تهمینه غمخوار؛ بازار: شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای نخستین بار با اولین محموله ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند، مسیر خود را از طریق کریدور شمال_جنوب موسوم آغاز کرده است. این خبری است که اخیرا از سوی شرکت شرکت کشتیرانی ایران منتشر شده است.
رئیس بندر ایرانی_ روسی سالیانکا در بندر آستراخان اعلام کرده است که این محموله ها در گذشته بصورت موردی و مقطعی شکل گرفته بود اما با تلاشهای تیم کشتیرانی جمهوری اسلامی موفق شد تا بصورت سراسری و البته پایلوت سازوکاری را ایجاد کند که کانتینرها از روسیه به هند و یا آسیای دور فقط با یک بارنامه سراسری حمل کند که این مهم دقیقا هدف و روح اصلی راهگذر شمال_جنوب خواهد بود.
بر همین اساس و با توجه به عملیات آزمایشی حمل کالا از کریدور نستراک از طریق ایران، در ادامه به بررسی اهمیت اقتصادی، استراتژیک و ژئوپلیتیکی آن و همچنین تحلیل منافع کشورهای اصلی عضو می پردازیم:
اهمیت اقتصادی نستراک
در حالی که تجارت جهانی در حال احیا پس از بیماری کوید بوده و دنیا با افزایش سرسام آور قیمت کانتینرهای کشتی از آسیا به اروپا روبرو است، جستجوی راه های جایگزین توسط لجستیک جهانی در میان تنگناهای زنجیره تامین مانند انسداد ۲۰۲۱ کانال سوئز، موجب می شود تا پروژه های ارتباطی و راه اندازی کریدورها شتاب بیشتری بگیرند.
یکی از این پروژه ها کریدور بین المللی حمل و نقل شمال_جنوب است که موافقتنامه آن بیش از ۲۰ سال است که توسط سه کشور ایران، هند و روسیه امضا شده در حالی که هند را از طریق روسیه و ایران به فنلاند متصل می کند. اولین قطار از طریق این کریدور که در ۲۱ ژوئن ۲۰۲۱ از هلسینکی حرکت کرد، دو برابر سریعتر از مسیر سنتی از طریق کانال سوئز به مقصد خود رسید و نشان داد که از نظر زمانی مقرون به صرفه و از طرفی رقابتی است.
پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، هند و روسیه در تلاش برای بازپس گیری موقعیت خود به عنوان قدرت های بزرگ، مذاکره در خصوص طرح کریدور شمال_جنوب را در سال ۲۰۰۰ به عنوان یک ابتکار برجسته بلندپروازانه برای اتصال اوراسیا آغاز کردند. روسیه و هند نیز ایران را به دلیل موقعیت جغرافیایی آن که خلیج فارس را از طریق تنگه هرمز به خشکی اوراسیا متصل می کند، به ورود به این پروژه ترغیب کردند. در سال ۲۰۱۲ عضویت در نستراک گسترش یافت و کشورهایی نظیر آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، بلاروس، تاجیکستان، قرقیزستان، عمان، سوریه، ترکیه، اوکراین و بلغارستان (ناظر) در این پروژه حضور یافتند.
نستراک، یک شبکه چند جانبه به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است که از مسیرهای ریلی، جاده ای و آبی تشکیل شده و هدف آن تقویت تجارت بین کشورهای عضو با کاهش هزینه ها و زمان سفر برای حمل و نقل بار است. بر همین اساس، تخمین زده می شود که این کریدور هزینه حمل و نقل بین هند و روسیه را حدود ۳۰ درصد کاهش داده و زمان حمل و نقل را از ۴۰ روز در مقایسه با مسیر سنتی سوئز که بیش از حد پربار و گران تر است، به بیش از نصف کاهش دهد.
کریدور حمل و نقل برای اتصال اقیانوس هند، آسیای مرکزی و خلیج فارس و از آنجا از طریق قفقاز جنوبی و روسیه برای رسیدن به شمال اروپا تا اسکاندیناوی طراحی شده است. همچنین این پتانسیل را دارد که به تدریج مناطق بالتیک، شمال اروپا و حتی مناطق قطبی را در بر بگیرد.
