توحید ورستان؛ بازار: ایران همسایه استراتژیک و تجاری پاکستان است و پیوندهای عمیق مذهبی، فرهنگی و ۹۰۰ کیلومتری مرز مشترک با این کشور دارد. پاکستان و ایران هر دو کشور اسلامی هستند و در بسیاری از زمینه‌ها مانند مذهب، مکتب فکری، زبان و فرهنگ اشتراکات وجود دارد.
ایران اولین کشوری بود که پاکستان را به عنوان کشور مستقل به رسمیت شناخت. پاکستان و ایران همواره در تلاش برای تقویت روابط بوده‌اند و در عرصه بین المللی نیز معمولا از یکدیگر حمایت کرده‌اند.
در فوریه ۱۹۷۹، انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی، حکومت شاه ایران (محمدرضا پهلوی) را سرنگون کرد و پس از انقلاب و تاسیس جمهوری اسلامی، پاکستان به سرعت آن را به رسمیت شناخت. هنگامی که عراق در سپتامبر ۱۹۸۰ به ایران حمله کرد، بسیاری از کشورهای غربی پشت صدام حسین ایستادند، اما پاکستان تسلیم مواضع آنها نشد. در ماه می ۲۰۱۸ نیز زمانی که ایالات متحده برجام را لغو کرد، پاکستان اقدام ایالات متحده را محکوم کرد.
با این وجود روابط ایران و پاکستان به دلیل حمایت ضمنی و آشکار از طالبان افغانستان اندکی تیره شد. به همین ترتیب، تمایل هند به ایران، پاکستان را ناخرسند می‌کند چون دهلی با کمک تهران پروژه اقتصادی بندر چابهار را با هدف مقابله با کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) آغاز کردند. همچنین گاها ناامنی در مرزهای مشترک ایران و پاکستان به روابط دوجانبه آسیب زده است.
اما هر دو دولت اجازه ندادند که این اختلافات طولانی شود. در ماه مه ۲۰۱۴، نواز شریف، نخست وزیر اسبق پاکستان، از ایران بازدید کرد و در نتیجه روابط ایران و پاکستان دوباره روند مناسبی به خود گرفت. همچنین سفر وزیر امور خارجه ایران به پاکستان در اوت ۲۰۱۸، برخی تنش‌های را کاهش داد. پیش از سفر جواد ظریف وزیر وقت امور خارجه ایران به پاکستان، تهران در اقدامی بی‌سابقه روز استقلال پاکستان را جشن گرفت. بطوریکه عمران خان نخست وزیر وقت پاکستان از این اقدام ایران به عنوان یک اقدام نشان دهنده حسن نیت یاد کرد.
در سیاست خارجی تهران، روابط مستحکم این کشور با پاکستان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چون ایران به دلیل تحریم‌های اقتصادی، با مشکلات مختلفی مواجه است. این تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران اقتصاد را به سمت رکود سوق داد.
همچنین روابط ایران با عربستان سعودی تا حدودی بهبود یافته است که در این شرایط نیز پاکستان برای ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. پاکستان همواره روابط دوستانه‌ای با عربستان سعودی داشت، بنابراین پاکستان قادر به میانجیگری صلح بین ایران و عربستان سعودی است. همانطور که پاکستان در سال ۱۹۷۱ نقش تعیین کننده‌ای در تقویت روابط دوجانبه بین چین و ایالات متحده داشت، پاکستان نیز قادر به تقویت روابط ریاض و تهران است.
پاکستان و مشکلات متعدد اقتصادی
پاکستان از همان ابتدا وارث اقتصاد با مشکلات فراوان بوده و رویکردهای مختلفی از سرمایه‌داری کلاسیک گرفته تا اقتصادی مختلط را آزموده است. با این وجود، اقتصاد پاکستان ناپایدار، نامطمئن و ناعادلانه بوده و تصاویر نگران کننده‌ای از رکود را ارائه می‌دهد. در حالی که، نشان دادن ماهیت محدود رشد با تغییرات افتضاح و نامنظم، بر حاکمیت دولت در کل تأثیر گذاشته است.
تولید ناخالص داخلی (GDP) پاکستان همچنان مانند گذشته ناپایدار است. تخمین زده می‌شود که هسته اصلی اقتصاد آن یعنی تولید کالا و کشاورزی نتوانند روند رو به رشدی را ارائه دهند، اقتصاد این کشور وارد مرحله سخت خواهد شد. در ضمن بخش‌های عمده‌ای که برآوردی از وضعیت اقتصادی است مانند تولید انبوه و محصولات عمده همچنان ناپایدار هستند. باید توجه داشت که تولید انبوه، بستر اشتغال، صادرات و ثبات دولت را فراهم می‌کند که به دلایل مختلفی که اشاره می‌شود صورت نگرفته است.
همچنین متوسط نرخ رشد اقتصادی پاکستان روند ناپایدار را نشان می‌دهد که حکایت از فراز و نشیب بالا در بخش‌های صنعتی و کشاورزی دارد. بر اساس داده‌های آماری، سرمایه گذاری روی زیرساخت‌های مربوطه بشدت کاهش یافته که بر میزان بهره‌وری تاثیر گذاشته است.
علاوه بر این، بدهی‌های خارجی یکی دیگر از مشکلات بزرگ اقتصادی این کشور است که با صادرات، خدمات، درآمد و واردات در ارتباط است. بدون شک حجم واردات با صادرات این کشور ناهمخوانی دارد، از همین روی پدیده کسری تجاری را ایجاد کرده است.
