قرقیزستان؛ کریدور ترانزیتی ایران به حوزه شانگهای| چشم انداز رشد ۳۰ درصدی تجارت دوجانبه

بازار؛ گروه بین المل: تا همین چند سال گذشته، کشورهای آسیای مرکزی، جمهوری هایی ناشناخته و مبهم برای ایران بودند که جمهوری اسلامی توجه چندانی به توسعه روابط با این کشورها نشان نداده بود. حتی تاجران و بازرگانان ایرانی و این کشورها، شناختی نسبت به ظرفیتهای طرفین نداشته و آگاهی آنها نسبت به کالاها و محصولات یکدیگر برای انجام فعالیتهای تجاری از جمله صادرات و واردات اندک بود.

اما، با توجه به دیپلماسی اقتصادی دولت فعلی و برنامه ای که ابراهیم رئیسی در توسعه روابط با همسایگان به ویژه کشورهای این منطقه در نظر گرفته، این روزها اخباری مبنی بر سفر یکی از مقامات این جمهوری ها به تهران یا برگزاری نشستها و همایش های تجاری بین ایران و این کشورها به گوش می خورد.

حال، در میان کشورهای این منطقه، قرقیزستان در کجای این معامله قرار دارد و روابط تجاری و اقتصادی آن با جمهوری اسلامی در چه سطحی است ؟

نگاهی به اقتصاد قرقیزستان

جمهوری قرقیزستان کشوری محصور در خشکی و با درآمد متوسط است که در منطقه آسیای مرکزی واقع شده است. این کشور دارای ظرفیتهای غنی از جمله مواد معدنی، جنگل ها، زمین های زراعی و مراتع است و پتانسیل قابل توجهی برای گسترش بخش کشاورزی، تولید برق آبی و صنعت گردشگری دارد.

بر اساس پیش‌بینی بانک جهانی، تا پایان سال ۲۰۲۲، تورم در قرقیزستان به علت افزایش قیمت مواد غذایی و سوخت به ۱۸ درصد خواهد رسید در حالی که یکی از دلایل رشد تورم، کاهش وجوه ارسالی از روسیه است که ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. با این حال، با احیای اقتصاد و افزایش صادرات، تورم در میان‌ مدت کاهش خواهد یافت. بر همین اساس، پیش‌بینی شده که در سال ۲۰۲۳ رشد تورم در قرقیزستان کاهش یابد و به هشت درصد برسد.

اقتصاد قرقیزستان به شدت به بخش کشاورزی وابسته است. پنبه، تنباکو، پشم و گوشت عمده‌ترین محصولات کشاورزی هستند، اگرچه فقط تنباکو و پنبه بیشتر صادر می‌شود. همچنین، اقتصاد این کشور آسیای میانه به شدت به قدرت صادرات صنعتی با ذخایر فراوان طلا، جیوه و اورانیوم متکی است.

افزون بر این، اقتصاد به شدت به حواله های کارگران خارجی متکی است. پس از استقلال، این کشور در انجام اصلاحات بازار، مانند بهبود سیستم نظارتی و اصلاحات ارضی، پیشرو بوده است. در سال ۱۹۹۸، قرقیزستان اولین کشور CIS بود که در سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد.

البته در طول سالها، عملکرد و رشد اقتصادی قرقیزستان به دلیل فساد گسترده، سرمایه گذاری خارجی پایین و بی ثباتی عمومی منطقه با موانعی مواجه شده است. با وجود این مسائل، قرقیزستان از نظر شاخص سهولت کسب و کار در رتبه ۷۰ (از سال ۲۰۱۹) قرار دارد.

علاوه بر آن، اقتصاد قرقیزستان به دلیل وابستگی شدید به وجوه ارسالی ( ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی) و تولید طلا (حدود ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی و ۳۵ درصد از صادرات) در برابر شوک های خارجی آسیب پذیر بوده است در حالی که رشد اقتصادی قوی و پایدار مستلزم تقویت نهادی و سیاست‌ هایی برای توسعه بخش خصوصی، تشویق تجارت بین‌ الملل و تشویق تولید انرژی پایدار از نظر مالی است.

روابط تجاری ایران و قرقیزستان
قرقیزستان نیز همانند دیگر کشورهای آسیای میانه، دارای اشتراکات فرهنگی و تاریخی با جمهوری اسلامی ایران است در حالی که هر دو در مسیر راه ابریشم قرار گرفته اند. بعد از استقلال قرقیزستان از شوروی سابق، ایران جزء نخستین کشورهایی بود که استقلال این کشور را در سال ۱۹۹۱ به رسمیت شناخت.

بر همین اساس از گذشته همواره دو کشور روابط آرام و هم سطحی با یکدیگر داشته و در زمینه تبادل اطلاعات و گسترش روابط تجاری و اقتصادی همکاری های منصفانه میان آنها برقرار بوده است. نکته مهم در روابط با این کشور آسیای مرکزی این است که نباید قرقیزستان را به عنوان کشوری با شش میلیون جمعیت و کوچک دید. این کشور به دلیل عضویت در اتحادیه اوراسیا دارای اهمیت و ظرفیت بسیار است که از طریق آن به عنوان بارانداز می توان زمینه صادرات به کشورهای دیگر مانند روسیه و بلاروس و دیگر کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را فراهم نمود.

