بازار، گروه استان ها- حسین جلیلی*؛ به طور کلی وجود تورم در اقتصاد به علت رشد مازاد کل های پولی نسبت به نرخ رشد تولید ناخالص داخلی است. به عبارت دیگر اگر حجم پول موجود در اقتصاد بیشتر از رشد کالاها و خدمات تولید شده در اقتصاد، رشد کند، باعث افزایش سطح عمومی قیمت‌ها خواهد شد.
در صورتی که مقدار نقدینگی ثابت بماند، افزایش قیمت یکی از کالاهای موجود در سبد هزینه خانوار، منجر به تورم نخواهد شد. برای درک بهتر این موضوع فرض کنیم سبد هزینه ای خانوار متشکل از سه کالای A،B و C است،درآمد خانوار ثابت است و قیمت یکی از کالاها مثلا کالای Aافزایش می‌یابد. در این صورت دو اتفاق محتمل است، احتمال اول اینکه تقاضای کالای A کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه قیمت آن کالا کاهش می‌یابد.
احتمال دوم این است که مصرف کالای A زیاد دستخوش تغییر نشود، در این حالت چون درآمد خانوار ثابت است، تقاضای خانوار به ناچار برای کالاهایB یا C و یا هردو کاهش می‌یابد. و در نتیجه قیمت کالاهایی که تقاضا برای آنها کاهش یافته است، کاهش می‌یابد.
در نتیجه افزایش قیمت کالای A منجر به کاهش قیمت کالای B یا C و یا هر دو می‌شود. از آنجا که تورم به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها اطلاق می‌شود،در نتیجه تورمی رخ نمی‌دهد. تورم زمانی رخ می‌دهد که حجم پول و شبه پول افزایش می‌یابد،وقتی سطح نقدینگی موجود در اقتصاد افزایش پیدا می‌کند، در حالی که کالاها و خدمات تولید شده در اقتصاد به همان اندازه رشد نکرده‌اند، این مازاد نقدینگی منجر به افزایش تقاضا در اقتصاد می‌شود و در نتیجه سطح عمومی قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
بنابراین در بلندمدت افزایش سطح قیمت‌ها فقط و فقط معلول افزایش نقدینگی مازاد بر رشد تولید ناخالص داخلی است.
نمودار زیر لگاریتم سطح عمومی قیمت‌ها و لگاریتم نقدینگی را در چهار دهه گذشته در اقتصاد ایران نشان می‌دهد.با دقت در نمودار مشخص می‌شود که شیب دو نمودار بسیار به هم نزدیک است.بنابراین متناسب با افزایش نقدینگی، سطح عمومی قیمت‌ها نیز افزایش یافته است.
تعیین دستوری قیمت کالاها
اما این فروض، در بلند مدت و در شرایط بازار رقابت کامل برقرار است، در اقتصاد ایران که قیمت عمده کالاها به صورت دستوری تعیین می‌شود، قضیه تا حدودی متفاوت است. ضمن اینکه در طرح فعلی که دولت اجرا کرده است، منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین در بین خانوارهای دهک پایین به صورت یارانه نقدی بازتوزیع شده است.
وقتی نرخ بنزین با کاهش تقاضا کم نمی شود
قیمت بنزین در کشور ما به صورت دستوری تعیین شده و با نرخ یکسان عرضه می‌شود و متاثر از تعادل سمت تقاضا و عرضه اقتصاد نیست. بنابراین با افزایش قیمت بنزین و کاهش تقاضای بنزین، قیمت این فرآورده کاهش نمی‌یابد.
از طرفی افزایش قیمت بنزین در حدی نیست که قدرت خرید خانوارهای دهک های بالا را برای خرید کالاهای ضروری از جمله مواد غذایی کاهش دهد، هر چند تقاضای برخی کالاهای دهک‌های بالا به مقدار ناچیزی کاهش خواهد یافت. در مورد دهک های پایین، پرداخت یارانه نقدی باعث خواهد شد تقاضای کالاهای این خانوارها افزایش یابد.
عمده تقاضای خانوارهای دهک پایین مربوط به کالاهای ضروری از جمله مواد غذایی است. پس در مورد کالاهای ضروری تقاضای خانوارهای دهک پایین افزایش می‌یابد و تقاضای خانوارهای دهک بالا تغییر چندانی نمی‌کند. لذا افزایش قیمت بنزین و توزیع عواید حاصل به صورت یارانه نقدی به خانوارهای دهک پایین، باعث افزایش قیمت کالاهای ضروری خواهد شد.
اما در مورد کالاهای لوکس، خانوارهای دهک پایین چه قبل از اجرای طرح افزایش قیمت بنزین و چه بعد از اجرای طرح تقاضای قابل توجهی برای این نوع کالاها نداشتند، عمده تقاضا برای کالاهای لوکس از سمت خانوارهای دهک بالا است، هر چند افزایش قیمت بنزین در حدی نیست که تاثیر قابل توجهی روی رفاه و قدرت خرید خانوارهای دهک بالا داشته باشد، اما به صورت ناچیز می‌تواند باعث کاهش تقاضای کالاهای لوکس گردد.
نکنه حائز اهمیت دیگرتوجه به سمت عرضه است، درصدی از هزینه تمام شده هر کالا مربوط به هزینه حمل و نقل است، قیمت سوخت نیز یکی از عواملی است که بر روی هزینه حمل و نقل اثرگذار است. بنابراین افزایش قیمت سوخت به خاطر افزایش هزینه تمام شده کالاها، باعث افزایش قیمت محصولات خواهد گرید.
بررسی تجربه هدفمندی یارانه‌ها در سال 1389
بررسی تجربه هدفمندی یارانه‌ها در سال 1389، نیز موید این ادعاست، با وجود افزایش چند برابری قیمت حامل‌های انرژی در سال 1389، سطح عمومی قیمت ها در سال بعد از افزایش قیمت حامل‌های انرژی، تقریبا برابر با میانگین تورم موجود در چند دهه افزایش یافت، به عبارت دیگر افزایش قیمت حامل‌های انرژی منجر به تغییرات قابل ملاحضه‌ای در سطح عمومی قیمت‌ها نشده است.
نمودار زیر تورم گروه‌های مختلف کالایی را در سال 1390 نشان می‌دهد. بررسی تورم گروه‌های مختلف نیز نشان می‌دهد، در سال 1390 بیشترین افزایش قیمت‌ها بعد از گروه حمل ونقل مربوط به گروه موادغذایی بوده است.
*کارشناس ارشد اقتصاد و تحلیلگر بازار
نظر شما