تهمینه غمخوار؛ بازار: دولت ائتلافی شهباز شریف، نخست وزیر که در آوریل ۲۰۲۲ به قدرت رسید، با بحران های متعدد سیاسی و اقتصادی دست و پنجه نرم می کند. بی ثباتی سیاسی داخلی و افزایش آسیب پذیری در برابر تروریسم به دنبال تسلط طالبان در همسایه افغانستان، بر مشکلات این کشور افزوده است.
بر همین اساس، این کشور به شدت نیاز به بازگشت به مسیر برنامه دریافت وام از صندوق بین المللی پول هم برای عبور از مشکلات تراز پرداخت های فوری و هم برای ثبات اقتصادی درازمدت دارد در حالی که بحران کنونی، حاصل اوج دهه ها سیاست های دشوار است. فضای سیاسی، موجب شده تا تصمیمات اقتصادی سختی مانند پایان دادن به یارانه ها و افزایش مالیات ها به سختی اجرا شود. پاکستان که نمی‌تواند یا نمی‌خواهد درآمد حاصل از مالیات را افزایش دهد، به طور مکرر به نهادهای چندجانبه یا کشورهای دوست از جمله در خاورمیانه عربی و چین، برای حمایت بودجه روی آورده است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «فرزاد رمضانی بونش» پژوهشگر ارشد مسائل منطقه در خصوص وضعیت اقتصادی پاکستان در دولت جدید شهباز شریف و ارتباط این کشور در خاورمیانه ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* دیپلماسی اقتصادی، تامین سرمایه خارجی و سیاست خارجی در پاکستان چگونه و به چه صورت است؟
پارلمان پاکستان پس از برکناری عمران خان، شهباز شریف را به عنوان نخست وزیر آینده این کشور انتخاب کرد. احزاب مخالف با تشکیل یک ائتلاف جدید، دولت را به دست گرفتند. بیشترین تعداد وزیران کابینه در دولت جدید پاکستان را نمایندگان مسلم لیگ نواز پاکستان و مردم تشکیل می دهند.
خاورمیانه از ابتدای استقلال پاکستان نقش مهمی در سیاست خارجی پاکستان داشته است. این موضوع در حالی مطرح است که در شرایط کنونی به نظر می رسد دولت ائتلافی پاکستان در چند حوزه به سیاست خارجی توجه کند.
بر همین اساس، پاکستان اولویت های خود را از ژئواستراتژیک به ژئواکونومیک تغییر داده به طوری که سیاست خارجی این کشور تاکید ویژه ای بر دیپلماسی اقتصادی برای بهره مندی از مزایای فرآیند جهانی شدن و همچنین مقابله با چالش های قرن بیست و یکم دارد.
با توجه به اینکه هرگونه تلاش سیاسی یا دیپلماتیک بدون بهره مندی از همکاری های اقتصادی گسترده، تلاشی ناقص برای برقراری ارتباط است، از این رو پاکستان سعی می کند از موقعیت استراتژیک خود برای کسب دستاوردهای اقتصادی استفاده کند در حالی که شهباز شریف، نخست وزیر جدید، با چالش های اقتصادی زیادی مواجه است. بحران اقتصادی پاکستان مهمترین چالش نگران کننده است.
بنابراین برای اسلام آباد حل مشکلات ذخایر ارزی، قرار گرفتن در فهرست اف ای تی اف، کاهش نرخ رشد، کاهش سرمایه خارجی، افزایش وابستگی به وام، کاهش ارزش روپیه، کاهش سرمایه گذاری مستقیم خارجی، گسترده تورم، وابستگی فزاینده به واردات، نوسانات قیمت های جهانی، کمبود انرژی و بحران مواد غذایی حائز اهمیت است.
همچنین دولت فعلی باید در کنار تامین سرمایه خارجی و اصلاحات اقتصادی، منابع انرژی کشور را متنوع کند. در واقع، همانطور که دولت کنونی برای سرمایه گذاری در چین و ادامه کمک های مالی نهادهای بین المللی به حمایت ایالات متحده نیاز دارد، به بازیگران خاورمیانه نیز نیاز دارد.