گزارشهای آماری نشان می دهد، که صادرات ایران به این کشور در سال ۲۰۲۰ بیش از ۳۰ میلیون دلاری بوده که در سال ۲۰۲۱ به ۵۵ میلیون دلار رسیده است. بر همین اساس، با در نظر گرفتن و توجه به راهبردهای دقیق و جدی، در سال جاری نیز افزایش ۳۰ درصدی تجارت به قرقیزستان پیش‌ بینی شده است.

بیشترین میزان اقلام صادراتی جمهوری اسلامی به روسیه از طریق قرقیزستان انجام می شود. عمده محصولات صادراتی ایران به قرقیزستان در سال‌ های گذشته محصولاتی چون پسته، میوه هایی مانند سیب، خرما و کیوی، خوراک آبزیان، ظروف شیشه‌ای، کیسه نایلون، محصولات کشاورزی نظیر فلفل دلمه‌ای و کف پوش‌ های غیرمخملی، مخمرها و برخی الیاف سنتتیک گزارش شده است.

با توجه به پتانسیل بالای این کشور در بخش کشاورزی و کشت فرا سرزمینی در قرقیزستان، ایران می تواند موضوع کشت فرا سرزمینی که در اثر کمبود منابع آبی با مشکلاتی مواجه بوده، با ارتباط خوب دو کشور یعنی میان بخش خصوصی و دولتی به نحو احسن مدیریت و حل نماید.

مقامات قرقیزستان معتقدند که پروژه‌ های زیرساختی مهم این کشور از جمله احداث نیروگاه‌ های برق آبی، راه‌ سازی، صنایع میانی، پروژه‌ های بهداشتی و درمانی با همکاری و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ایرانی در قرقیزستان به بهره‌ برداری خواهد رسید در حالی که البته مقامات ایرانی نیز معتقدند که حضور فعالین حوزه معدن ایران در این کشور برای ارائه خدمات در زمینه‌های فنی_ مهندسی، اکتشاف، استخراج و صادرات خدمات فنی_مهندسی در حوزه کشاورزی و نیروگاه های برق_آبی و حرارتی به منظور توسعه روابط دوجانبه تجاری ضروری به نظر می رسد.

در میان استانهای کشور، نزدیکی جغرافیایی استان خراسان رضوی به قرقیزستان، علاوه بر قرابت فرهنگی و استفاده از شبکه ریلی به عنوان یکی از بهترین روش‌ ها برای ترانزیت و حمل و نقل کالا به کشورهای آسیای میانه، موجب شده که بیش از ۷۰ درصد از صادرات ایران به این کشور از طریق خراسان رضوی صورت گیرد؛ به طوری که قرقیزستان ششمین مقصد صادرات مستقیم این استان در نظر گرفته شده است. گزارش ها نشان می دهد که در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۲ میلیون دلار به این کشور صادرات داشته که نسبت به سال گذشته آن ۲۵۰ درصد افزایش را ثبت کرده است.

به دلیل همجواری قرقیزستان با کشور قزاقستان که تامین‌کننده غلات کشورهای زیادی در منطقه است، در خصوص تولید شیرینی و محصولات غلات امکان بهره مندی برای ایران وجود دارد. افزون بر این، در زمینه لوازم یدکی، اداوات خودرو و ماشین آلات کشاورزی، محصولات دارویی، پوشاک، مواد شوینده، صنایع معدنی، مبلمان، محصولات لبنی و غیره نیز میتوان بحث توسعه بازار در نظر گرفت.

موضوع حائز اهیمت برای ایران و دیگر کشورهای این منطقه این است که قرقیزستان به آب‌ های گرم جنوب از طرق تقویت مسیر کتای، متصل است که این کریدور که شامل قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران است، دسترسی را برای این کشورها را راحت تر می‌کند.

با توجه به این که ایران طی دو سال گذشته توانسته با عضویت در اتحادیه اوراسیا و از طرفی پیمان شانگهای، به انعقاد تعرفه ترجیحی در جهت ارتقاء روابط و حجم تجاری با برخی کشورها بپردازد، رئیس جمهور قرقیزستان با استقبال از توافقنامه تجارت ترجیحی اتحادیه اقتصادی اوراسیا با جمهوری اسلامی و گسترش منطقه آزاد تجاری با ایران، این موضوع را از مسیرهای اصلی همکاری های بین المللی خوانده است در حالی که از نظر او توسعه یکپارچگی اوراسیا به طور مستقیم با ارتقاء صادرات کالاها، تجهیزات و فناوری ها به کشورهای ثالث و برقراری روابط با شرکای تجاری جدید مرتبط است.

موضوع مهم دیگر این است که قرقیزستان می‌تواند به عنوان کریدور ترانزیتی ایران به حوزه شانگهای در نظر گرفته شود. با توجه به این که دولت جدید رویکردی را در زمینه حمل و نقل با هدف کاهش اثرات تحریم‌ و دسترسی آسان تر به کالاهای اساسی و همچنین تقویت صادرات کالاهای داخلی در نظر گرفته است، ایران می تواند در حوزه حمل و نقل نیز به احیای روابط با این کشور بپردازد.

امروزه، امکان ترانزیت ریلی از بندرعباس به قرقیزستان فراهم است و با استفاده از توافقات موجود با ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه، می‌توان این ظرفیت را گسترش داد. در زمینه حمل‌ و نقل هوایی نیز پروازهایی بین مشهد و پایتخت جمهوری قرقیزستان برقرار است که این پروازها نیز می‌تواند افزایش پیدا کند.