این کشور در سال مالی ۲۰۲۱ کسری ۱.۸۵ میلیارد دلاری را ثبت کرد که عمدتا مربوط به واردات بی‌سابقه به ویژه در قالب واردات نفت و واکسن است. این امر باعث ایجاد اختلاف بین وضعیت مازاد و کسری شد که در نهایت کسری حساب جاری دولت به ۰.۶ درصد کاهش یافت. در مقابل صادرات کالاهای پاکستان فاقد کیفیت بوده و پیشرفتی برای حفظ چنین کیفیتی وجود ندارد و در مرحله فعلی به ۲۵۶۳۰ میلیون دلار رسیده است.
حواله‌های ارسالی کارگران خارج از کشور مسیر رشد درآمد ثانویه را نشان می‌دهد و مطمئناً بر روی نرخ رشد اقتصادی این کشور تأثیر گذاشته است. علاوه بر این، سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۲۱ به دلیل برخی شرایط غیرقابل پیش بینی در سطح داخلی کاهش یافته است. افزایش بی‌ثباتی و عدم اطمینان سیاسی به شدت بر تراز حساب سرمایه در سال ۲۰۲۱ تأثیر گذاشته است.
پتانسیل ایران و نجات اقتصاد پاکستان
در این میان کریدور CPEC یک پروژه سرنوشت‌ساز با همکاری چین و پاکستان است که اگر ایران به آن ملحق شود، می‌تواند برای هر سه کشور یک موهبت باشد. ایران و پاکستان قبلاً توافق کرده‌اند که حجم تجارت دوجانبه را در سال‌های آینده به ۵ میلیارد دلار افزایش دهند هرچند که پتانسیل اقتصاد دو کشور فراتر از این ارقام است. همچنین روابط مسالمت‌آمیز پاکستان و ایران می‌تواند تنش‌های مرزی را کاهش دهد تا مکان مناسبی بر جذب سرمایه‌گذاری و افزایش عملکرد بازارچه‌های مرزی باشد.
از سوی دیگر، پاکستان کشوری است که کمبود انرژی دارد، از همین روی نیاز مبرمی به یافتن شریکی دارد تا بتواند نیازهای انرژی پاکستان را برطرف کند و در این میان ایران فرصتی ایده‌آل برای اسلام آباد است که پتانسیل بالایی در تامین انرژی منطقه صنعتی پاکستان را دارد. ایران و پاکستان هم اکنون در پروژه خط لوله گاز ایران و پاکستان مشارکت دارند. این پروژه از بسیاری جهات برای پاکستان مناسب و مقرون به صرفه است، به ویژه هزینه گاز ارزانتر از گازی که از خط لوله گاز تاپی می‌آید.
البته پیشتر ایران و پاکستان به همراه هند برای انتقال گاز به شبه قاره در قالب خط لوله صلح توافق کرده بودند و حتی ایران تعهد خود مبنی بر تکمیل خطوط لوله تا مرز پاکستان را انجام داده است اما به دلیل دخالت سایر کشورها به ویژه آمریکا، اسلام آباد از آن منصرف شد. در واقع، این خط لولهٔ گاز صادراتی ایران به هند و پاکستان است که براساس تفاهم‌های انجام شده، ایران متعهد شده بود که تا مدت ۲۵ سال، گاز خود را با قیمت توافقی به هند و پاکستان بفروشد. این مسیر اقتصادی‌ترین روش تأمین انرژی شبه قاره هند است.
طول خط لولهٔ ایران به هند ۲٬۷۰۰ کیلومتر است و قرار بود گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند. پیش‌بینی شد که در صورت توافق نهایی، ۱٬۱۰۰ کیلومتر از این خط لوله در ایران، ۷۸۰ کیلومتر در پاکستان و ۶۰۰ کیلومتر در هند احداث شود. با تکمیل این طرح، روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر می‌شود که ۹۰ میلیون متر مکعب آن برای هند و ۶۰ میلیون متر مکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده بود.هزینهٔ اجرای این طرح در برآوردهای اولیه چهار و نیم میلیارد دلار اعلام شد اما اکنون کارشناسان هزینهٔ طرح را حدود هفت میلیارد دلار برآورد می‌کردند.
همچنین ایران با دسترسی مرزی به ترکیه و دریای خزر می‌تواند برای پاکستان حیاتی باشد. دریای خزر بزرگترین دریاچه محصور در خشکی جهان است و در مابین آسیا و اروپا قرار دارد. از همین رو، پاکستان با روابط خوب با ایران می‌تواند دسترسی سریع به ترکیه و دریای خزر داشته باشد، البته همانطور که اشاره شد تمایل هند به ایران برای مقابله با کریدور اقتصادی پاکستان و چین از طریق بندر چابهار، پاکستان را ناخرسند کرده است. هند سرمایه‌گذاری هنگفتی را در چابهار انجام داده تا نفوذ بندر گوادر را که توسط چین سرمایه گذاری شده را کاهش دهد.
در مجموع موارد هر دو کشور پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی درهم آمیخته‌ای دارند که برای رفاه اقتصادی و امنیت منطقه‌ای بسیار مهم است. در کنار آن، دولت نوپا پاکستان نیز به تقویت روابط مستحکم با کشورهای همسایه به عنوان عنصر اجتناب ناپذیر سیاست خارجی خود نگاه می‌کند که در این میان تهران به عنوان همسایه تاثیرگذار، از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از نمونه‌های همکاری، راه اندازی قطار اکو یا همان ITI است که بالاخره در سال گذشته به سرانجام رسید تا پاکستان از طریق ایران به ترکیه و بازارهای اروپایی بپیوندد.
نظر شما