توافق طالبان و ازبکستان برای ساخت خط ریلی مشترک| آینده چابهار با خطر مواجه است!

وحید پورتجریشی؛ بازار: هیات طالبان در کنفرانس بین‌المللی تاشکند برای افغانستان؛ امنیت و توسعه اقتصادی در ازبکستان حضور یافته و با مقام های ارشد این کشور به گفتگو پرداختند.

امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان که در راس هیات طالبان به ازبکستان سفر کرده بود از افزایش تجارت و حمل و نقل میان ازبکستان و افغانستان و آغاز پروژه‌ مهم خط آهن ازبکستان تا پاکستان از مسیر شهرهای مزارشریف، کابل و جلال آباد خبر داد و بنا بر اعلام خبرگزاری های رسمی، توافق بر سر بسیاری از مسائل مربوط به همکاری های مشترک میان دو کشور، از جمله ساخت خط راه آهن در مسیر مذکور، از جمله مهمترین محورهای مذاکره میان متقی و عمر زاکوف، معاون نخست وزیر ازبکستان بوده است.

هنوز جزئیات بیشتری در خصوص این مذاکرات منتشر نشده، اما گفته می شود متخصصان بخش ریلی ازبکستان قرار است از در افغانستان حضور یافته و کار نقشه برداری برای ساخت خط ریلی مذکور را آغاز نمایند.

کریدور CEPC و خط آهن افغانستان

کریدور ریلی چین – پاکستان یا همان CPEC، از جمله بزرگترین پروژه های دولت چین است که قرار است با همکاری پاکستان، بندر گوادر پاکستان را به آسیای میانه متصل سازد. در حقیقت پروژه اتصال ریلی افغانستان به ازبکستان و نهایتا آسیای میانه، در راستای عملیاتی سازی این کریدور صورت می پذیرد.

کریدور اقتصادی پاکستان–چین (به اردو: پاکستان–چین اقتصادی راهداری؛ به چینی: 中国-巴基斯坦经济走廊) موسوم به CPEC مجموعه‌ای از پروژه‌های زیرساختی است که هم‌اکنون در سرتاسر پاکستان در حال احداث است. ارزش اقتصادی آن در ابتدا ۴۶ میلیارد دلار آمریکا بود اما اکنون به ۵۴ میلیارد دلار رسیده‌ است.

این طرح اقتصادی قرار است با احداث شبکه‌های حمل‌ونقلی مدرن، تولید نیروگاه‌های انرژی، و ایجاد مناطق ویژهٔ اقتصادی، زیرساخت‌های کشور پاکستان را به‌ سرعت مدرن کند و اقتصاد آن کشور را قوت ببخشد. در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۶، محموله‌های چینی از راه زمینی به بندر گوادر پاکستان حمل شدند و از آنجا از راه آبی به آفریقا و غرب آسیا فرستاده شدند. به این ترتیب این کریدور اقتصادی تا اندازه‌ای عملیاتی شد.

شبکهٔ گسترده‌ای از بزرگ‌راه‌ها و راه‌آهن‌ها به عنوان بخشی از طرح کریدور اقتصادی در سرتاسر پاکستان ساخته خواهند شد. طبق برآورد دولت پاکستان، شبکهٔ حمل‌ونقل عمدتاً مستعمل این کشور باعث هدررفت منابعی برابر ۳٫۵ درصد تولید ناخالص داخلی پاکستان می‌شود.

شبکه‌های جدید حمل‌ونقل که به عنوان جزئی از طرح کریدور اقتصادی ساخته خواهند شد، بنادر گوادر و کراچی را به شمال پاکستان، و نیز غرب چین و آسیای میانه متصل خواهند کرد. بزرگراهی به طول ۱۱۰۰ کیلومتر بین کراچی و لاهور ساخته خواهد شد و شاهراه قراقرم بین راولپندی و مرز چین بازسازی خواهد شد. راه‌آهن کراچی–پیشاور نیز تا سال ۲۰۱۹ توسعه خواهد یافت و پذیرای قطارهایی با سرعت ۱۶۰ کیلومتر در ساعت خواهد شد. شبکهٔ راه‌آهن پاکستان گسترش خواهد یافت تا به شبکهٔ راه‌آهن چین در کاشغر متصل شود. مدرنیزه کردن شبکه‌های حمل‌ونقلی ۱۱ میلیارد دلار هزینه بر خواهد داشت. با اینحال، چین مصمم است تا با ساخت کریدور CEPC، به هر شکل ممکن و البته در زمان مقتضی خود را از جنوب، به آسیای میانه متصل سازد.

چین، بزرگترین برنده قدرت گرفتن طالبان در افغانستان

دولت چین از همان روزهای آغازین سقوط دولت اشرف غنی و بازگشت طالبان به قدرت، به صراحت از جامعه بین المللی درخواست کرد تا برای ایجاد ثبات و امنیت در افغانستان، از دولت موقت طالبان حمایت نماید. پکن همچنین از جمله نخستین پایتخت هایی بود که دولت طالبان را در افغانستان به رسمیت شناخته و حتی در این زمینه، موفق شد گوی رقابت با قدرت های بزرگ را در افغانستان از دستان مسکو نیز برباید.

لازم به ذکر است، دولت اشرف غنی که از روابط بسیار نزدیکی با واشنگتن برخوردار بود، همواره به عنوان سدی بزرگ در برابر قدرت گرفتن چین در این کشور محسوب شده و به همین دلیل، پکن نه تنها مداخله ای برای جلوگیری از سقوط وی نکرد، بلکه به شکل تلویحی از این رخداد حمایت نمود. روی کار آمدن طالبان در افغانستان، دو مزیت بزرگ و استراتژیک برای چین در پی داشت: خروج آمریکا به عنوان بزرگترین رقیب سیاسی – تجاری چین در بعد جهانی و همچنین خروج هند به عنوان بزرگترین رقیب تجاری چین در آسیا. با این حساب، طبیعی است که پکن از قدرت گرفتن طالبان در افغانستان حمایت نماید.