سفرهای منطقه ای، دیپلماسی اقتصادی و خاورمیانه ای مقامات اسلام آباد و شهباز شریف تاثیر عمیقی بر اقتصاد ملی کشور خواهد داشت. در این زمینه گسترش همکاری ها با بازیگران مختلف در خاورمیانه می تواند در راستای تامین منافع اقتصادی پاکستان باشد. به عنوان مثال، اسلام آباد امیدوار است گاز طبیعی مایع را از قطر وارد کرده در حالی که تلاش خواهد کرد با لغو تحریم ها خود را از منابع گازی ایران محروم نکند.
همچنین، واردات نفت بر اساس تأخیر و تخفیف از ایران، عراق، عربستان و ... به پاکستان از گزینه های مهم اسلام آباد است، زیرا بازار وسیع خاورمیانه می تواند مورد توجه اکثر محصولات تولیدی و غذایی پاکستان باشد.
در بعد دیگر، با توجه به وابستگی شدید پاکستان به منابع میلیون ها مهاجر پاکستانی در کشورهای خاورمیانه، اسلام آباد توجه بیشتری به کشورهای منطقه و نقش مهم مهاجران پاکستانی در کشورهای خاورمیانه و ارسال وجوه خارجی آنها دارد.
بنابراین، سیاست خارجی شهباز شریف احتمالاً بر اساس منافع اقتصادی پاکستان و اولویت دادن به توسعه اقتصادی به عنوان یک ضرورت استراتژیک و در راستای حفظ، ارتقا و پیشبرد منافع ملی پاکستان هدایت خواهد شد.
* اهداف ژئوپلیتیک و سیاست خارجی متوازن پاکستان در خاورمیانه چیست؟
سیاست خارجی پاکستان در سال ۲۰۲۱ شاهد موانع متعددی از جمله مدیریت پیامدهای خروج ایالات متحده از افغانستان، نوع متعادل سازی روابط بین ایالات متحده و چین، مذاکره با نهادهای مالی جهانی و ایجاد توازن بین عربستان سعودی و ایران بوده است.
در حال حاضر نیز یکی از بزرگترین چالش های دولت جدید، تعادل و احیای روابط دیپلماتیک با خاورمیانه است. بر اساس ماده ۴۰ قانون اساسی پاکستان، حفظ و تحکیم روابط برادرانه با کشورهای اسلامی در روابط خارجی در خاورمیانه مورد توجه است. در این راستا، موضوع کشمیر همچنان در مرکز سیاست خارجی پاکستان قرار دارد.
علاوه بر آن، حفظ امنیت ملی و منافع ژئواستراتژیک از جمله کشمیر برای اسلام آباد مهم است. اما در چند سال گذشته، هند روابط راهبردی نزدیکی با بسیاری از پایتخت های خاورمیانه برقرار کرده است.
اکنون نیز به نظر می رسد اسلام آباد در تلاش است تا از سکوت کشورهای اسلامی در برابر رویکرد هند در جامو و کشمیر جلوگیری کرده و یا در مجامع اسلامی کشمیر را علیه هند مطرح کند. این تمایل در میان پاکستانی ها وجود دارد که اسلام آباد باید برای خودکفایی خود تلاش کند.
بنابراین، پاکستانی ها به دنبال تنوع در سیاست خارجی خود بوده اند و علیرغم برخی مخالفت های عمران خان با آمریکا، نزدیکی به «محور چین_روسیه_ایران»، سفر او به مسکو، حمایت از آرمان فلسطین و مخالفت با پیوستن به پیمان ابراهیم، دولت کنونی پاکستان تلاش می کند. ترتیب مناسب تر و متعادل تر روابط با بازیگران خاورمیانه داشته باشد.
به نظر می رسد با کاهش تمرکز کلی سیاست خارجی بر آمریکا و چین، توسعه متوازن روابط با بازیگرانی مانند ایران، امارات، عربستان سعودی و ترکیه را مد نظر دارند. همچنین، رسیدگی به سناریوهای آینده بحران افغانستان با همکاری بازیگران خاورمیانه ادامه خواهد یافت.
* در حالی که برخی از بازیگران منطقه حضور شهباز شریف در قدرت را فرصتی برای برقراری روابط گسترده با پاکستان می دانند، اسلام آباد احتمالا سعی خواهد کرد، روابط خود را با بازیگران اصلی متعادل کند. نظر شما در این باره چیست؟
پاکستان سعی خواهد کرد که تعامل خود را با بازیگران منطقه ای و از طریق میانجیگری تسهیل کند تا در قبال درگیری ها بی طرف بماند. این کشور احتمالاً در حال حرکت به سمت چگونگی استفاده از کاهش احتمالی تنش بین رقبای دیرینه است. به عنوان مثال، این کشور از روابط سیاسی خود با ریاض برای جذب سرمایه گذاری استفاده کرده یا با رایزنی نزدیک در مورد مسائل منطقه ای به ویژه افغانستان، از روابط خود با ایران بهره برده است.
