (۱۸۶۵ مایل) در اواخر سال ۲۰۱۹ آغاز کرد. پوتین از این حرکت به عنوان یک «رویداد واقعی تاریخی، نه تنها برای بازار جهانی انرژی، بلکه مهمتر از همه برای روسیه و چین» یاد کرد.

افزایش سهم یوآن

حمله روسیه به اوکراین منجر به اعمال شدیدترین تحریم‌های کشورهای غربی علیه کشور دیگری در تاریخ معاصر شده است. دو تحریم مالی به طور خاص اهمیت دارد؛ نخست، تصمیم به مسدود کردن استفاده اکثر بانک‌های روسیه از سوئیفت بود، سیستم پیام‌رسان جهانی که آنها را قادر می‌سازد تا پول را به سراسر جهان منتقل کنند. این اقدام توسط اقتصادهای بزرگ جهان مانند کمیسیون اروپا، فرانسه، کانادا، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده حمایت شد. دوم، این کشورها همچنین موافقت کردند که از استفاده بانک مرکزی روسیه از ذخایر بین‌المللی خود برای تضعیف تحریم‌ها جلوگیری کنند.

پاسخ تحریم شدید کشورهای غربی به طور قطع بر تصمیمات بانک مرکزی روسیه در مدیریت ذخایر ارزی آن تأثیر خواهد گذاشت که در اینجا نقش بی‌طرفانه چین محوری می‌شود. یکی از عوامل مهم این است که چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، در وضع تحریم‌ها علیه روسیه شرکت نکرد. چین همچنین در جریان رای گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد رای ممتنع داد و با اعلام اینکه تحریم‌ها راه حل مشکل نیست، رویکرد محکومیتی را دنبال کرد.

ایالات متحده، بریتانیا، ژاپن و کشورهای اتحادیه اروپا و ارزهای مربوطه آنها بازیگران غالب در بازارهای مالی جهان هستند. دلار آمریکا و یورو بر پرداخت‌های سوئیفت هستند بطوریکه در سال ۲۰۲۱، ۷۷.۲ درصد از آن را تشکیل می‌دادند. البته در اوایل سال جاری خبرگزاری بلومبرگ اعلام کرد که یوان چین (که به عنوان رنمینبی نیز شناخته می‌شود) به جایگاه چهارم در بازار پرداخت‌های بین المللی رسیده که یک پیشرفت قابل توجه است. در سال ۲۰۱۰، که سوئیفت ردیابی تراکنش‌های بین المللی خود را آغاز کرد، یوان در رتبه ۳۵ قرار گرفته بود. شش سال بعد این ارز تاییدیه صندوق بین المللی پول را به عنوان ارز ذخیره دریافت کرد.

چین آرزوهای قدرت بزرگی در یک جبهه گسترده دارد. یک دهه پیش نشان داد که می‌خواهد یوان را به ارز غالب در تجارت، مبادلات مالی و به ویژه به عنوان یک ارز ذخیره جهانی تبدیل کند. این کشور دسترسی به موسسات مالی خارجی بیشتری را از طریق طرح کمربند و جاده و مراکز مبادلات یوان در خارج از کشور را گسترش داده که نقش یوان را در تجارت و مبادلات مالی و همچنین نقش آن را به عنوان یک ارز ذخیره افزایش می‌دهد.

ملاحظات ژئوپلیتیکی گذشته مانند برگزیت و تنش‌های تجاری آمریکا و چین در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ بر موقعیت‌ مدیریت ذخایر تأثیر گذاشت. این رویدادها به تنش‌های تجاری جهانی منجر شد و ممکن است باعث تغییر تدریجی دلار و یورو به عنوان ارزهای ذخیره شده باشد.

انتظار می‌رود که درگیری روسیه و اوکراین، که به شدت به تنش‌های ژئوپلیتیکی تازه‌ای کمک کرده است، در این موضوع تاثیرگذار باشد و در واقع عدم قطعیت جهانی اخیر و اختلافات ایجاد شده توسط بحران اوکراین ممکن است به این روند شتاب بیشتری بدهد. اما پرسش اصلی این است که آیا یوان چین این پتانسیل را دارد که دلار را به عنوان ارز ذخیره برجسته جهانی کنار بزند؟

بیش از نیمی - تقریبا ۵۵ درصد- از کل ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی هنوز به دلار آمریکا و ۱۹ درصد به یورو نگهداری می شود. اما یک تغییر آشکار به تدریج در حال وقوع است و قابل توجه‌ترین کاهش مربوط به سهم دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره بوده که از ۶۹ درصد در سال ۲۰۰۷ کاهش یافته است.

یوان اکنون پس از دلار آمریکا، یورو، ین ژاپن و پوند استرلینگ، جایگاه پنجم را در ترکیب ارزی ذخایر رسمی ارز خارجی دارد. سهم یوان تنها ۲.۵ درصد از ذخایر ارزی رسمی است. اما سهم آن از سال ۲۰۱۶ به طور چشمگیری افزایش یافته است. علاوه بر این، حدود ۷۵ کشور در سراسر جهان آن را به عنوان ارز ذخیره نگه می‌دارند.

افزایش نقش چین در تجارت جهانی عامل مهمی است که تعیین می‌کند آیا کشورها ذخایر خود را به یوان افزایش می‌دهند یا خیر. در سال ۲۰۱۷ که چین به یکی از بزرگترین شرکای تجاری اروپا تبدیل شد، بانک مرکزی اروپا یوان را به عنوان ارز ذخیره اضافه کرد. همین امر در مورد کشورهای آسیا و آفریقا نیز صدق می‌کند.

