خبرگزاری بازار؛ مهدی جابری: این روزها بیش از هر زمان دیگری شاهد حضور فعال کارگران غیرایرانی و مهاجر بویژه افغانی‌های محترم و شریف در بازار کار کشور هستیم. متاسفانه بسیاری از مغازه‌داران، مشاغل خرد و حتی شرکت‌های پیمانکار ترجیح می‌دهند به جای کارگر ایرانی، مهاجرانی را به کار بگیرند که نه بیمه می‌خواهند و نه حقوق و مزایای قانونی!
مطابق آمار رسمی، حدود ۵ میلیون مهاجر افغان در کشور ما حضور دارند که تقریبا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از آنها در بازار کار ما فعال هستند و ۳۰۰ هزار نفرشان نیز پروانه فعالیت دارند! قطعا رعایت احترام و کرامت انسانی آنها برای ما ایرانی‌ها در اولویت است اما آنچه جای انتقاد دارد، بی‌توجهی نهادهای متولی به اجرای قوانین کار است. مطابق این قوانین، اولویت اشتغال با کارگران ایرانی است و اشتغال کارگر خارجی فقط در شرایطی مجاز است که او دارای تخصص و مهارتی باشد که کشور به آن نیاز دارد.
درباره ابعاد حضور و فعالیت کارگران غیرایرانی در بازار کار ایران با حمیدرضا حاج اسماعیلی، کارشناس بازار کار به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
* حضور نیروهای مهاجر و غیرایرانی موجب بیکاری بخش زیادی از کارگران ایرانی شده است. به نظر شما علت کم‌توجهی و سکوت مدیران، کارشناسان و رسانه‌ها در برابر این موضوع چیست؟
بحث مهاجران افغانی بیش از حد در ایران سیاسی شده است. بنابراین بسیاری از رسانه‌ها و نهادهای مسئول ترجیح می‌دهند در این باره سکوت کنند. اما خود من نگاه سیاسی ندارم و به طور جدی پیگیر اتفاقات و رویدادها هستم. به رغم احترام فراوانی که برای همسایه هم‌کیش و خوب‌مان قائل هستم اما انتقاداتی از نگاه کارشناسی و حرفهای در حوزه کار و کارگری دارم و معتقدم اوضاع افغانستان تاثیر مستقیم بر ایران بویژه از نظر مهاجرتی و شرایط کارگران دارد. یک نکته مهم این است که چرا مسئولان ایرانی حساسیت لازم را درباره میزان و چگونگی ورود مهاجران ندارند. قطعا افغان‌ها انسان‌های خوب و زحمت‌کشی هستند و ما به واسطه هم‌کیش بودن، برای آنها احترام قائل هستیم اما به خاطر شرایط کشورمان چاره‌ای جز این نداریم که نگاه منطقی و عقلانی به ماجرا داشته باشیم و تاثیر حضور مهاجران را بر بازار کار، سرانه عمومی، خدمات اجتماعی و نیازها و درخواست‌های مردم کشورمان بررسی کنیم.
به اعتقاد من محتوای مغرضانه، سیاسی و غیرحرفه‌ای که توسط برخی رسانه‌های خارجی منتشر می‌شود، کار را برای ما سخت کرده است. این درحالی است که نفس مساله ورود مهاجران به ایران باید مطابق با عرف دیگر کشورها در عرصه بین‌الملل باشد. در همه دنیا مکانیزم‌های قانونی برای مهاجرپذیری تعریف شده است ولی متاسفانه در کشور ما چنین سازوکارها و چارچوب‌هایی وجود ندارد. به همین دلیل بیش از ۵ میلیون مهاجر افغان داریم که تعداد زیادی از آنها غیرقانونی هستند و رسانه‌ها و مقامات ما هم بنا به ملاحظه‌ای که اشاره داشتم، ترجیح می‌دهند موضع‌گیری خاصی نداشته باشند و سکوت کنند.
* به نظر شما حضور نیروهای کار غیرایرانی تا چه اندازه تاثیر منفی بر بیکاری کارگران کشورمان داشته است؟
در چندماه اخیر و به واسطه تسلط طالبان، بیش از یک میلیون مهاجر به مهاجران قبلی در ایران افزوده شد و این روند همچنان ادامه دارد. چون در افغانستان تغییرات ریشه‌ای انجام شده که زندگی مردم را دگرگون کرده است و ما باید منتظر مهاجران جدید باشیم.
