مریم شریفی؛ بازار: بخش وسیعی از استان گلستان در حال تغییر اقلیم، حرکت به سمت بیابانی شدن و حتی مواجه با پدیده ریزگردها است. بنا به نظر کارشناسان، با کاهش نزولات جوی و بروز خشکسالی در کشور، مدیریت جامع حوضه آبخیز و عملیات آبخیزداری، مهم‌ترین و بهترین روش مدیریت منابع آب، راه حل عبور از خشکسالی و خسارات ناشی از عوامل طبیعی نظیر سیل و فرونشست زمین است.
حوضه آبخیزعرصه‌ای است که روان‌آب ناشی از بارش روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌شود. به عبارتی دیگر حوضه آبخیز تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد.
آبخیزداری طراحی و مدیریت حوضه به منظور حفاظت و استفاده صحیح و پایدار از منابع طبیعی با توجه ویژه به منابع آب و خاک است برای آگاهی از اقدامات که در خصوص آبخیزداری و مبارزه با بیابانی شدن در استان گلستان انجام شده است با «عبدالرحیم لطفی» مدیرکل منابع طبیعی گلستان گفتگو کردیم.
* درباره اهمیت آبخیزداری در استان توضیح دهید؟
با توجه به اینکه استان در منطقه خشک واقع شده و نسبت به دو استان شمالی دیگر بارش‌های کمتری دارد، متوسط بارندگی در گلستان ۴۰۰ میلی متر است، در برخی نقاط استان بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلی متر هم بارش داریم اما در شمال استان بارش‌ها بسیار کم و به ۲۰۰ میلی متر در سال می‌رسد و در معرض بیابانی شدن است. بر همین اساس برای مبارزه با بیابانی شدن و کاهش آسیب‌های تغییر اقلیمی که در استان با آن مواجه هستیم باید موضوع آبخیزداری با جدیت پیگیری شود.
* ویژگی مناطق بیابانی چیست و آیا در استان هم این ویژگی‌ها را شاهد بودیم؟
تناوب بارش‌ها در مناطق بیابانی متفاوت است، بارش‌ها به صورت رگباری است و باعث سیلاب می‌شود. در رودخانه‌ها جریان آبی که به صورت دائمی و متناوب باشد نداریم و حتی در رودخانه اصلی مثل گرگان رود که در بالادست برداشت انجام می‌شود در پایین دست آن جریان آب وجود ندارد.
متوسط بارندگی در گلستان ۴۰۰ میلی متر است
چند روزی پس از وقوع سیلاب جریان آب مناسب است و بعد از آن قطع می‌شود و این ویژگی‌ها علائم مناطق نیمه خشک است که در گلستان با آن مواجه هستیم. به طور مثال در سیل سال ۹۳ و ۹۵ در آزادشهر و علی آباد بارندگی ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیمتر در مدت سه تا چهار ساعت داشتیم که این مقدار بارش یک فصل است که باعث سیل شد. در زمان قدیم اگر سه روز متوالی هم بارش داشتیم به دلیل آنکه بارش‌ها به آرامی و متناوب بودند سیلاب ایجاد نمی‌شد و این مسائل دال بر تغییر اقلیم استان است.
* چند هکتار از وسعت استان در معرض بیابانی شدن قرار دارد؟
در شمال استان در گمیشان از یک طرف کویر ترکمنستان و از طرفی کویر مرکزی ایران به اقلیم ما فشار وارد می‌کند، ۳۱۷ هزار هکتار از وسعت استان طبق مطالعات کشوری در معرض بیابانی شدن قرار دارد.
۱۲۰ هزار هکتار از این وسعت منشا گرد و غبار است و علاوه بر گرد و غبار از طرف ترکمنستان منشا داخلی هم دارد که سه هزار هکتار از این وسعت وضعیت بحرانی دارد، شبیه شن‌های روان استان خوزستان و در سال ۱۴۰۰ چندین مورد با پدیده ریزگردها مواجه بودیم.
* علت تغییر اقلیم گلستان چیست؟
اولین دلیل تغییر اقلیم استان گرمای هوا است، هرساله نیم درجه هوای استان گرم‌تر می‌شود، به طور مثال دمای هوای استان بعد شش سال سه درجه گرم‌تر می‌شود که این افزایش دما باعث می‌شود که سطح ۴۰۰ هزار هکتار برف ارتفاعات ما به ۱۰۰ هزار هکتار کاهش پیدا کند.
سرعت بالای ذوب برف باعث می‌شود جریان آب فرصت نفوذ نداشته باشد و سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه نشود. دلیل بعدی دست برد به رودخانه‌ها، برداشت شن و ماسه از رودخانه‌ها و دیواره سازی و حتی کف سازی رودخانه‌ها در شهرها است. این اقدامات سرعت عبور آب در رودخانه‌ها را افزایش داده و رودخانه‌ها که بزرگترین منبع تغذیه آب‌های زیر زمینی هستند دیگر فرصت این را ندارند که سفره‌های زیر زمینی را تغذیه کنند.
