گیاهان دارویی؛ طلایی که از خاک می روید

بازار- فائزه زنجانی: وقتی سخن از اقتصاد است، همواره ظرفیت هایی همچون نفت، معدن و صنایع معروف مطرح می شود اما در این میان صنایعی کم تر شناخته شده و شاید بتوان گفت کمتر توجه شده ای است که اگر کمی بهتر مدیریت شود، می تواند وزنه ای برای اقتصاد کشور باشد که بین این صنایع، گیاهان دارویی جایگاه ویژه ای دارد.

صنعتی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان توانسته جای خود را بیابد و مصرف آن جای مصرف داروهای شیمیایی را به مقدار زیادی گرفته است اما در کشور ایران که طب سنتی و طب اسلامی در آن جایگاه ویژه ای دارد، گیاهان دارویی نتوانسته به بهره وری مناسبی برسد چه برسد به اینکه سهم درخور شایسته ای در صنعت صادرات داشته باشد.

گیاهان دارویی، یک سوم داروهای مورد استفاده در جهان

به گفته رئیس انجمن گیاهان دارویی کشور، گیاهان دارویی یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را به خود اختصاص داده‌اند و سهم تجارت جهانی از محصولات گیاهی دارویی حدود ۱۲۴ میلیارد دلار و سهم کشور ما از این میزان ۴۴۰ میلیون دلار است که می‌توان گفت ۰.۴ درصد از کل سهم تجارت جهانی در حوزه گیاهان دارویی مربوط به کشور ما است.

در حال حاضر حدود دو هزار و ۵۰۰ گونه گیاه دارویی در کشور شناسایی شده است که با توجه به این تنوع بالا و اقبال به گیاهان دارویی در کشورهای سراسر جهان، این صنعت را می توان موقعیتی برای ارزآوری دانست.

شناسایی بیش از ۴۵۰ نوع گیاه دارویی در استان

اما در این میان استان آذربایجان شرقی به دلیل آب و هوا و جغرافیای ویژه ای که دارد، محلی مناسب برای کشت و رشد گیاهان دارویی بوده و بیش از ۴۵۰ نوع گیاه دارویی را در خود جای داده است و یکی از استان های کشور است که بر روی بهره برداری و صادرات گیاهان دارویی از آن می توان حساب ویژه ای باز کرد.

خاک این استان، گیاهان منحصر به فردی را در خود جای داده است، گیاهانی که نمونه آن را در کمتر منطقه ای از کشور و یا حتی جهان می توان یافت. گیاهانی همچون بابونه، مرزه، پونه، آویشن، کاکوتی، مریم گلی، خار مریم و صدها نوع گیاه دیگری که برخی از آنها منحصر به این استان است.

اولین گام برای توسعه اقتصاد گیاهان دارویی را می توان شناسایی و تشخیص درست گیاهان دارویی دانست به طوری که طبق نظر متخصصان این حوزه، گیاهان دارویی شناخته نشده ای در سراسر نقاط استان رشد می یابند اما هیچ فردی شناخت لازم از نوع گیاه برای بهره برداری و استفاده درست از آن را نمی داند و همین امر لزوم ورود دانشگاه ها برای تربیت نیروهای متخصص در این حوزه را نشان می دهد.

مدیر طرح ملی گیاهان دارویی در این خصوص می گوید: با توجه به اهمیت این موضوع از مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی استان و به خصوص جهاد دانشگاهی می‌خواهیم گیاهان دارویی بومی استان را شناسایی کرده و برخی طرح‌های علمی را در این خصوص اجرایی کنند.

برخی گیاهان دارویی استان هنوز به مرحله شناسایی نرسیده اند

حسین زینعلی می‌گوید: استان آذربایجان شرقی را می‌توان قطب برخی گیاهان دارویی همچون گل محمدی دانست اما ظرفیت‌های این استان تنها به این مورد ختم نمی‌شود، بلکه گیاهان دارویی فراوانی در این منطقه رشد می‌کنند که برخی شناسایی شده اما برخی دیگر هنوز به مرحله شناسایی نرسیده‌اند.

وی با اشاره‌ای به بحران کم آبی در کشور و تأثیر آن بر روی عملکرد گیاهان دارویی می‌گوید: تحقیقات چندانی در حوزه کشت و تولید گیاهان دارویی انجام نشده و دانشگاه‌های ما برای این حوزه برنامه مشخصی ندارند.

