توحید ورستان؛ بازار: کوبا یکی از کشورهایی است که در دهه های اخیر رابطه سیاسی با تهران داشته است اما با این وجود حجم تجارت و رابطه اقتصادی دوجانبه هیچگاه به سطح بالایی نرسیده است که دلایل مختلفی مانند مسافت زیاد، ناآشنایی بازرگانان، عدم حمایت دولت،... در این موضوع نقش داشته است.
اخیرا نیز آلبرتو گونزالس، سفیر کوبا در ایران، در نشست با مسئولان منطقه ویژه پارس گفته است که «این دیدار برای ما مایه شگفتی است چون ما شاهد پیشرفت ایران در بخش نفت، گاز و پتروشیمی هستیم و کارهای بزرگی در این منطقه صورت گرفته است. انتظار ما این است روابط اقتصادی هم پای روابط سیاسی دو کشور توسعه یابد و پیشرفت‌های ایران بویژه در صنعت نفت میتواند فرصت مناسبی برای همکاری دو جانبه باشد.»
انرژی پاشنه آشیل کوبا
کوبا اکثر نیازهای انرژی خود را وارد می‌کند، اما پتانسیل نفت و گاز فراساحلی میتواند به کاهش واردات اتکای آنها کمک کند. هاونا برای کمک به تلاش‌های اکتشاف و حفاری، قراردادهای زیادی با کشورهای مختلف منعقد کرده است. در نتیجه تحریم تجاری ایالات متحده علیه کوبا، شرکت‌های آمریکایی نمی‌توانند دارایی‌های نفتی کوبا را داشته باشند. با این حال، شرکت‌های نفتی ایالات متحده مجاز به مشارکت در حفاری و همچنین ارسال فناوری و تجهیزات با مجوز اجرایی هستند. در حالی که علاقه به دارایی ای فراساحلی کوبا وجود دارد، ترکیب قیمت‌های پایین نفت و میدان‌های فنی چالش برانگیز میتواند مانعی برای سرمایه گذاری خارجی باشد.
کوبا همچنین به دنبال تنوع بخشیدن به عرضه انرژی خود با منابع تجدیدپذیر است زیرا این کشور بهبود و توسعه اقتصادی را پیش‌بینی می‌کند. موقعیت کوبا شرایط ایده آلی را برای رشد انرژی‌های تجدیدپذیر در داخل کشور فراهم می‌کند.
بر اساس گزارش مجله نفت و گاز (OGJ) تا ژانویه ۲۰۲۰، کوبا دارای ۱۲۴ میلیون بشکه ذخایر نفت خام اثبات شده بود. چشم انداز یافتن نفت در آب های عمیق سواحل شمالی کوبا، شرکت های نفت و گاز بسیاری را از سراسر جهان جذب کرد. با این حال، در نتیجه چالش‌های زمین‌شناسی و فناوری، فعالیت‌های اکتشافی در آب‌های عمیق تاکنون هیچ نتیجه‌ای نداشته است.
اکنون اکتشاف در کوبا به خشکی، به مناطقی در امتداد سواحل شمالی کوبا منتقل شده است. روسنفت روسیه و شرکت ملی نفت چین (CNPC) در سال ۲۰۱۴ قراردادهایی امضا کردند که تولید را در این منطقه که عمدتاً حاوی نفت خام سنگین است، توسعه می‌دهد. همچنین MEO استرالیا، در سال ۲۰۱۶ چاه‌هایی حفر کرد که نفت را از بخش بلوک ۹ در کوبا، که نزدیک ساحل شمال غربی است، استخراج کرد.
کوبا چهار پالایشگاه دارد که همه آنها متعلق به شرکت دولتی نفت و گاز کوبا پترولئوس است. بر اساس گزارش OGJ، مجموع ظرفیت تقطیر نفت خام در ژانویه ۲۰۲۰، ۱۳۴۲۰۰ بشکه در روز بود. دومین پالایشگاه بزرگ از چهار پالایشگاه، نیکو لوپس، دارای ظرفیت تقطیر نفت خام ۳۶۴۰۰ بشکه در روز است. پالایشگاه Cienfuegos در سال ۲۰۰۷ به دلیل توافق بین شرکت دولتی کوبا پترولئو (Cupet) و PdVSA احیا شد. این پالایشگاه تنها نفت خام ونزوئلا را پردازش می کند و ظرفیت ۶۵۰۰۰ بشکه در روز دارد.
