هنگامه خاندوزی؛ بازار: چوب یکی از کالاهای اساسی مورد نیاز تمام کشورهای دنیا است که به عنوان ماده اولیه در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد و با توجه به اینکه در قرن اخیر عرضه چوب به مقدار محدود و آن هم از طریق برداشت از عرصه‌های جنگلی تامین شده، باعث کاهش مساحت جنگل‌ها شده است.
نابودی جنگل‌ها به طور حتم تبعات اقتصادی و اجتماعی فراوانی خواهد داشت و جایگزین کردن منابع تامین چوب از عرصه‌های جنگلی طبیعی به واحدهای کاشته شده مصنوعی در زراعت چوب می‌تواند راه‌کاری مناسب برای برون رفت از بحران کمبود چوب و حفاظت از جنگل‌های طبیعی باشد.
با توجه به اهمیت این مسئله گفتگویی «حسن سلطانلو» عضو هیات علمی دانشگاه منابع طبیعی گرگان و رئیس هیات مدیره شرکت دانش‌بنیان زیست‌فرایند تولید پایدار ترتیب دادیم، او که علاوه بر تحقیقات علمی در حوزه زراعت چوب نیز فعالیت دارد معتقد است: زراعت چوب در خارج از اکوسیستم‌های طبیعی و تولید چوب در مزارع کشاورزان تنها راه نجات جنگل‌های طبیعی از نابودی کامل است. مشروح این گفتگو را در زیر بخوانید.
* برای تولید چوب چه درختی را کشت می‌کنید و درآمد آن چگونه است؟
دانشگاه گرگان سابقه سه دهه تحقیقات بر روی گیاه پالونیا را دارد و با توجه به تحقیقات انجام شده برای بهینه‌سازی تکثیر گیاه پالونیا از طریق کشت بافت، به تدریج متوجه شدم که پالونیا به دلیل داشتن نرخ تبدیل بالای گازکربنیک اتمسفر به چوب می‌تواند یک گیاه ارزشمند برای برون‌رفت از هر دو مشکل گرمایش جهانی زمین و تخریب جنگل‌های طبیعی باشد.
ایگزین کردن منابع تامین چوب از عرصه‌های جنگلی طبیعی به واحدهای کاشته شده مصنوعی در زراعت چوب می‌تواند راه‌کاری مناسب برای برون رفت از بحران کمبود چوب و حفاظت از جنگل‌های طبیعی باشد
پالونیا به عنوان گیاه سی چهار با داشتن ویژگی‌های منحصر به فردی چون انجام فتوسنتز با کارآیی بالا، این توانایی را دارد که به میزان ۱۰ برابر سایر گونه‌های گیاهی اکسیژن تولید کند و با تامین چوب مورد نیاز بشر دست‌اندازی به جنگل‌های طبیعی را کاهش دهد. در جهان برای زراعت چوب از سه گونه گیاهی پالونیا، صنوبر و اکالیپتوس مورد استفاده می شودکه در میان آنها درخت پالونیا به دلیل برخورداری از خصوصیاتی چون رشد بالاتر، امکان تولید الوار صنعتی با قطر بالا، چوب مستحکم، انعطاف پذیر، سبک، با نقطه اشتعال بالا و مقاومت به تخریب، پوسیدگی قارچی و موریانه در سراسر کشورهای جهان مورد استقبال قرار گرفته است.
علاوه بر ویژگی‌های مفید گیاه پالونیا در تولید اکسیژن، یکی از دلایل اقبال کشاورزان در سراسر جهان به کشت پالونیا میزان درآمد بالای زراعت چوب است به طوری که در زراعت چوب پالونیا می‌توان در هر هکتار ۶۲۵ درخت پالونیا با تراکم چهار در چهار متر کشت کرد و تا شش دوره، هر هشت سال یکبار اقدام به برداشت ۴۵۰ متر مکعب چوب پالونیا کرد تا جاییکه در تیر ماه ۱۴۰۱ قیمت هر متر مکعب چوب پالونیا با قطر بالای ۳۵ سانتی‌متر حدود هفت میلیون تومان خرید و فروش می‌شود. البته رکن کلیدی موفقیت اعمال مدیریت صحیح کشت نهال‌های عاری از بیماری با ژنتیک مشخص است و اساسا تمام ارقام پالونیا مناسب زراعت چوب نیست.