اهمیت اتصال ریلی افغانستان به ازبکستان

پیش از هر چیز و بر اساس طرح کریدور CEPC، باید بدانیم که اتصال ریلی به ازبکستان در حقیقت، اتصال ریلی پاکستان به آسیای میانه محسوب شده و افغانستان در این میان، نقش مسیر ترانزیتی و نه بازار هدف را ایفا خواهد کرد. اکنون با نگاهی گذرا به نقشه ژئوپولیتیک دو منطقه غرب آسیا (افغانستان و پاکستان) و همچنین آسیای میانه به خوبی به این نتیجه می رسیم که افغانستان تنها حلقه مفقوده در پیوستگی متحدین تجاری و بعضا سیاسی چین و عامل اتصال میان قلمرو بازرگانی پکن در آسیای میانه و غرب آسیا محسوب می شود.

در خصوص پاکستان که نیازی به توضیح بیشتر در خصوص روابط میان اسلام آباد و پکن آن هم در ابعاد گسترده سیاسی – تجاری و در برخی موارد، نظامی وجود ندارد. در آسیای مرکزی نیز، تقریبا تمامی کشورهای این منطقه از طریق شاخه شمالی طرح کمربند و جاده (BRI) به چین متصل بوده و مسیر ترانزیت بار میان غرب چین و اروپا به حساب می آیند. اکنون با تبدیل افغانستان به مسیر ترازیت ریلی میان پاکستان و آسیای مرکزی، این حلقه مفقوده نیز کاملا از میان برداشته خواهد شد. پس اتصال ریلی افغانستان – ازبکستان – پاکستان، باید امری بسیار فراتر از ساخت یک مسیر ترازیتی در نظر گرفته شود.

خطر جدی برای آینده چابهار

طرح کریدور CEPC در بدو مطرح شدن توسط مقام های چین و پاکستان، تنها شبیه به یک رویاپردازی بود که دلیل آن نیز عدم وجود امنیت در هر دو کشور افغانستان و پاکستان، علاوه بر مسیری بسیار صعب العبور در بخش های شمالی پاکستان و جنوب افغانستان است.

تا پیش از سقوط دولت اشرف غنی در افغانستان، عمده تمرکز طالبان و القاعده و برخی گروه های مهم شبه نظامی مانند شبکه حقانی بر منطقه مرزی میان افغانستان و پاکستان بود که دلیل این امر، شرایط جغرافیایی منطقه به عنوان مخفیگاه و سنگری بسیار مطلوب در زمان درگیری با نیروهای دولتی هر دو کشور است.

این نکته را نیز به یاد داشته باشیم که به جز گروه های نامبرده، به جرات می توان گفت که حتی نیروهای نظامی دولت سابق افغانستان و ایالات متحده نیز از مخنصات و گلوگاه های جغرافیایی این منطقه شناخت کافی ندارند. دلیل آن هم مشخص است: منطقه مذکور، زیستگاه طبیعی گروه های شبه نظامی از دوران تسلط شوروی بر افغانستان به این سو محسوب می شود.

پس ساخت هر گونه مسیر و حتی جا به جایی کاروان های بازرگانی از این بخش، نیازمند توافقی محکم نه تنها با طالبان، بلکه تمامی گروه های شبه نظامی مستقر در این منطقه نیاز دارد که احتمالا چین به واسطه طالبان افغانستان، با سایر گروه های مذکور به این توافق رسیده است.

پس در حال حاضر شرایط نا امن در هر دو کشور افغانستان و پاکستان را می توان بر طرف شده در نظر گرفت. در خصوص صعب العبور بودن مسیر نیز چین طی سال های گذشته ثابت کرده که به خوبی از پس ساخت چنین خطی بر خواهد آمد.

باید در نظر داشت از همان ابتدای پروژه ساخت و توسعه گوادر، این بندر استراتژیک پاکستانی به عنوان جدی ترین رقیب بندر چابهار ایران محسوب می شود. اگرچه ساخت خط آهن و جاده از بندر چابهار به سمت شمال بسیار ساده تر از مسیر کوهستانی میان پاکستان و افغانستان است، اما این نکته را نیز باید به یاد داشته باشیم که علیرغم بلاتکلیفی نسبی و پیشرفت بسیار کند پروژه ساخت خط آهن چابهار – زاهدان، در آن سوی مرزها، با ابرقدرتی مانند چین روبرو هستیم که از حیث سرمایه گذاری، سرعت ساخت و تکنولوژی لازم جهت تامین زیربنا و ناوگان، به هیچ وجه با آنچه در چابهار شاهد آن هستیم، قابل قیاس نبوده و در صورت عدم چاره اندیشی اساسی برای ساخت هر چه سریعتر زیرساخت های بندی چابهار و همچنین اتصال ریلی و تعمیر و بازسازی جاده های نامساعد آن، به سادگی گوی رقابت را به افغانستان خواهیم باخت؛ چراکه تنها مسیر پیش روی چابهار، مسیر شمال (آسیای مرکزی) بوده که در صورت راه اندازی CPEC، به ویژه پیش از تکمیل فازهای بندرچابهار و راه های مواصلاتی منتهی به آن، می توان تصور کرد چه بر سر آمال و آرزوهای چابهار خواهد آمد!