کشور ایران حدود ۵ میلیون بیکار دارد که البته بخشی از این رقم مربوط به مشاغل ناقص است و از نظر ما مشاغل ناقص باید در آمار بیکاران قرار گیرد. از سوی دیگر، ۵ میلیون افغان در ایران حضور دارند که بخش زیادی از آنها حضور فعال در بازار کار ما دارند. همین موضوع به بیکاری در کشور دامن زده و آن را تشدید کرده است. به نظر من تعلل و کم‌کاری نهادهای مرتبط در کشور، موجب ایجاد شرایط سخت و تضییع حقوق کارگران ایرانی شده است.
ما به عنوان مدافع حقوق کارگران، به این وضعیت معترض هستیم و دولت بویژه وزارتخانه‌های کشور و کار، به همراه شهرداری‌ها و نیروی انتظامی را در این زمینه مسئول می‌دانیم و از آنها درخواست رسیدگی فوری و موثر داریم
* منظورتان کدام نهادها و دستگاه‌های مسئول است؟ و این نهادها چه کم‌کاری و تعللی داشته‌اند؟
وقتی ما قانون کار را تصویب می‌کنیم تا در ارتقای بهره‌وری نیروی کار، توسعه کشور، ارتقای خدمات عمومی، سوددهی اقتصادی و افزایش ثروت عمومی تاثیرگذار باشد، باید در نخستین گام بتوانیم حقوق کارگران و نیروی کار خودمان را تامین و حفظ کنیم. ما به عنوان مدافع حقوق کارگران، به این وضعیت معترض هستیم و دولت بویژه وزارتخانه‌های کشور و کار، به همراه شهرداری‌ها و نیروی انتظامی را در این زمینه مسئول می‌دانیم و از آنها درخواست رسیدگی فوری و موثر داریم.
وزارت کار اعلام کرده است که یک میلیون و ۵۰۰ هزار کارگر افغانی در کشور مشغول به کار هستند که از این تعداد، ۳۰۰ هزار نفر پروانه فعالیت دارند! این بسیار عجیب و حتی خلاف قوانین است. چراکه قانون کار به صراحت مشخص کرده است که فقط در صورت نبود تخصص کافی در ایران، می‌توان پروانه فعالیت برای غیرایرانی‌ها صادر کرد. یعنی اگر در بخش‌هایی کارگر ایرانی ماهر وجود نداشته باشد و نیز کارگر خارجی دارای تخصص خاصی باشد که نیاز کشور است، آن وقت باید از تخصص و مهارت غیرایرانی‌ها در بازار کار ایران بهره گرفت. حالا سوال من این است که کارگر عزیز افغانی دقیقا کدام تخصص را دارد که کارگر ایرانی فاقد آن است!؟ و کشور ما دقیقا به کدام تخصص کارگر مهاجر نیاز فوری و جدی دارد!؟
* بخش قابل توجهی از کارگران مشغول به کار در بازار ایران، افراد غیرایرانی و مهاجر هستند و این تعداد رو به افزایش است. دلیل استقبال کارفرمایان از این نیروهای کار را چه می‌دانید؟
ورود بیش از حد مهاجران، حقوق کارگران ایرانی را تحت تاثیر منفی قرار داده است. متاسفانه شاهد هستیم که بسیاری از کارفرمایان ترجیح می‌دهند کارگر خارجی را به کار بگیرند. چون این کارگر بیمه نمی‌خواهد، حقوقش پایین است، هیچ مزایای قانونی را طلب نمی‌کند و هر زمان که کارفرما اراده کند او را اخراج می‌کند.
اکثر مهاجران افغان در بخش ساختمان مشغول به کار هستند. این موضوع روز به روز پررنگ‌تر می‌شود. این افراد همچنین از سال‌ها قبل در بخش‌های کشاورزی و دامداری ما حضور فعال داشته‌اند. چنانچه در ساعت‌های صبح به میادین و مراکز تجمع کارگران مراجعه کنید، حضور پررنگ این افراد برای کارهای ساختمانی مشخص است. تقریبا ۸۵ درصد کارگرانی که در این میادین حضور دارند افغانی هستند و به عنوان بنا، استادکار، گچ‌کار و کارگر ساده فعالیت دارند.
این درحالی است که بخش زیادی از کارگران ایرانی به صورت فصلی و در بخش ساختمان آماده کار هستند اما به خاطر حضور مهاجران، امکان و اجازه فعالیت ندارند. ما چندین سال است که با دولت و مجلس برای بهبود وضعیت حقوق و بیمه کارگران فصلی درحال بحث و جدل هستیم اما نتیجه مثبت و موثری حاصل نشده است.