همچنین کوبا حدود ۲۵۰۰ میلیارد فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی اثبات شده دارد. طبق گزارش سدیگاز کوبا حدود ۳۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تولید کرد. کنسرسیوم Energas که متشکل از شرکت برق دولتی کوبا (UNE)، شرکت کانادایی Sherritt International و Cupet است، از گاز خانگی برای تولید برق استفاده می‌کند.
بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، نفت حدود ۸۵ درصد از برق تولید شده در کوبا را تشکیل می‌دهد. این کشور در تلاش برای تنوع بخشیدن به سبد انرژی خود، هدف خود را برای تولید ۲۴ درصد از برق خود از منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ را تعیین کرده است. برای دستیابی به این هدف، یونیون الکتریکا، شرکت دولتی برق، در حال برنامه ریزی ۱۳ پروژه بادی با کل است. ظرفیت ۶۳۳ مگاوات علاوه بر این، کوبا در نظر دارد ۷۵۵ مگاوات ظرفیت سوخت زیستی، ۷۰۰ مگاوات ظرفیت خورشیدی و ۵۶ مگاوات نیروی برق آبی اضافه کند.
کاهش صادرات ونزوئلا
به گفته تحلیلگران و داده‌ها، کوبا در تلاش است تا کمبود سوخت را تامین کند، چون واردات از ونزوئلا و سایر کشورها کمتر از سطح تاریخی باقی مانده و افزایش قیمت‌های جهانی به دلیل حمله روسیه به اوکراین، خریدها را تقریبا غیرقابل تحمل کرده است.
این کشور کارائیب که برای تامین بیش از نیمی از تقاضای خود عمدتاً به واردات سوخت از متحد سیاسی ونزوئلا وابسته است، در ماه‌های اخیر با کمبود گازوئیل و بنزین مواجه بوده که منجر به صف‌های طولانی در مقابل جایگاه‌های سوخت شده است. واردات ناکافی سوخت یکی دیگر از موانع بزرگ اقتصاد کوبا است که پس از همه‌گیری ویروس کرونا و تحریم‌های شدیدتر ایالات متحده اعمال شده توسط دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق، در تلاش برای بهبودی است.
ونزوئلا، از سال ۲۰۱۹ حتی در بحبوحه تحریم‌های آمریکا علیه هر دو کشور، بیش از ۳۲۰۰۰ بشکه در روز نفت خام به کوبا صادر کرد. اما بر اساس داده‌های اخیر حجم سوخت ارسالی به جزیره کاهش یافته است. براین‌اساس، کوبا حدود ۷۰۰۰۰ بشکه در روز نفت خام و سوخت در سه ماهه اول سال وارد کرده است که کمتر از ۱۰۰۰۰۰ بشکه در روزی است که برای برآورده کردن تقاضای عادی نیاز دارد.
بیش از سه چهارم محموله‌های وارداتی کوبا از ونزوئلا است، اما این کشور عضو اوپک به شدت محموله‌های سوخت ارسالی به کوبا را از تقریباً ۴۴۰۰۰ بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ به ۲۱۰۰۰ بشکه در روز در سال۲۰۲۱ و ۲۲۰۰۰ بشکه در سه ماهه اول امسال کاهش داده است، بطوریکه اسناد شرکت نفت دولتی PDVSA آن را نشان می‌دهد.
ارسال محموله‌های نفت خام ونزوئلا به کوبا حتی در بحبوحه تحریم‌های آمریکا علیه این کشور اوپک تداوم داشت، اما تلاش‌های ونزوئلا برای تولید محصولات پالایش‌شده و صادرات سوخت‌های کلیدی از جمله گازوئیل، آن را محدود کرده است.
طبق گزارش اداره ملی آمار کوبا، قبل از همه‌گیری، تقاضای سوخت کوبا به ۱۳۷۰۰۰ بشکه در روز نفت کوره، گازوئیل، بنزین، گاز برای پخت و پز و سایر محصولات تصفیه شده می‌رسید. به باور کارشناسان، اگرچه این کشور امسال حدود ۱۱۰۰۰۰ بشکه در روز سوخت مصرف می‌کند، اما همچنان به واردات نیاز دارد تا تولید داخلی ناکافی را جبران کند.
