توحید ورستان؛ بازار: در کشور در حال توسعه‌ای مانند پاکستان؛ امنیت، بدون وقفه و مقرون به صرفه انرژی پیش شرط اساسی برای کاهش فقر، تشویق سرمایه گذاری و تقویت رشد اقتصادی است. در میان چالش‍‍های دیگر، دولت تازه منتخب شهباز شریف، رهبر حزب مسلم‌لیگ، وارث بخش انرژی بسیار راکد است. علیرغم دسترسی گسترده به برق، این کشور اغلب با خاموشی‌های گسترده مواجه می‌شود که تاثیر بسیار منفی بر بخش صنعت و تولید این کشور دارد.
بر اساس نظرسنجی بانک جهانی سال ۲۰۱۸، ۶۶.۷ درصد از مشاغل در پاکستان کمبود برق را به عنوان یک مانع مهم‌تر از فساد (۱۱.۷ درصد) و جرم و جنایت / تروریسم (۵.۵ درصد) برای تجارت عنوان می‌کنند. بنابراین، نیاز مبرمی به نوآوری در بخش انرژی کشور وجود دارد.
وابستگی شدید به انرژی مبتنی بر نفت، برق را در پاکستان گران کرده است و بحران انرژی غالب به شکل یارانه‌های عظیم و بدهی‌ها دور باطل ایجاد می‌کند. سیاستمداران و سیاستگذاران در پاکستان تلاش اندکی برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی کشور و تغییر وابستگی از نفت گران قیمت و وارداتی به سمت منابع بالقوه ارزان‌تر و پاک‌تر موجود در این کشور انجام داده‌اند. مثلا، وابستگی پاکستان به واردات نفت ۲۴ درصد، هند ۱۸ درصد و بنگلادش ۲۱ درصد است.
بنابرای برای سال‌ها، موضوع انرژی در پاکستان یک بحران بزرگ بوده که هنوز هم نمی‌تواند بر آن غلبه کند چون وابستگی فزاینده به واردات، هرگونه اختلال در عرضه جهانی یا نوسانات قیمت‌ها به آسانی در داخل این کشور تاثیرگذار است.
با بحران کنونی انرژی در جهان به دلیل جنگ در اوکراین، وضعیت اسلام آباد بدتر می‌شود چون این کشور از افزایش شدید قیمت سوخت و کمبود منابع رنج می‌برد که احتمالأ خطر قطع برق را در پی داشته باشد. در واقع، این کشور واردکننده خالص نفت خام و فرآورده‌های پالایش شده است و بخش انرژی و بحران‌های مداوم آن سهم بالایی در جذب منابع دولتی و یکی از موانع اصلی رشد اقتصادی است.
با وجود منابع فراوان انرژی‌های تجدیدپذیر، این کشور با جمعیتی بیش از ۲۲۰ میلیون نفر که از نظر جمعیت در رتبه پنجم قرار دارد، نتوانسته از این منابع انرژی پاک برای کاهش وابستگی به سوخت وارداتی بهره‌برداری بهینه کند.
تولید و مصرف
بر اساس داده‌های اخیر در مورد ذخایر انرژی پاکستان، این کشور در پایان سال گذشته ۵۴۰ میلیون بشکه ذخایر نفت اثبات شده دارد. اسلام‌آباد در سال ۲۰۲۱، تنها ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید کرد که نسبت به سال پیش از آن ۸.۷ درصد افزایش داشت. از سوی دیگر، بر اساس گزارش سالانه اوپک، تقاضا برای نفت در این کشور بیش از ۴ برابر تولید شده و در پایان سال ۲۰۲۰ به ۴۵۰ هزار بشکه در روز می‌رسد.
پاکستان همچنین دارای۲۰.۹۱ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی اثبات شده است که نسبت به ارقام سال ۲۰۲۰ تغییری نکرده است. همچنین بر اساس بررسی آماری سالانه BP، تولید گاز طبیعی پاکستان از زمان اوج خود در سال ۲۰۱۲ با ۳۶.۶ میلیارد متر مکعب، در مسیر کاهشی بوده و در سال ۲۰۲۰ به ۳۰.۶ میلیارد متر مکعب رسیده است. در مقابل، تقاضا برای گاز طبیعی در این کشور آسیایی در سال ۲۰۲۰ به ۴۱.۲ میلیارد متر مکعب رسید.
بر اساس گزارش BP، پاکستان ۱۰.۶ میلیارد متر مکعب LNG در سال ۲۰۲۰ وارد کرد که بیشتر آن نیز از نیجریه و مصر بود.