در این راستا، نشست سران سیاسی و نظامی عربستان در ماه های اخیر و تامین مالی سعودی برای تقویت ذخایر ارزی پاکستان در قبال همکاری های نظامی و امنیتی اهمیت بیشتری دارد. همچنین، اسلام آباد بر روی امارات به عنوان بزرگترین شریک تجاری خود در خاورمیانه و منبع اصلی سرمایه گذاری در پاکستان حساب کرده است.
در همین زمینه، همزمان با سفر آتی اردوغان به پاکستان، روابط پاکستان و ترکیه با تحولاتی در زمینه اقتصادی، تبادل اطلاعات و رزمایش مشترک نظامی، فناوری تسلیحات و ساخت مواجه خواهد شد.
در بعد دیگر، با سفر بلاول بوتو زرداری وزیر امور خارجه پاکستان به تهران، مسائلی مانند مدیریت مرزها، زائران، ارتباطات فرهنگی، رفع موانع اصلی بر سر راه تجارت و ترخیص مرزها، بازارچه های مرزی بیشتر و همکاری بیشتر در زمینه انرژی و برق مورد بررسی قرار گرفته اند.
در واقع پاکستان بر سیاست چندقطبی در منطقه متمرکز شده است، در حالی که ممکن است اسلام آباد به روابط با عربستان سعودی اولویت دهد. اما می داند که اگر روابط ایران و پاکستان تا حد زیادی کاهش یابد، تأثیر منفی بر رویکرد ایران در خصوص همکاری های اقتصادی، ژئوپلیتیکی و ضد تروریستی خواهد داشت.
جدای از این مسئله، در راستای سیاست آفریقا و گسترش روابط اقتصادی چندجانبه با کشورهای آفریقایی، اسلام آباد احتمالا روابط قوی تری را با کشورهایی مانند مصر آغاز خواهد کرد. با این حال، به رسمیت شناختن اسرائیل توسط پاکستان یک چالش مهم است. در پاکستان هماهنگی کاملی در این زمینه وجود ندارد.
در این میان علیرغم تاکید بر عدم تغییر موضع اسلام آباد در قبال اسرائیل و حمایت از راه حل دو کشوری، امکان توجه بیشتر به این موضوع برای کاهش روابط هند و اسرائیل و کاهش فشار شرکای کلیدی بین المللی پاکستان و سایر بازیگران عربی وجود دارد.
* پاکستان چگونه در جهت حفظ منافع مهاجران پاکستانی در خارج از کشور گام برداشته است؟
در اهداف سیاست خارجی، ترویج پاکستان به عنوان یک کشور اسلامی پویا، مترقی، میانه رو و دموکراتیک، توسعه روابط دوستانه با همه کشورهای جهان و حفظ منافع مهاجران پاکستانی در خارج از کشور حائز اهمیت است.
در این راستا، افزایش جایگاه پاکستان به عنوان یک کشور صلح آمیز، ترویج گردشگری و تسهیلات برای گردشگران، مدیریت زائران پاکستانی، تسهیل صدور ویزا، افزایش پروازهای هوایی و افتتاح سفارتخانه های جدید پاکستان فرصت های مهمی را برای گسترش قدرت نرم این کشور فراهم می کند.
* توسعه روابط نظامی و دفاعی تا چه اندازه به افزایش مناسبات اقتصادی کمک کرده است؟
افراط گرایی و تروریسم به چالش های امنیتی اصلی پاکستان و خاورمیانه تبدیل شده اند. در این راستا، تقویت همکاری ها در زمینه مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، تقویت همکاری ها و به اشتراک گذاری تخصص و اطلاعات می تواند موثر باشد.
علاوه بر این، پاکستان یکی از کشورهای تولید کننده سلاح است. صادرات دفاعی پاکستان در سال های گذشته مشتریان خاورمیانه زیادی مانند مصر، عراق، عربستان سعودی و ... داشته است، بنابراین می تواند نقش مهمی در افزایش صادرات پاکستان داشته باشد.
نظر شما