بر اساس داده‌های ردیابی نفتکش و اسناد داخلی PDVSA، کوبا از ماه سپتامبر هیچ محموله گازوئیل از ونزوئلا دریافت نکرده است، تا کوبا مجبور به خرید گازوئیل گران قیمت به بازار آزاد شود. این کشور در دو ماه اول سال به دلیل قیمت بالای سوخت، ۴۹ میلیون دلار بیشتر واردات داشته است. چون یک محموله ۴۰ هزار تنی گازوئیل که ماه گذشته ۳۵ تا ۳۶ میلیون دلار هزینه داشت، اکنون ۵۸ میلیون دلار قیمت دارد.
برنامه ناموفق پکن
در ۱۸ اکتبر، کوبا به مشارکت انرژی یک کمربند و جاده (BREP) بعنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) پیوست که به دنبال تقویت اتصال در زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری انرژی، و ارتقای همکاری در انرژی پاک و بهره‌وری در کشورهای شرکت‌کننده است. کوبا به ونزوئلا، بولیوی و سورینام به عنوان تنها کشورهای آمریکای لاتین در میان ۳۱ عضو همکار از جمله چین می‌پیوندد.
حدود ۹۵ درصد برق تولید شده در کوبا از سوخت‌های فسیلی و عمدتاً توسط هشت نیروگاه ترموالکتریک با میانگین بیش از سه دهه فعالیت تامین می‌شود. بر این اساس، بر اساس داده های اداره ملی آمار (ONEI) کمتر از ۵ درصد از برق تولید شده در سال ۲۰۲۰ از منابع تجدیدپذیر تامین شده است. اما سیستم انرژی کوبا نه تنها به سوخت‌های فسیل وابسته است، بلکه در حال نابودی است. خاموشی‌های طولانی و مکرر کوبایی‌ها در تابستان امسال، ناشی از نقص در سیستم برق آسیب‌دیده آنها، یکی از عوامل اصلی اعتراض شهروندان بود.
بر اساس مطالعه‌ای که توسط دو دانشگاه کوبایی انجام شد، به منظور کاهش هزینه تولید برق و کاهش انتشار گازهای آلاینده، دولت به دنبال آن است دارد تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۰۰۰ مگاوات ظرفیت از منابع تجدیدپذیر تامین می‌شود. این امر همچنین می تواند به کوبا کمک کند تا به استقلال انرژی بیشتر دست یابد، زیرا ۵۳ درصد از تولید برق فعلی آن به منابع وارداتی وابسته است.
با این حال، تامین مالی پروژه مانع اصلی در اقتصادی خواهد بود که بین ژانویه ۲۰۲۰ تا سپتامبر ۲۰۲۱، ۱۳ درصد (GDP) کاهش یافته است و تورم ۶۰ درصدی در قیمت‌های خرده فروشی داشته است. اما چین با توجه به شش دهه روابط دیپلماتیک و تجاری با این کشور کارائیب، ابراز تمایل داشته است که میتواند به کوبا در مسیر رسیدن به اهداف انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کند. حتی قبل از ایجاد BREP، پکن در نیروگاه‌های زیست توده، نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در کوبا سرمایه گذاری کرده بود، اما همه با موانعی روبرو شده‌اند.
براساس پایگاه داده مالی چین و آمریکای لاتین، اولین سرمایه گذاری - وام ۶۰ میلیون دلاری از بانک صادرات و واردات چین - در می ۲۰۱۵ برای ساخت کارخانه زیست توده که از باقی مانده های نیشکراستفاده می‌کند، تصویب شد. این پروژه که در ابتدا توسط شرکت بریتانیایی هاوانا انرژی به کوبا پیشنهاد شد، شامل ساخت چهار نیروگاه مشابه بود اما پس از خروج یکی از سرمایه گذاران اصلی، با مشکلات مالی مواجه شد.
چهار سال بعد، این نیروگاه زیست توده به سیستم انرژی ملی متصل شد اما به دلیل تاخیر در برداشت شکر و همچنین ناپایداری، خرابی و دمای بالا در مناطق کارخانه، کمتر از ظرفیت کار می‌کند.چوت از ۵۶ مزرعه شکر در جزیره، تنها ۳۸ مزرعه در برداشت اخیر مشارکت داشتند که بدترین محصول در ۱۳۰ سال گذشته بود .