اما یکی از دلایل اصلی عدم پیشرفت یوان این است که آزادانه قابل تبدیل نیست. بانک خلق چین یک نرخ مرجع روزانه برای یوان در برابر دلار تعیین می‌کند، و مبادلات از طریق بازارهای ارز بین بانکی نمی‌تواند بیش از ۲ درصد از آن فاصله داشته باشد. همچنین محدودیت‌هایی برای انتقال سرمایه به خارج از چین، از جمله برای شرکت‌های خارجی وجود دارد. پکن در سال ۲۰۱۵ و در زمان ورود یوان به سبد SDR صندوق بین المللی پول، ایده کاهش قوانین بازگرداندن سرمایه را به کار بست، اما این امر منجر به فرار سرمایه تا ۱ میلیارد دلار به خارج از چین شد.

طبق گزارش بانک مرکز روسیه- ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱- چین بزرگترین دارنده خارجی ذخایر ارز خارجی روسیه است. این کشور ۱۳.۸ درصد از کل ذخایر روسیه را در اختیار دارد که ۱۳.۱ درصد از کل ذخایر ۶۳۰ میلیارد دلاری آمریکا به یوان است و ۲۱.۷ درصد از ذخایر به طلا نگهداری می‌شود.

تحریم مسکو و یوآن

روسیه ذخایر خود را به طرز چشمگیری افزایش داده است و در حال حاضر مجموع ذخایر ۶۳۰ میلیارد دلاری را در اختیار دارد . برآوردهای تایید نشده در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که روسیه رتبه پنجم را در جهان دارد و ذخایر چین، ژاپن، سوئیس و هند از آن پیشی گرفته است.

طبق گزارش بانک مرکزی روسیه- ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱- چین بزرگترین دارنده خارجی ذخایر ارز خارجی روسیه است. این کشور ۱۳.۸ درصد از کل ذخایر روسیه را در اختیار دارد که ۱۳.۱ درصد از کل ذخایر ۶۳۰ میلیارد دلاری آمریکا به یوان است و ۲۱.۷ درصد از ذخایر به طلا نگهداری می‌شود. ۶۵ درصد ذخایر ارزی باقی مانده روسیه در اختیار فرانسه، ژاپن، آلمان، ایالات متحده، بریتانیا و نهادهای بین المللی است. این بدان معناست که روسیه اکنون تنها به حدود ۳۵ درصد از ذخایر خود تحت معافیت تحریم‌های مالی دسترسی خواهد داشت.

روسیه ممکن است به فکر هدایت برخی از این ذخایر از طریق چین برای دسترسی به کالاها و خدمات بسیار مورد نیاز باشد که بستگی به استقبال پکن دارد. البته روسیه و چین روابط نزدیکی دارند، در سال ۲۰۱۹ به نقل از شی جین پینگ، رئیس جمهور چین گفته شد که او و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نزدیک به ۳۰ بار ملاقات کرده‌اند و درست کمتر از یک ماه قبل از حمله، سران دو کشور توافقنامه‌ای را قبل از شروع بازی‌های المپیک زمستانی پکن امضا کردند. همچنین دو رهبر بر همکاری نزدیک و گسترده در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی توافق کردند.

البته در سال ۲۰۱۴، شرکت‌های روسی ابزار دیگری برای جذب منابع مالی از چین و از طریق قرارداد سوآپ دوجانبه بین مسکو و پکن به دست آوردند. مبلغ قرارداد سوآپ بین چین و روسیه ۱۵۰ میلیارد یوان (حدود ۲۴ میلیارد دلار) بود، اما کاربرد واقعی آن به چند معامله آزمایشی انجام شده توسط بانک مرکزی روسیه و بانک خلق چین محدود شد. به نظر می‌رسد که شرکت‌های طرفین قرارداد سوآپ، بار دیگر به دلیل ترس از تحریم‌ها و مشکلات بازگرداندن سرمایه از چین، علاقه‌ای به استفاده از آن ندارند.

قبل از اینکه یوان بتواند نقش خود را به عنوان ارز ذخیره برجسته گسترش دهد، چین باید برخی از الزامات نظارتی را رعایت کند. مهمتر از همه، بانک خلق چین باید پیوند مدیریت شده خود را با دلار آمریکا و سایر ارزهای برجسته جهانی کاهش دهد. یکی دیگر از عناصر کلیدی، نیاز به شفافیت و ثبات بیشتر در سیاست های پولی و تنظیم بازارهای مالی است. باید توجه داشت که جهان در اثر جنگ اوکراین بیشتر از هم جدا شدند و در این میان یوان چین ممکن است به پناهگاه امنی برای روسیه و سایر کشورهای همفکر تبدیل شود. شاید این فقط محرکی باشد که چین به آن امیدوار بود.

در مجموع با وجود توافق سطح بالا، نقش روبل و یوان در تجارت روسیه و چین به کندی در حال رشد است. در سال ۲۰۲۰، روبل تنها ۵.۷ درصد از حجم کل پرداخت‌های روسیه و چین و یوان تنها ۶.۳ درصد را به خود اختصاص داد. بنابراین الگوی رشد وجود دارد، اما کند است. باید توجه داشت که ارقام مذکور سال ۲۰۱۳، ۲ درصد برای یوان و ۱ درصد برای روبل بود.

با این حال، روند دلارزدایی در تجارت دوجانبه بین روسیه و چین در حال انجام است اما عمدتاً از طریق تغییر به یورو. برای نمونه در چهار ماه آخر سال ۲۰۲۰، پکن و مسکو ۸۳.۳ درصد از معاملات خود را به یورو انجام دادند. این همچنین بر روند دلارزدایی از عملیات صادراتی روسیه با سایر نقاط جهان تأثیر گذاشت که در آن سهم دلار برای اولین بار در سه ماهه پایانی سال ۲۰۲۰ به زیر ۵۰ درصد و به ۴۸.۳ درصد کاهش یافت.