اقتصاد از بحران انرژی رنج می‌برد
به باور برخی از کارشناسان، این کشور در حال گذر از یک بحران اقتصادی است و احتمالا بخش انرژی سهم بالایی در آن داشته باشد چون ۳۵ درصد از بودجه سالانه دولت را تشکیل می‌دهد ، که یکی از موارد اعتراضی به دولت عمران خان بود.
این کشور آسیای جنوبی در سال ۲۰۱۸ با یک بحران اقتصادی مواجه شد، زمانی که ذخایر ارزی آن به پایین ترین سطح در چند سال اخیر رسید. در سال ۲۰۱۹، صندوق بین المللی پول یک بسته مالی ۶ میلیارد دلاری را برای حمایت از کشور در مواجهه با بحران مالی و اقتصادی تصویب کرد. البته به دلیل عدم انجام اصلاحات مورد نظر این مبلغ به ۳ میلیارد دلار کاهش یافت.
بر اساس بیانیه‌ای که صندوق بین المللی پول در ماه فوریه منتشر کرد، با تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی و شرایط مالی جهانی، خطرات برای اقتصاد پاکستان همچنان بالاست.
افزایش قیمت انرژی
با وابستگی شدید به واردات، بخش انرژی پاکستان همیشه در برابر بحران عرضه آسیب پذیر بوده است، اما شدت آن از سال گذشته و در بحبوحه یک بحران انرژی جهانی که سوخت و گاز طبیعی را تحت فشار قرار داد قیمت‌ها به سطح رکوردی افزایش یافت. در نتیجه، حتی قبل از اینکه بحران جهانی انرژی به اوج خود برسد، دولت پاکستان قیمت سوخت را به بیش از ۵ روپیه در هر لیتر (۰.۰۲۹ دلار) در اواسط سپتامبر افزایش داد، زیرا قیمت نفت به بالاترین سطح خود در هفت سال گذشته افزایش یافته بود.
البته پیش از این، افزایش قیمت بنزین در دو نوبت متوالی در اواسط تیر و اول مردادماه سال گذشته صورت گرفت.
همچنین، دولت نرخ مالیات بنزین افزایش داد تا به مفاد توافق دولت با صندوق بین المللی پول برای دریافت وام مالی یک میلیارد دلاری عمل کند، که آن موجب افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی در پاکستان به بالاترین سطح خود شد.علاوه بر افزایش قیمت نفت، قیمت گاز طبیعی نیز اخیراً با کمبود منابع و در بحبوحه افزایش تقاضا بر پاکستان تأثیر منفی گذاشته است.
پاکستان به منظور تامین منابع قبل از زمستان در اواخر سال گذشته مجبور شد گاز طبیعی مایع مورد نیاز برای اهداف گرمایشی را از شرکت انرژی قطر به قیمت ۳۰.۶ دلار در هر میلیون واحد حرارتی بریتانیا خریداری کند که بالاترین قیمت تاکنون است.
بنابراین، دولت قیمت بنزین را ۱۵۰ روپیه در هر لیتر (۰.۸۱ دلار) نگه داشت که با شرایط صندوق بین المللی پول مغایرت دارد که قیمت‌ها و مالیات‌های مربوط به آن را تعدیل و قیمت هر لیتر بنزین را به ۲۲۰ روپیه (۱.۲ دلار) افزایش دهد.
بر اساس داده‌های دولت، یارانه انرژی فشار قابل توجهی بر بودجه دولت وارد می‌کند بطوریکه در دوره جولای تا ژانویه ۲۰۲۲ به ۱۲ میلیارد دلار رسید که این رقم در مقایسه با هفت ماه گذشته دو برابر شده است. از همین روی، وزارت نیرو در پاکستان درخواست لغو طرح یارانه سوخت را داشت، زیرا تا پایان سال مالی جاری در ژوئن آینده بیش از یک میلیارد دلار برای دولت هزینه خواهد داشت. البته، این علاوه بر تشدید بحران برق در این کشور است که با افزایش تقاضا در ماه رمضان و شرایط آب و هوایی گرم در معرض کاهش بار الکتریکی و کمبود فرآورده‌های نفتی است.
بحران برق در پاکستان
به طور خلاصه، بحران برق در پاکستان این است که این کشور علاقه مند به افزایش ظرفیت تولید برق است، تا جایی که مازاد داشته باشد اما در عین حال برای نوسازی زیرساخت‌ها و تامین سوخت مورد نیاز به همان میزان کار نکرده است.