گروه تجاری آزکوبا، نهاد حاکم بر صنعت شکر در جزیره، سال گذشته به پارلمان کوبا اعلام کرد که ساخت دو کارخانه زیست توده دیگر متعلق به همان پروژه به دلیل کمبود منابع مالی فلج شده است. همچنین تا به امروز هیچ گزارشی مبنی بر سرمایه گذاری جدید چین در کارخانه‌هایی از این نوع در جزیره وجود ندارد، علیرغم اینکه کوبا ۱۸ کارخانه دیگر را به عنوان بخشی از مجموعه فرصت‌های سرمایه گذاری خارجی ۲۰۲۱ خود پیشنهاد کرده است. از همین روی، وضعیت بخش شکر کوبا می تواند آینده سرمایه گذاری خارجی در نیروگاه های زیست توده را تعیین کند و ۷۵۵ مگاواتی را که دولت می خواهد تا سال ۲۰۳۰ از آنها تولید کند، به خطر بیندازد.
نقش ایران
ایران بعنوان یکی از دوستان کوبا که ظرفیت بالایی در صادرات سوخت دارد میتواند در این مسیر به کوبا کمک کند همانطور که در گذشته شاهد همکاری ایران و ونزئلا در این زمینه بودیم. بطوریکه اوجی وزیر نفت ایران در سفر اخیر خود به این منطقه گفته بود که پیش‌بینی ما و دیگر کارشناسان حوزه انرژی این است که بی‌شک نفت در ماه‌های آینده روندی افزایشی خواهد داشت، به شما قول می‌دهم برای تأمین سوخت کشور دوست و برادر نیکاراگوئه همه تلاش خود را خواهیم کرد.
اوجی با اشاره به تکمیل مرحله نخست پتروپالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای نیکاراگوئه با سرمایه‌گذاری کشور ونزوئلا با وجود تحریم‌های آمریکا گفت: با تحویل اسناد فنی این پروژه بی‌شک ایران در تکمیل این پروژه و دیگر پروژه‌های پالایشی شرکت خواهد کرد. وی با اشاره به اینکه ایران در جریان روند توسعه میدان‌های نفت و گاز نیکاراگوئه نیز قرار گرفته است، یادآور شد: به‌زودی من و همکارانم در بازگشت به تهران برای حضور در توسعه این میدان، اطلاعات به‌دست‌آمده را تجزیه و تحلیل خواهیم کرد.
بنابراین می‌توان این همکاری ایران و نیکاراگوئه که البته در مراحل ابتدایی است برای تامین سوخت کوبا نیز استفاده کند. یا ایران میتواند سوخت تصفیه شده در این کشور به کوبا یا ونزوئلا منتقل کند. همچنین تجربه موفق تهران در بخش فنی و خدمات مهندسی نفت باعث شده است تقاضای زیادی در این بخش مطرح شود که نمونه بارز آن ونزوئلا است، از همین روی کوبا می تواند از تجربه بخش مهندسی ایران در اکتشاف و تولید نفت استفاده کند.
در مجموع، ایران میتواند در زمینه صادرات نفت به کوبا نیز ایفای نقش کند. سرمایه‌گذاری در بخش انرژی در کوبا میتواند فرصت بسیار خوبی برای کشورمان باشد. چون خنثی‌سازی تحریم‌ها در حوزه نفت و انرژی نیازمند همکاری با کشورهای دوست حتی در دوردست‌هاست. با پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام شده، درصورت حمایت، ایران تا سال ۱۴۲۰ محور انرژی در جهان خواهد بود.
در مقابل ایران میتواند به صورت تهاتر از بخش کشاورزی و غلات کوبا استفاده کند. ظرفیت خوبی در زمینه کشاورزی و دامپروری در این کشور وجود دارد که ایران میتواند از آن بهره‌مند شود و کوبا میتواند به عنوان دیگر گزینه در واردات نهاده های دامی و غلات مورد استفاده قرار بگیرد.
البته پیشتر، سید محمد آقامیری، معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز با اشاره به اینکه در راستای ایجاد امنیت غذایی و توسعه رقابت، با برخی کشورها از جمله ونزوئلا و نیکاراگوئه، برای واردات گوشت گوساله مذاکره کرده‌ایم، ادامه داد: اولین پروتکل AHR را با این دو کشور امضا کرده‌ایم.
نظر شما