طبق اظهار کارشناسان گیاهان دارویی یکی از بزرگترین مشکلات مقدماتی در این حوزه، نشناختن گونه های مختلفی گیاهی است به گونه ای که هر کس نمی تواند این نوع گیاهان را بشناسد و موارد استفاده آن ها را بداند و همین مشکل سبب می شود تا بسیاری از گیاهان به دلیل ناشناخته بودن به هدر رفته و نتوان آن را برداشت کرد.

نبود ماشین آلات برداشت و دستگاه های فرآوری محصول

همچنین از دیگر مشکلات مهم در کشت گیاهان دارویی می توان به خطرنکردن کشاورزان برای کشت محصولی جدید و از سویی عدم حمایت بانک ها برای توسعه این گیاهان در قالب ارائه تسهیلات اشاره کرد که کار را برای توسعه این صنعت سخت تر می کند.

از سویی نبود ماشین آلات برداشت و دستگاه هایی برای فرآوری گیاهان دارویی، نبود نهال و بذر استاندارد نیز دیگر مشکلی است که مسئولان استانی به آن اشاره می کنند که اگر این مشکلات با تدبیر حل شود شاهد افزایش  تولید و بهره وری گیاهان دارویی در استان خواهیم بود.

صادرات فله ای باید فراموش شود

مهشید نامور از دانشجویان رشته علوم باغبانی است که در گفتگو با بازار، استان آذربایجان شرقی را در تولید برخی گیاهان دارویی منحصر به فرد دانسته و می گوید: تولید و بهره برداری از این گیاهان در یک طرف قضیه قرار دارد اما باید از سوی دیگر شاهد فرهنگ استفاده درست از گیاهان باشیم چرا که هم اکنون میزان استفاده از گیاهان دارویی در کشور و به دنبال آن در استان پایین است.

وی با اشاره به مطالعات خود در خصوص بازاریابی و نوع فروش محصول در کشورهای صاحب ادعا در این حوزه می‌گوید: متاسفانه در بخش گیاهان دارویی نیز همانند دیگر بخش‌ها نتوانسته‌ایم بسته بندی خوبی ارائه کنیم، کاری که در دیگر کشورها به خوبی انجام می‌گیرد و ارزآوری بالایی هم دارد، اما ما بیشتر به صورت فله‌ای اقدام به فروش و صادرات می‌کنیم.

نامور ادامه می دهد: البته علاوه بر صادرات این محصول باید به فکر بازاریابی مناسب آن در بازار داخل هم باشیم چرا که با رواج یافتن استفاده از این گیاهان میزان استفاده از داروهای شیمیایی نیز پایین می آید.

باغ موزه ای از گیاهان دارویی در تبریز

اما در این میان و در شهر تبریز نیز باغ موزه گیاهان دارویی و معطر در ائل گلی تبریز ایجاد شده است که با دربرداشتن بیش از ۵۳ گونه گیاه دارویی و معطر و وسعت سه هزار مترمربع، مورد استقبال دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تبریز و متخصصان و دانشجویان این حوزه قرار گرفته است.

این باغ موزه با هدف حفظ گونه های گیاهی دارویی و استفاده از آنها در درمان برخی بیماری ها ایجاد شده و اولین و تنها مرکز در نوع خود در شمال غرب کشور است.

تولید بذر بیش از ۳۵ گونه گیاهی با هدف تشکیل بانک بذر و احداث ژرم پلاس زنده از اهداف مهم ایجاد و توسعه این باغ موزه است؛ این باغ موزه، به نوعی مخزن ژنتیکی گیاهان دارویی در شمال غرب  کشور محسوب می شود.    

طرحی که می تواند در تمامی پارک های شهر اجرایی شود

به گفته مسئولان شهری، شهرداری در نظر دارد توسعه این طرح را در تمامی پارک های سطح شهر جهت تشویق شهروندان به استفاده از گیاهان دارویی، وارد فاز اجرایی کند.

خاک آذربایجان شرقی مخزنی از گیاهان دارویی متنوع است که مدیریت و بهره وری صحیح از آن ها می تواند، این استان را به قطبی برای تولید و صادرات این نوع گیاهان تبدیل کرده و ارزآوری خوبی برای استان داشته باشد به شرطی که دانشگاهیان، مراکز تحقیقاتی، مسئولان استانی و تجار و بازرگانان وارد عمل شده و قدر این طلای گیاهی را دانسته و قدرت اقتصادی آن را دست کم نگیرند.