واقعیت تلخ این است که ما از کارگر ایرانی می‌خواهیم که آموزش‌های عمومی و تخصصی را ببیند، هزینه این آموزش‌ها را عموما از جیب خودش پرداخت کند، کارت‌های مهارت در زمینه‌های مختلف دریافت کند، با دیگر متقاضیان کار یا پرسنل به رقابت بپردازد، برای استفاده از مزایا و حقوق مناسب منتظر تصمیم دولت و مجلس بماند و ده‌ها خواسته دیگر! اما در این میان خیلی راحت به کارگران مهاجر و غیرایرانی فضای کار داده‌ایم و به این طریق، حقوق کارگران خودمان را به راحتی زیرپا گذاشته‌ایم. این موضوع حتی در خدمات شهری شهرداری‌های کشور نیز پررنگ است.
شهرداری‌ها و برخی نهادهای عمومی بسیاری از پروژه‌های شهری در زمینه‌های عمرانی، فضای سبز و خدمات شهری را به پیمانکاران واگذار می‌کنند. پیمانکاران نیز برای کاهش هزینه‌ها سراغ نیروی غیرایرانی می‌روند تا سود بیشتری داشته باشند
* یعنی شهرداری‌ها هم ترجیح می‌دهند از کارگر مهاجر و غیرایرانی استفاده کنند؟
شهرداری‌ها به طور مستقیم از نیروی مهاجر غیرقانونی استفاده نمی‌کنند اما احتمالا برای خیلی از مردم جای سوال است که چرا اینهمه کارگر غیرایرانی با لباس فرم مشغول انجام خدمات شهری در شهرهای مختلف ایران هستند. دلیلش این است که شهرداری‌ها و برخی نهادهای عمومی بسیاری از پروژه‌های شهری در زمینه‌های عمرانی، فضای سبز و خدمات شهری را به پیمانکاران واگذار می‌کنند. پیمانکاران نیز برای کاهش هزینه‌ها سراغ نیروی غیرایرانی می‌روند تا سود بیشتری داشته باشند. بنابراین شاهد حضور پررنگ مهاجران هستیم که در کوچه‌ها و خیابان‌ها جای کارگر ایرانی را گرفته‌اند! این یک اتفاق تلخ است که فارغ‌التحصیلان ما در بیکاری به سر می‌برند و بسیاری از آنها دارای خانواده و زیر فشار هزینه‌های سنگین زندگی هستند اما وزارت کار به مسئولیت‌های خود عمل نمی‌کند.
* همه کشورها برای مهاجرپذیری و بویژه در زمینه اشتغال مهاجران دارای چارچوب قانونمند و مشخصی هستند. بی‌توجهی به این موضوع در کشور ما چه تبعاتی به دنبال خواهد داشت؟
معضل مهمی که به آن توجه نشده، این است که خدمات عمومی در ایران به نسبت جمعیت ایرانی‌ها قابل تعریف است. بنابراین وقتی منابع محدود را بویژه در شرایط تحریم، در اختیار ۵ میلیون نفر دیگر قرار می‌دهیم که غیرایرانی هستند، فشار مضاعف و سنگینی به عموم مردم ایران وارد می‌شود. شما تصور کنید که همین الان، پنج میلیون نفر غیرایرانی هم‌پای ایرانی‌ها مشغول استفاده از منابع محدودی هستند که حتی برای جمعیت خودمان هم کافی نیست و از یارانه هایی چون سوخت ارزان و نان ارزان و... و. استفاده می کنند.
متاسفانه فعالیت برخی رسانه‌های مغرض و فشارهایی که بویژه از نظر سیاسی به ما وارد می‌شود، شرایط را برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی سخت کرده است. همین امروز اگر ما با هدف تفریح و گردش به کشورهای خارجی برویم، فقط چند روز اجازه و مجوز استفاده از خدمات آن کشورها را داریم و نمی‌توانیم بیش از حد معین در آن کشورها حضور داشته باشیم. چون آنها قوانینی دارند که به ما اجازه اقامت غیرقانونی، کسب و کار غیرقانونی و یا حتی قدم زدن بدون مجوز در خیابان را نمی‌دهد. اما در ایران هیچ محدودیتی را برای بسیاری از مهاجران اجرا نمی‌کنیم و حقوق خودمان را به خاطر حرفهای مغرضانه دیگران محدود کرده‌ایم!
* و سخن پایانی؟
لازم می‌دانم بار دیگر تاکید کنم این موضوعاتی که ما مطرح می‌کنیم به هیچ وجه بیگانه‌ستیزی نیست و در چارچوب موضوعات تخصصی کارگری مطرح می‌شود. ما برادران افغانستانی را دوست داریم و انتقاداتی که داریم به طور مستقیم متوجه نهادهای دولتی و شهری ایران است و انتظار ما این است که این نهادها ابتدا حقوق قانونی کارگران ایرانی را تامین کنند.
نظر شما