همچنین پالونیا به عنوان گیاه هدف برای صنعت زنبورداری (دارای گلهای معطر و درشت) و دامپروری (گیاه علوفه‌ای) نیز مطرح است و جنبه‌های دیگر کاربرد این گیاه از جمله ایجاد جنگل مصنوعی برای اکوتوریسم (گردشگری کشاورزی) و اگروفارستری (کشت گیاهان زراعی در ترکیب با درخت) نیز از فواید دیگر زراعت چوب پالونیا است.
* زراعت چوب چه مزیت های می تواند داشته باشد؟
به دلیل کمبود چوب و عدم امکان برداشت بیش از حد چوب از عرصه‌های جنگل‌های طبیعی، ناگزیر سالیانه حدود شش میلیون متر مکعب واردات چوب انجام می‌شود که با گران شدن دلار فشار مضاعفی را بر دوش اقتصاد ملی وارد ساخته است با انجام زراعت چوب هم منافع اقتصادی کشور تامین خواهد شد و هم با اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم حاصل از ۱۵۰ هزار هکتار زراعت چوب بخشی از مشکلات اجتماعی اشتغال جوانان برطرف خواهد شد. چراکه یک درخت پالونیا می‌تواند به تنهایی نقش ۱۰ درخت از سایر گونه‌های گیاهی را در تبدیل گاز کربنیک به چوب داشته باشد.
یکی از دلایل اقبال کشاورزان در سراسر جهان به کشت پالونیا میزان درآمد بالای زراعت چوب است
زراعت چوب پالونیا نه تنها بخشی از چوب مورد نیاز کشور را تامین خواهد کرد، بلکه با گسترش زراعت چوب، کاهش عرصه جنگل‌های طبیعی به دلیل برداشت بی رویه چوب نیز متوقف خواهد شد. از طرف دیگر با ایجاد فضای سبز مواردی چون پروش زنبور عسل، دامپروری و اگروتوریسم نیز امکان پذیر خواهد شد.
* اصلی‌ترین چالش و مشکلات شما در این حوزه چیست؟
یکی از اصلی‌ترین چالش‌های زراعت چوب پالونیا این است که متاسفانه بخش دولتی تاکنون هیچ رقم اصلاح‌شده مناسبی برای کشاورزان معرفی نکرده است و کشاورزان اقدام به کاشت نهال‌هایی می‌کنند که به دلیل ژنتیک نامشخص اغلب توان تولید چوب آنها پایین‌تر از ارقام اصلاح‌شده است.
یکی دیگر از موانع اصلی گسترش زراعت چوب در کشور زمان‌بر بودن این فرایند و عدم حمایت مناسب بخش دولتی است، به عبارت دیگر کشاورز پس از شروع این پروژه تا پایان آن نه تنها درآمدی نخواهد داشت بلکه به دلیل هزینه‌های نگهداری و مدیریت زراعت چوب که سالیانه به پروژه تزریق می شود مجبور به سرمایه‌گذاری مستمر در یک دوره هشت ساله خواهد بود که راه‌حل آن اگروفارستری پالونیا با گندم در تراکم دو در شش متر مربع با امکان ورود کمباین به زمین است که درآمد کشاورز در دوره چهار ساله اول تامین می‌شود.
ازآنجایی که اغلب کشاورزان با درآمد سالیانه خود ارتزاق می کنند، طرح‌های زراعت چوب باید در قالب اگروفارستری و در ترکیب با کشت گیاهان زراعی در بین درختان انجام شود تا کشاورز بتواند از همان سال اول زراعت چوب به درآمد برسد متاسفانه بخش دولتی علی‌رغم گنجانده شدن زراعت چوب در برنامه‌های چندساله توسعه کشور به دلیل نیاز به هماهنگی و همکاری چندین نهاد دولتی تاکنون نتوانسته است با فراهم کردن راه‌کارهای اجرایی لازم، واحدهای خرد و کلان زراعت چوب در کشور را شکل دهد.