* چند نمونه از اقدامات آبخیزداری که در استان را بگویید؟
به طور مثال در مناطقی از استان در کف دره‌ها سازه‌های بتی ساخته‌ایم که سرعت آب را می‌گیرد و مسیر اطراف آن با مشارکت مردم درختکاری انجام شده که باعث کاهش سرعت آب و نفوذ بیشتر آن می‌شود نفوذ بیشتر آب، تغذیه سفره‌های زیر زمین، زنده شدن رود و منجر به برگشت اکوسیستم می‌شود، ماهی‌ها به رودخانه‌ها برمی گردند و اتفاقات خوبی رقم می‌خورد.
سرعت بالای ذوب برف باعث می‌شود جریان آب فرصت نفوذ نداشته باشد و سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه نشود
در جاهایی که سرعت جریان آب زیاد است سازه سرشاخه گیر ساخته‌ایم، با این کار فیلتر ایجاد شده و ماسه، سیمان و چوب درخت‌ها در پشت سازه‌ها جمع شده و جلوی تخریب بیشتر را می‌گیرد از طرفی این چوب‌ها و ماسه‌ها مورد استفاده مردم و کارخانه‌ها قرار می‌گیرد و ما به این ترتیب تهدید را تبدیل به فرصت کرده‌ایم.
ایجاد دایک خالی پخش سیلاب در تیل‌آباد آزاد شهر نمونه دیگر برای کاهش سرعت سیلاب و آثار مخرب آن است که انجام شده است ایجاد بند خاکی، تراس‌بندی سطوح شیب دار، ساخت سرشاخه گیرهای فلزی از دیگر اقدامات انجام شده به فراخور مناطق مختلف است که در استان صورت گرفته است.
درخت کاری در زمین‌های شیب دار و کشت یونجه در فواصل درخت‌ها اقدام مهم دیگر در حوزه آبخیزداری است که استان انجام شده و کشاورزان علاوه بر بهره برداری از درختان، با کاشت یونجه غذای دام خود را تامین می‌کنند.
* چند هکتار از وسعت استان نیازمند اقدامات آبخیزداری است؟
در مناطق سیلاب خیز استان که تقریباً یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار است نیازمند اقدامات آبخیزداری هستیم. تا به امروز مطالعات آبخیزداری یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار از وسعت استان انجام شده و تقریباً در ۶۵۰ هزار هکتار از وسعت استان اقدامات آبخیزداری به اتمام رسیده که باید نگهداری شود. به نرخ سال ۱۴۰۰ طرح‌های آبخیزداری گلستان نیازمند هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعتبار است و ب نرخ سال ۱۴۰۱ این اعتبار به دوهزار و ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسد.
* چه میزان اعتبار برای انجام طرح‌های آبخیزداری جذب شده است؟
در سال گذشته ۶۰ میلیارد تومان اعتبار به طرح‌های آبخیزداری استان داده شد اما در سفر رییس جمهور به گلستان مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان برای طرح‌های آبخیزداری به گلستان اختصاص یافت و پیش بینی ما این است که با توجه به سفر رییس جمهور و طرح‌ها و پیشنهادهای ارائه شده مبلغ ۱۶۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ در اختیار استان قرار داده شود.
در مناطق سیلاب خیز استان که تقریباً یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار است نیازمند اقدامات آبخیزداری هستیم
کار بیابان زدایی در ۲۰ هزار هکتار از وسعت استان انجام شده و مبلغ ۲۵ میلیارد تومان در بخش بیابان زدایی کار شده است که ۱۳ میلیارد تومان آن توسط اعتبارات دولتی و ۱۲ میلیارد تومان هم توسط بهره برداران انجام شده است.
* اعتبار مورد نیاز برای طرح‌های بیابان زدایی؟
اولویت بیابان زدایی استان در ۱۲۰ هزار هکتاری که کانون گرد و غبار است قرار داده‌ایم و مبلغ ۶۵۰ میلیارد تومان برای بیابان زدایی در استان نیاز است و رییس جمهور در سفر اخیر خود ۱۱۰ میلیارد تومان برای طرح‌های بیابان زدایی اختصاص دادند که اگر مشارکت مردمی انجام شود می‌توانیم وسعت بیشتری را بیابان زدایی کنیم.
در حال حاضر بوته کاری، نهال کاری و ذخیره نزولات در مناطق بیابانی را داریم و در شمال شهرستان گنبد بزرگترین ایستگاه تولید نهال متناسب با مناطق بیابانی با طرفیت تولید ۸ میلیون نهال را داریم. ۲۰ هکتار نهال کاری در قسمتی از جنگل قرن آباد که مخروبه شده بود با مشارکت مردم انجام شد، درختکاری در ۱۰۰ هکتار از جنگل‌های کردکوی، ۸۰ هکتار در کلاله و ۳۰ هکتار در گالیکش نمونه‌هایی از طرح‌های ارزشمند بیابان زدایی پایدار در گلستان است.
نظر شما