بطوریکه براساس پیش‌بینی قبلی مقامات، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۳، این کشور ۵۰ درصد بیشتر از نیاز خود برق داشته باشد. به لطف تامین مالی نیروگاه‌های جدید زغال سنگ و گاز توسط چین، اسلام آباد توانست تولید برق را از سال ۲۰۱۳ افزایش دهد، با این حال خاموشی ها هنوز وجود دارد اگرچه شدت آن کاهش یافته است.
همچنین در ژانویه ۲۰۲۱ پاکستان شاهد بدترین قطع برق بود، که این کشور آسیایی پس از نقص فنی در یک نیروگاه حرارتی در استان جنوبی سند در تاریکی کامل فرو رفت. بر اساس داده‌های بانک جهانی، نرخ دسترسی به برق در پاکستان در پایان سال ۲۰۱۹، ۷۴ درصد از کل جمعیت است. در ضمن، پیک تقاضای فعلی در تابستان ۲۵۰۰۰ مگاوات است و مصرف برق در زمستان به ۱۲۰۰۰ مگاوات کاهش می‌یابد.
براساس داده های رسمی برای تولید برق پاکستان، ۲۴.۹ هزار مگاوات آن از سوخت‌های فسیلی - عمدتا وارداتی -؛ برق آبی با حدود ۹.۹ هزار مگاوات در رتبه دوم و پس از آن انرژی هسته‌ای با حدود ۲.۶ هزار مگاوات است. در حالی که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر شامل؛ بادی، انرژی خورشیدی و زیست توده به ترتیب حدود ۱.۲، ۰.۵۳۰ و ۰.۳۶۹ هزار مگاوات است.
بنابراین، بخش برق پاکستان به دنبال این است که تا سال ۲۰۳۰، ۲۰ تا ۳۰ درصد از برق خود را از طریق منابع انرژی تجدیدپذیر در مقایسه با ۵ درصد امروز به دست آورد تا وابستگی خود را به سوخت‌های وارداتی کاهش دهد.
آیا انرژی‌های تجدیدپذیر اسلام آباد را نجات می دهد؟
عمران خان، نخست وزیر پاکستان در سال ۲۰۲۰ متعهد شد که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کل تولید برق را تا پایان دهه جاری به ۶۰ درصد افزایش دهد. براساس گزارش رویترز، در حال حاضر، انرژی‌های تجدیدپذیر تنها ۴ درصد از برق تامین می‌شود که ۲۷ درصد دیگر از انرژی آبی است، در حالی که سوخت‌های فسیلی ۶۴ درصد و انرژی هسته‌ای ۵ درصد را تشکیل می‌دهند.
انرژی خورشیدی و بادی پس از تصویب مجموعه‌ای از سیاست‌های حمایتی برای ترویج انرژی‌های تجدیدپذیر، در سال ۲۰۱۳ وارد ترکیب انرژی پاکستان شد و بر اساس بررسی اقتصادی دولت پاکستان، در ۵ سال گذشته، ۲۰ پروژه انرژی بادی به مجموع ۱۱۸۰ مگاوات و ۶ پروژه انرژی خورشیدی با مجموع ۴۱۸ مگاوات عملیاتی شدند.
براساس گزارش بانک جهانی، پاکستان پتانسیل عظیمی برای تولید انرژی خورشیدی و بادی دارد و استفاده از تنها ۰.۰۷۱ درصد از مساحت این کشور برای تولید انرژی خورشیدی برای تامین نیاز برق فعلی در این کشور آسیایی کافی است. بر اساس گزارش بانک جهانی، میانگین سرعت باد در پاکستان ۷.۸۷ متر در ثانیه است که در ۱۰ درصد از بادخیزترین مناطق آن است.
نه تنها این، بلکه پتانسیل زیست توده برای تولید برق سالانه ۵۰۰۰۰ گیگاوات ساعت در کشور برآورد می‌شود. برای انرژی آبی، آژانس بین المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA) پتانسیل برق آبی پاکستان را ۶۰ گیگاوات برآورد کرد.
بر اساس گزارش سوئیس گلوبال اینترپرایز، در نهایت تقویت نقش انرژی‌های تجدیدپذیر در پاکستان نه تنها ۵ میلیارد دلار در ۲۰ سال صرفه جویی می‌کند، بلکه نقش مهمی در کاهش انتشار کربن خواهد داشت.
نظر شما