بر همین اساس، راه‌اندازی آن به شکل‌گیری یک سیستم حمل و نقل و لجستیک کلان منطقه‌ای؛ چارچوب حمل‌ونقل اوراسیا، کمک می‌کند که به عنوان مبنایی برای توسعه تجارت و مشارکت سرمایه‌گذاری در اوراسیا عمل کند. اگرچه قرارداد ایجاد این کریدور بین المللی ۲۰ سال پیش امضا شد، اما هنوز عملیاتی نیست. با این حال، در حال حاضر تعدادی از عوامل وجود دارد که از عملکرد موفقیت آمیز نستراک پشتیبانی می کند.
این عوامل شامل افزایش تعامل اتحادیه اقتصادی اوراسیا با هند، ایران و دیگر کشورهای جنوب آسیا و خلیج فارس و پتانسیل قابل توجه برای پیوند نستراک با مسیرهای حمل و نقل عرضی است. علاوه بر آن، شامل فرآیندهای دیجیتالی شدن سریع و تقویت چشمگیر دستور کار تغییرات آب و هوایی نیز است. در همین راستا، پتانسیل حمل محموله از طریق این کریدور بین ۱۴.۶ تا ۲۴.۷ میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ تخمین زده شده است.
نستراک که به عنوان یک کریدور چندوجهی در نظر گرفته می شود، کشورهای شمال اروپا و بخش شمال غربی اتحادیه اقتصادی اوراسیا را از طریق قفقاز و آسیای مرکزی به کشورهای خلیج و اقیانوس هند متصل می کند. این کریدور شامل زیرساخت های حمل و نقل ریلی، جاده ای، هوایی، دریایی و رودخانه ای است.
همچنین، مسیر منحصر به فرد شمال_جنوب فرصت هایی را برای ارتباط با سایر کریدورهای حمل و نقل عرضی شرق_غرب جهانی و منطقه ای ایجاد می کند. این مسیرها شامل راه آهن ترانس سیبری اوراسیا، کریدور ترانزیتی بین المللی اروپا_غرب چین، کریدورهای شماره ۵ و ۸ سازمان همکاری راه آهن، کریدور حمل و نقل اروپا_قفقاز_آسیا، کریدور حمل و نقل بین المللی لاجورد و کریدورهای حمل و نقل همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی است.
بنابراین، راه اندازی این کریدور به ایجاد یک سیستم حمل و نقل و لجستیک کلان منطقه ای به عنوان چارچوب حمل و نقل اوراسیا کمک می کند. ساخت این چارچوب، زمینه را برای توسعه روابط تجاری و سرمایه گذاری در داخل اوراسیا فراهم می کند و به نیاز به تطبیق منافع اقتصادی بلندمدت بسیاری از کشورهای قاره اوراسیا، به ویژه کشورهایی که محصور در خشکی هستند، می پردازد.
همانطور که گفته شد، مزیت اصلی نستراک نسبت به مسیرهای جایگزین، از جمله مسیر دریایی از طریق مسیر دریایی کانال سوئز، کاهش قابل توجه زمان حمل و نقل است. به عنوان مثال، تحویل محموله ها از بمبئی به سن پترزبورگ از طریق کانال سوئز ۳۰ تا ۴۵ روز طول می کشد، در حالی که زمان تحویل مسیر زمینی شمال_جنوب ممکن است از ۱۵ تا ۲۴ روز متغیر باشد. علاوه بر این، استفاده از مسیر شرقی کریدور که از قزاقستان و ترکمنستان می گذرد، می تواند زمان تحویل را به ۱۵ تا ۱۸ روز کاهش دهد در حالی که کاهش زمان تحویل برای بسیاری از محصولات از جمله مواد غذایی، منسوجات، لوازم خانگی، لوازم الکترونیکی مصرفی حیاتی است.