* و درباره سازمان جنگل‌ها
یکی از دلایل اصلی این موضوع مشکل چارت سازمانی مدیریت زراعت چوب کشور است. به طور سنتی از نظر ساختاری واحد زراعت چوب در دل سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور شکل گرفته است در صورتی که هدف از زراعت چوب کشت گیاهان تند رشد در داخل اکوسیستم‌ها طبیعی نیست و چارت سازمانی مدیریت زراعت چوب کشور می‌بایست از همان ابتدا در ذیل معاونت باغبانی وزارت جهاد کشاورزی شکل می‌گرفت.
از طرف دیگر بحث زراعت چوب یک موضوع بین‌رشته‌ای بوده و همانند باغبانی گیاهان مثمر، باغبانی گیاهان غیرمثمر نیز به چندین تخصص از جمله، گیاهپزشکی، خاکشناسی، آبیاری، زراعت و باغبانی در کنار تخصص جنگل‌داری نیازمند است یکی دیگر از مشکلات زراعت چوب این است که برخی از مراکز تحقیقاتی به دلیل تمرکز تحقیقاتی انحصاری روی یکی از سه گونه گیاهی پالونیا، اکالیپتوس و صنوبر، گونه‌های دیگر را کنار گذاشته و آنها را رقیب گیاه هدف خود قلمداد کرده و دو گیاه دیگر را مورد بی‌مهری قرار دادند.
یکی دیگر از موانع اصلی گسترش زراعت چوب در کشور زمان‌بر بودن این فرایند و عدم حمایت مناسب بخش دولتی است
بنابراین علاقه و توصیه وافر به استفاده از یکی از این سه گونه باعث ایجاد دوگانگی در استفاده از دو گونه دیگر برای زراعت چوب در واحدهای تصمیم‌گیرنده دولتی شده و نهایتا عوامل ذکر شده منجر به عدم حصول برنامه‌های توسعه‌ای کشور در نیل به اجرای زراعت چوب شده است.
* آیا بستر توسعه این زراعت در گلستان فراهم است؟
گلستان به دلیل تنوع اقلیمی و دارا بودن مزارع گندم با وسعت بالا دارای بستر توسعه ای بیشتر برای انجام پروژه های بزرگ اگروفارستری زراعت گندم- پالونیا نسبیت به سایر استان های کشور است از طرف دیگر گلستان به دلیل اتصال مستقیم ریلی به کشورهای حوزه اوراسیا می‌تواند نقش پررنگی در صادرات محصولات مرتبط به زراعت چوب داشته باشد.
با توجه به اینکه استان یکی از قطب‌های تولید گندم کشور است، در صورت اجرای طرح اگروفارستری می‌توان امیدوار بود رتبه خوبی در زراعت چوب نیز کسب کند. زیرا چین توانسته است ۲۵ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی خود را به صورت اگروفارستری به زراعت چوب پالونیا اختصاص دهد. در سطح ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی میان‌بند گلستان امکان اگروفارستری پالونیا ـ گندم وجود دارد.
گلستان دارای یک مرکز دانشگاهی معتبر با قدمت بالا در خود است که خوشبختانه تنها مرکز تحقیقاتی ایران بوده که سه دهه تحقیقات وسیع روی زراعت چوب پالونیا را انجام داده است که منجر به پذیرش دانشگاه گرگان به عنوان مرجع علمی پالونیای کشور شده است. استان گلستان در سال‌های اخیر توانسته است از نظر تولید نهال گیاه پالونیا در کشور برند شود.
* توسعه این صنعت چه دستاوردهایی می‌تواند برای استان داشته باشد؟
با انجام زراعت چوب پالونیا و احداث کارگاه‌های بزرگ تولید مبلمان و اتصال این استان به گمرک اینجه‌برون امکان صادرات مستقیم مبلمان ساخته شده با چوب پالونیا به کشورهای حوزه اوراسیا وجود دارد. در دو سال اخیر حدود ۴۰۰ هزار اصله نهال کشت‌بافتی پالونیا به این کشورها صادر شده است و با توجه به گسترش و توسعه زراعت چوب پالونیا در کشورهای مختلف، امکان افزایش صادرات نهال تا پنج میلیون اصله در سال نیز فراهم است و گلستان می‌تواند با سرمایه‌گذاری روی تولید نهال‌های پالونیا گواهی شده، صادرات انواع محصولات مرتبط به این گیاه را افزایش دهد.
نظر شما