در حال حاضر دسته بندی اصلی محصولات مناسب از طریق این کریدور برای کانتینری سازی عبارتند از: مواد غذایی (به استثنای غلات و روغن فله)، فلزات (آهنی و غیر آهنی و محصولات فلزی)، چوب، محصولات چوبی، کاغذ، ماشین آلات و تجهیزات، کودهای معدنی، منسوجات، کالاهای نساجی. و کفش و غیره.
موضوع مهم دیگر در رابطه با این کریدور گسترش حمل و نقل کانتینری مورد توجه کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. تا سال ۲۰۳۰، توسعه حمل و نقل کالا بین آنها و کشورهای آسیای جنوبی و خلیج فارس ممکن است به ۴.۴ تا ۹ میلیون تن یا حدود ۷۵ درصد از کل ترافیک کانتینری بالقوه برسد.
سهم اصلی در حمل و نقل کانتینری بالقوه می تواند توسط جریان های حمل و نقل بین اتحادیه از یک سو و آذربایجان، ایران، هند و پاکستان از سوی دیگر تامین شود. به هم پیوستن نستراک و مسیر راه آهن عرضی باکو_تفلیس_قارص نیز می تواند تأثیر مطلوب قابل توجهی بر کشورهای عضو اوراسیا داشته باشد. این اتصال همچنین موجب گسترش ترافیک کانتینری راه آهن بین اتحادیه اروپا، گرجستان و ترکیه می شود.
هر سه مسیر نستراک، برای گشودن ظرفیت حمل و نقل حیاتی هستند. با این حال، بزرگترین فرصت ها از توسعه دو مسیر راه آهن غربی و شرقی حاصل می شود که به ترتیب تقریباً ۶۰ درصد و ۲۴ درصد از ظرفیت حمل و نقل کانتینری را تشکیل می دهند.
لازم به ذکر است که حمل و نقل ریلی از نظر انتشار گازهای گلخانه ای مستقیم و غیرمستقیم با حمل و نقل دریایی در اعماق دریا قابل مقایسه است، اما از نظر انتشار ذرات معلق و اکسیدهای مونو نیتروژن یکی از زمینه های حمل و نقل است که بیشترین سازگاری را با محیط زیست دارد. در عین حال، ظرفیت ترافیک حمل و نقل جاده ای و آبراههای داخلی به طور قابل توجهی کمتر از ظرفیت راه آهن به میزان ۰.۸ تا ۰.۹ میلیون تن و به ترتیب ۰.۲ تا ۰.۴ میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ بسته به سناریوهای احتمالی تخمین زده می شود.
محصول اصلی نستراک، غلات غیر کانتینری است در حالی که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰، جریان محموله غلات از طریق این کریدور بین ۸.۷ تا ۱۲.۸ میلیون تن باشد. بنابراین، حجم حمل و نقل آن همچنان از ترافیک بالقوه حمل و نقل کانتینری تولید شده توسط محصولات دیگر از ۵.۹ تا ۱۱.۹ میلیون تن فراتر خواهد رفت.
در نتیجه، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ کل ترافیک حمل و نقل بالقوه شمال_جنوب، شامل دو نوع محصول، محموله‌های کانتینری و غیر کانتینری، به ۱۴.۶ تا ۲۴.۷ میلیون تن برسد. علاوه بر این، یافته‌ها نشان می‌دهد که هم موانع تعرفه‌ای و هم موانع غیرتعرفه‌ای، گسترش بالقوه ترافیک حمل و نقل نستراک را محدود می‌کند.
علاوه بر افزایش حجم تجارت، توسعه کریدور شمال_جنوب ساخت پارک های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی در طول مسیر ترانزیتی را به همراه همکاری های صنعتی و ایجاد زنجیره های تولید و لجستیک با اقتصادهای بزرگ نوظهور خلیج فارس و اقیانوس هند تسهیل می کند.
منافع استراتژیک روسیه
منافع روسیه در این کریدور بسیار متنوع است. نستراک یک ابزار مهم اقتصادی و استراتژیک است که روسیه را به منطقه خلیج فارس، اقیانوس هند و اروپا متصل می کند و در عین حال جایگزینی برای سایر طرح های رقیب اتصال اوراسیا است.
این کریدور همچنین می‌تواند اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به رهبری روسیه با تسهیل تجارت بین کشورهای عضو تقویت کند و در عین حال مناطق مجاور روسیه مانند آستاراخان را توسعه دهد که می‌تواند به یک مرکز حمل و نقل به اوراسیا تبدیل شود.
کریدور شمال_جنوب همچنین می تواند به عنوان ابزاری برای روسیه به منظور مقابله با چین باشد. در حالی که روسیه در یک کمربند_یک جاده به رهبری چین مشارکت دارد، در آنجا نقش ثانویه ایفا می کند. بنابراین روسیه برای نستراک ارزش قائل است، زیرا به روسیه اجازه می دهد قدرت را در منطقه و در مقابل چین متعادل کند.
در واقع، اگر این کریدور بتواند بر مشکلات موجود خود غلبه کند، می تواند به عنوان یک رقیب ژئوپلیتیکی برای یک کمربند_یک جاده چین ظاهر شود.
منافع استراتژیک هند
کریدور بین المللی شمال_جنوب برای هند اهمیت استراتژیک دارد، زیرا تجارت با روسیه، اروپا و همچنین همسایگی گسترده هند از جمله افغانستان را تسهیل می‌کند در حالی که رقیب پاکستان را دور می‌زند. دهلی نو از طریق مسیر شمال_جنوب می‌خواهد نفوذ ژئوپلیتیک خود را در جمهوری‌های آسیای مرکزی افزایش دهد، که هند آن را منبع جایگزین تامین انرژی و بازار بزرگی برای کالاهای هندی می‌داند.
حضور فزاینده هند در آسیای مرکزی همچنین نفوذ فزاینده چین را به همراه پروژه های ارتباطی یک کمربند_یک جاده مانند کریدور اقتصادی چین_پاکستان موسوم به سی پک، ۷۰ میلیارد دلاری برآورد می کند.
این مسئله همچنین برای آسیای مرکزی که اخیراً نگران تسلط فزاینده استعماری و استثمارگر چین در منطقه هستند، سودمند است. بنابراین نستراک به هند کمک می کند تا به منابع انرژی خود را فراتر از خلیج فارس تنوع بخشیده و همچنین جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر مهم در اوراسیا تثبیت کند.
نقش ایران در کریدور شمال_جنوب
ایران نقش کلیدی در کریدور شمال_جنوب و در ارتقای منافع هند در منطقه در مقابل چین و آسیای مرکزی دارد. به همین دلیل، هند با سرمایه‌گذاری ۶۳۵ میلیون دلاری برای توسعه بندر چابهار در دریای عمان که تنها بندر ایرانی با دسترسی مستقیم به اقیانوس هند است و می‌تواند هند را به اوراسیا متصل کند، موافقت کرده است.
چابهار تنها ۳۰۰ کیلومتر با گوادر یعنی بندر بزرگ تجاری پاکستان که بخشی ازسی پک است، فاصله دارد. از آنجایی که هند سرمایه گذاری سنگین چین در گوادر را بخشی از سیاست محاصره استراتژیک چین علیه هند می داند، با سرمایه گذاری در چابهار، قصد دارد گوادر را از رقابت خارج کرده و مسیر پاکستان را که افغانستان و آسیای مرکزی را به اقیانوس هند متصل می کند، قطع کند.
هند و ایران همچنین پروژه راه آهن چابهار_زاهدان و کریدور هند_ایران_افغانستان را راه اندازی کرده اند که به هند یک مسیر تجارت دریایی_زمینی جایگزین به سوی افغانستان می دهد.
بنابراین اجرای پروژه شمال_جنوب یک پیروزی استراتژیک دهلی نو بر چین در منطقه خواهد بود. همچنین به ایران این امکان را می دهد که موقعیت خود را در آسیای مرکزی تقویت کند، جایی که برای نفوذ با ترکیه و عربستان سعودی رقابت می کند.
نظر شما